پیامدهای سردی روابط ترکیه و آذربایجان برای ایران
۱۳۸۸ آبان ۱, جمعه
به نظر محمد مشتاق، کارشناس امور ترکیه و ایران، در سیاست خارجی ترکیه تغییرات اساسی در شرف تکوین است.
نزدیکی ترکیه به ایران و کشورهای مسلمان
آقای مشتاق در گفت‌وگو با بخش فارسی دویچه وله، دراین‌باره چنین توضیح می‌دهد: «آنچه که مسلم است، ترکیه در سیاست خارجی خود تغییرات مهمی را انجام می‌دهد، چون روابط نزدیکی با کشورهای عربی، ایران و حتی با برخی از کشورهای دور برقرار کرده که این نشان می‌دهد ترکیه در سیاست خارجی خود بعد جدیدی را بوجود می‌آورد».
روزنامه‌های ترکیه خبر می‌دهند که درچند روز آینده رجب طیب اردوغان، نخست وزیراین کشور، از ایران دیدار خواهد کرد. ولی یکی از ابعاد مهم تغییر اساسی در سیاست خارجی ترکیه، عادی شدن مناسبات این کشور با ارمنستان است.
ترکیه گاز آذربایجان را ۳ برابر ارزان‌تر می‌خرد
الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان، تهدید کرد که ترکیه را به دلیل عادی شدن روابط با ارمنستان از معاملات گازی این کشور حذف کند. علی‌اف رسما در نشست کابینه دولتش علیه ترکیه "موضعگیری" کرد.
به نظر محمد مشتاق، الهام علی‌اف برای اولین بار نیست که این موضوع را مطرح می‌کند. علی‌اف می‌خواهد موضوع فروش گاز به ترکیه عادلانه حل و فصل شود. محمد مشتاق در ادامه صحبت‌هایش اشاره می‌کند، ترکیه هر هزارمتر مکعب گاز طبیعی روسیه را حدود ۴۰۰ تا ۴۵۰ دلار و گاز الجزایر را هم حدود ۳۰۰ تا ۳۵۰ دلار می‌خرد، ولی گاز آذربایجان را حدود ۱۲۰ دلار خریداری می‌کند.
مسئله گاز دلیل اعتراض آذربایجان نیست
اعتراض علی‌اف به نظر محمد مشتاق، انگیزه سیاسی هم دارد: «علی‌اف می‌گوید، این انصاف نیست که ما گاز را نازل‌تر از یک سوم قیمت گاز جهانی به ترکیه بفروشیم و باید راه حل معقولی بوجود آید. البته به نظر من این کاملا درست است. این موضوع سال‌هاست مطرح می‌شود و حتی نخست وزیر ترکیه هم آن را تائید کرده و درخواست تجدید نظر در قراردادهای نفتی و گازی با آذربایجان را کرده است. ولی چون این قرارداد منعقد شده، فعلا مذاکراتی در مورد آن انجام نمی‌گیرد».
محمد مشتاق در ادامه صحبت‌هایش درباره‌ی هدف علی‌اف از این سخنان چنین توضیح می‌دهد: «رئیس جمهور آذربایجان غیرمستقیم و تلویحا به ترکیه هشدار می‌دهد که ما با شما دوست و برادر هستیم و به شما این خدمت را می‌کنیم، ولی شما با دشمنان ما روابط دیپلماتیک برقرار می‌کنید و مسئله‌ی قره‌باغ حل نشده شما دارید به ارمنستان امتیاز می‌دهید».
دیدار پیاپی مقامات بلندپایه ایرانی و آذربایجان
کارشناسان می‌گویند، سرد شدن روابط ترکیه و آذربایجان به نفع روسیه است و این کشور از این مسئله بهره‌برداری می‌کند تا خط لوله‌ی نفت و گاز به کشورهای غربی را، که از ترکیه می‌گذرد، تغییر دهد.
بهبود روابط ارمنستان و ترکیه چه پیامدهایی برای ایران خواهد داشت؟ رئیس جمهور آذربایجان در سخنان خود هشدار داد که "ایران را جایگزین" ترکیه خواهد کرد. محمد مشتاق در این رابطه می‌گوید، ایران از همان روزهای نخست از ارمنستان حمایت کرده و قرادادهای نظامی و اقتصادی با ارمنستان منعقد کرده است.
حمایت ایران از ارمنستان سبب ناخشنودی دولتمردان آذربایجان شده بود. حال عادی شدن روابط ترکیه با ارمنستان شانس ایران را برای نزدیکی و توسعه روابط با آذربایجان بیشتر می‌کند. در روزهای اخیر دیدار بین مقامات بلندپایه ایرانی و آذربایجانی افزایش یافت.
الهام علی‌اف با مهدی صفری، معاون وزیر امور خارجه‌ی ایران، روز پنجشبه دیدار و گفت‌وگو کرد. وی همچنین هفته‌ی پیش اسفندیار رحیم مشایی، مشاور رئیس جمهور و رئیس دفتر احمدی‌نژاد را به همراه یک هیات به حضور پذیرفت.
آیا ترکیه جایگاه ایران را در ارمنستان می‌گیرد؟
ولی آیا بهبود روابط ترکیه با ارمنستان می‌تواند جایگاه ایران را در ارمنستان تضعیف کند و ترکیه جای ایران را در این کشور بگیرد؟
محمد مشتاق، کارشناس امور ترکیه و ایران، به این سوال چنین پاسخ می‌دهد: «این مسئله که ترکیه جای ایران را می‌گیرد، من آن را نمی‌پذیرم. در سیاست های دوجانبه و منطقه‌ای معمولا یک کشور خودش را محدود به یک کشور نمی‌کند و با هر کشوری که در همسایگی‌اش هست، سعی می‌کند روابط دوستانه و اقتصادی داشته باشد. ترکیه تلاش می‌کند که تاریخ‌‌دان‌ها مسئله ارمنی‌ها و ترک‌ها را حل کنند و در این خصوص سعی می‌کند با ارمنستان به توافق برسد».
بروز اختلاف میان ترکیه و آذربایجان می‌تواند ابعاد فرامنطقه‌ای داشته باشد. این امر همچنین بر سرنوشت خط لوله نابوکو و تامین نفت و گاز غرب از مسیر ترکیه نیز تاثیر منفی خواهد گذاشت؛ روندی که می‌تواند مناسبات جدیدی را هم در منطقه بوجود آورد.
طاهر شیرمحمدی
تحریریه: بابک بهمنش