ایران و همسایگانش در سال ۱۳۸۸
۱۳۸۸ اسفند ۲۰, پنجشنبه
سال ۱۳۸۸ هم سال گسترش روابط ایران با همسایگانش بوده و هم به عنوان سالی پرتنش در این حوزه ثبت می‌شود. نگاهی می‌اندازیم به روابط ایران با ترکیه، ترکمنستان، آذربایجان و روسیه. در مورد افغانستان، عراق و کشورهای خلیج فارس نیز سال ۱۳۸۸، هم با گسترش ارتباطات همراه بوده هم با تنش و مسئله‌زایی.
گسترش روابط با ترکیه
محمد مشتاق، کارشناس امور ترکیه می‌گوید، بیشترین تبادلات تجاری و سفرهای سیاسی سران ترکیه و ایران در سال ۱۳۸۸ اتفاق افتاده است.
احمدی نژاد در سال گذشته ۲ بار با رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه دیدار کرد و داوود اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه نیز در ظرف ۴ ماه ۵ بار به ایران سفر کرد.
در سفر اردوغان به تهران که در آبان ماه ۱۳۸۸ انجام گرفت، وی ایران و احمدی نژاد را "دوست ترکیه" توصیف کرد. اردوغان از حق ایران در مسئله‌ی هسته ای نیز دفاع کرد. ترکیه با هرگونه تحریم اقتصادی علیه ایران مخالفت می‌کند.
به نظر دکتر هومن پیمانی، کارشناس امور قفقاز و آسیای میانه در"مؤسسه مطالعات انرژی دانشگاه ملی سنگاپور" ترکیه به دلیل عضویت این کشور در ناتو و نزدیکی آن به سیاستهای آمریکا جایگاه ویژه‌ای در سیاست خارجی ایران دارد و بهبود روابط با ترکیه برای ایران موفقیت در سیاست خارجی به حساب می‌آید.
ترکیه، امید ایران برای شکست تحریم‌ها
ترکیه پس از دهه‌ی اول انقلاب روابط پرتنشی داشت. در دهه دوم این تنش‌ها کاهش یافت و در ۵ ساله‌ی اخیر تنش‌ها به توسعه روابط تبدیل یافت.
به قول کارشناسان ترک از جمله مهمت سیف‌الدین ارول، استاد دانشگاه قاضی آنکارا، روابط دو کشور در سال ۱۳۸۸عاری از تنش بوده است. هردو کشور به دنبال منافع عظیم مشترک و استراتژیک هستند.
هومن پیمانی، کارشناس ایرانی هم این نظر را تائید می کند. به نظر او تمایل ایران به گسترش تبادلات تجاری به منظور شکست تحریم‌های غرب به کمک این کشوراست و ترکیه نیز به دلیل مایوس شدن این کشور ازعضویت در اتحادیه اروپا و همچنین تمایل این کشور برای اتخاذ یک سیاست مستقل حرکت کرده و این کشور اکنون در سیاستهای راهبردی منطقه ای با ایران اهداف مشترکی را دنبال می‌کند.
ترکمنستان همسایه‌ای بی درد و سر
ترکمنستان بزرگترین شریک تجاری ایران در منطقه‌ی آسیای مرکزی است
و به عنوان کشور کلیدی برای ترانزیت محصولات ایران به سایر کشورهای آسیای میانه نقش بزرگی در سیاست خارجی ایران داشته است.
افتتاح خط لوله‌ی دوم گازی ترکمنستان به ایران در نیمه‌ی دوم سال ۱۳۸۸شاید بزرگترین رویداد اقتصادی میان دو کشور باشد که اهمیت فرامنطقه‌ای دارد.
احمدی نژاد که برای افتتاح این خط لوله به ترکمنستان سفر کرده بود از اجرای پروژه‌ی خط ریلی ترکمنستان توسط شرکت‌های ایرانی خبر داد. این پروژه ۷۰۰ میلیون دلارهزینه دارد.
ولی کارشناسان ترکمن می‌گویند، علیرغم توسعه روابط اقتصادی دو کشور، ترکمنستان فعالیت میدان گازی "یول آتان جنوبی" را به جای شرکت ایرانی "پتروپارس" به چینی ها واگذار کرد.
تنش در روابط با آذربایجان
روابط ایران و آذربایجان در سالهای اخیر پر تنش بوده ولی در اواخر سال ۱۳۸۸ بویژه تنش‌های سیاسی میان دو کشور شدت یافته است. این کشور به دلیل سیاستهای دوستانه با آمریکا و اسرائیل سبب نارضایتی مقام‌های عالیرتبه ایران شده است.
تظاهرات در مقابل کنسولگری این کشور در تبریز نیز موجب واکنش برخی از دولتمردان آذربایجان شد و تنش را بیشتر کرد.
از سوی دیگر تعیین مرز آبی دو کشور در دریای خزر در سال ۱۳۸۸ نیز همچنان لاینحل مانده است.
تغییر سیاست روسیه در سال ۱۳۸۸ در قبال ایران
برخی از کارشناسان روس، روابط ایران و روسیه در سال ۱۳۸۸را بدترین سال به حساب می‌آورند. روسیه در سال ۱۳۸۸ با گذشت چندین سال از قرارداد فروش موشک‌های اس - ۳۰۰ آن را تحویل ایران نداد و طرح نیروگاه اتمی بوشهر را نیز به اتمام نرساند. از آن گذشته با تحریم‌های اقتصادی غرب علیه ایران نیز مثل گذشته صریحتا مخالفتی نکرد.
برخی از کارشناسان روس حتی از "شکست سیاست روسیه و ایران" صحبت به میان می‌آورند. ولی با این نظرهومن پیمانی، کارشناس ارشد مؤسسه مطالعات انرژی دانشگاه ملی سنگاپورمخالفت می‌کند. وی تنش ایران با غرب و آمریکا را با "تنش میان ایران و روسیه" متفاوت می‌داند. وی در ادامه‌ی صحبت‌هایش تاکید می‌کند: «گرچه روسیه با برنامه‌ی هسته‌ای ایران مخالفت‌هایی را نشان داده ولی در مجموع روسیه حامی ایران بوده است. به دلیل اینکه روسیه فکر می‌کند، ایران جلوی نفوذ آمریکا در منطقه را می‌گیرد. در نتیجه من فکر نمی‌کنم که آن را شکست نامید».
پیمانی همچنین معتقد است که مسائل داخلی ایران در شکل دادن سیاست خارجی نقش داشته ولی این نقش تعیین کننده نبوده است، زیرا این سیاست در طول ۳۰ سال گذشته یک سیاست راهبردی بوده که رژیم کنونی ایران آن را در منطقه و سایر نقاط جهان پیاده کرده است.
ایران در سال ۱۳۸۸ توانست روابط اقتصادی خود را با کشورهای همسایه چون ترکیه و ترکمنستان بسط دهد و پیشرفت‌هایی بدست آورد.
ولی با کشورهای جنوبی حوزه‌ی خلیج فارس و حتی با آذربایجان موفق به توسعه‌ی روابط خود نشد. روابط ایران و روسیه نیز در سال ۱۳۸۸ در قیاس با سالهای پیش پسرفت داشته است.
نویسنده: طاهر شیرمحمدی
تحریریه: رضا نیکجو