پایان تحریم فروش قطعات هواپیما به ایران؟
۱۳۸۵ آبان ۱۰, چهارشنبه
امروز، دهم آبانماه، به تحریم فروش قطعات هواپیما به ایران پایان دهد.
این تصمیم آمريكا ظاهرا بدون در نظر گرفتن پرونده‌ی هسته‌ای ایران اتخاذ شده است. پایان گرفتن تحریم می‌تواند گام موثری در راه بهبود وضعیت ناوگان هوایی کشور باشد که به دلیل فرسودگی هواپیماها و کمبود قطعات یدکی مدتهاست در شرایط نامطلوبی به سر می‌برد. سوانح هوایی در ایران در سالهای اخیر افزایش یافته و زیانهای ناشی از اختلال در پروازها هر روز بیشتر می‌شود. بدون توجه به آمار و ارقامی که در این زمینه منتشر شده، در ماههای گذشته همه‌ی مسافران پروازهای داخلی اگر خود تاخیرهای طولانی را تجربه نکرده باشند بی‌شک شاهد انتظار مسافران پروازهای دیگر بوده‌اند.
به دنبال آخرین سانحه‌ی هوایی که دو ماه پیش، دهم شهریور، در فرودگاه مشهد اتفاق افتاد و منجر به کشته شدن ۲۸ تن و زخمی شدن ده‌ها مسافر شد تاخیرهای طولانی و حتا لغو شدن برخی از پروازهای داخلی بیشتر شده است. ظاهرا بررسی دقیق‌تر هواپیماها نقایص فنی آنها را آشکارتر می‌کند. سازمان بازرسی کل کشور گرچه هفته‌ی گذشته طی گزارشی عامل سانحه‌ی هواپیما در مشهد را اشتباه و ضعف تاکتیکی خلبان در محاسبات فرود اعلام کرده به نقایص دیگری نیز اشاره دارد که در بروز این حادثه موثر بوده‌اند. بنا بر این گزارش «ضعف مدیریت معاونت عملیاتی شرکت هواپیمایی ایران ایرتور، عدم نظارت کافی مدیریت استاندارد پرواز شرکت هواپیمایی کشوری بر امور عملیاتی شرکت نامبرده و فرودگاههای کشور» از جمله عواملی بوده‌اند که به بروز این حادثه کمک کرده‌اند. ایران ایرتور یکی از شرکتهای دولتی هواپیمایی است که ۱۲ فروند توپولف روسی در اختیار دارد. ظاهرا همه هواپیماهای این شرکت اجاره‌ای هستند.
صنعت هواپیمایی ایران از ابتدای انقلاب و با شروع تحریمهای اقتصادی همواره با مشکل تهیه‌ی قطعات و خرید هواپیماهای نو روبرو بوده است. نگاهی به آخرین آمار ناوگان هوایی ایران نشان می‌دهد که حتا خریدهایی که از طریق واسطه‌ها انجام شده نیز چاره‌ساز نبوده است. ناوگان هوایی کشور که در سال گذشته ۱۵ میلیون مسافر را جا به جا کرده از ۱۲۰ هواپیما تشکیل شده که حدود یک سوم آنها اجاره‌ای هستند. این ناوگان در اختیار ۱۵ شرکت هواپیمایی است که برخی از آنها تنها دارای دو هواپیمای اجاره‌ای هستند.
در حالی که بخش اعظم هواپیماهای موجود را هواپیماهای روسی تشکیل می‌دهند جورج بوش رئیس جمهور آمریکا اواسط مرداد سال جاری دو شرکت روسی را نیز به دلیل معاملاتشان با ایران در فهرست تحریم شدگان گنجاند که یکی از آنها شرکت دولتی هواپیما سازی روسیه «سوخوی» بود. به گزارش خبرگزاری رویترز جورج بوش دو شرکت دولتی روسیه را همراه با «شرکتهایی از هند، کره شمالی و کوبا به اتهام فروش فناوری نظامی غیرمجاز و دارای کاربردهای دوگانه به ایران که به ادعای آمریکا می‌تواند برای ساخت موشکهای بالستیک و یا سلاح‌های اتمی به کار رود، تحریم کرد.» بنا به نوشته‌ی رویترز این اقدام که نارضایتی و خشم ولادیمیر پوتین را به دنبال داشته روابط این دو کشور را به شدت خدشه‌دار کرده است. یکی از روزنامه‌های روسیه این اقدام را به عنوان «پایان همکاری‌های استراتژیک روسیه و آمریکا» تلقی کرده است.
در حالی که پایان تحریم فروش قطعات هواپیما می‌تواند به بهبود وضعیت ناوگان هواپیمایی کشور منجر شود، بسیاری از کارشناسان معتقدند که این امر با سرعتی که لازم است به وقوع نمی‌پیوندد. حتا اگر دولت آمریکا در پایان دادن به تحریمها تجدیدنظر نکند یا مسئله‌ی تازه‌ای تحریمهای جدیدی را به دنبال نیاورد، ساختار صنعت هوایی ایران به گونه‌ای است که تهیه‌ی قطعات لازم و تعمیر هواپیماهای فرسوده به سادگی متحقق نمی‌شود. به جز دو شرکت دولتی هما و ایران ایرتور، شرکت نیمه دولتی آسمان و بزرگترین شرکت خصوصی هواپیمایی، ماهان، شرکتهای کوچک هواپیمایی در میان شرکتهای فعال موجود کم نیستند. این شرکتها بدون یارانه‌های دولتی، که یارانه‌ی بنزین مهمترین آنهاست، نه تنها سرمایه‌ای برای بهبود ناوگان خود در اختیار ندارند که سودآور نیز نمی‌باشند. تحریم و نارسایی‌های دیگر ظاهرا باعث شده که حتا بزرگترین شرکت هواپیمایی ایران قادر به جذب کمکهای دولتی نباشد. محمد رحمتی سرپرست سازمان هواپیمایی کشور، هشتم مرداد به خبرگزاری مهر گفته است «سال گذشته برای تجهیز و نوسازی ناوگان هوایی هواپیمایی هما ۱۵۰ میلیون دلار اختصاص یافته که هنوز این شرکت از آن استفاده نکرده است. در عین حال، در سال جاری نیز ۲۵۰ میلیون دلار برای شرکت هواپیمایی هما در نظر گرفته شده است.» از سال گذشته شرکتهای هواپیمایی تقاضای افزایش قیمت پروازهای داخلی را داشته‌اند. رحمتی در این ارتباط گفته بود «همه ایرلاین‌ها متقاضی افزایش قیمت بلیت بوده و اگر این قیمت افزایش نیابد دولت باید از طریق یارانه از زیاندهی شركت‌های هواپیمایی جلوگیری كند» [روزنامه ایران، ۲۶ آبان ۸۴]
به گزارش خبرگزاری فارس، مهدی علیاری دبير انجمن شرکتهاي هواپيمايی پنجم مهر ماه اعلام کرده است «با وجود افزايش هزينه‌ها، عدم افزايش قيمت بليت هواپيما منجر به بروز مشکلات متعدد از جمله سوانح هوايي شده است.» به گفته‌ی علیاری شرکتهای خصوصی تنها از یارانه‌ی بنزین استفاده می‌کنند و با تو جه به قیمت فعلی پروازهای داخلی، به سادگی قادر به رقابت با شرکتهای دولتی نیستند.
کارشناسان معتقدند ادغام شرکتهای کوچک راه حل اصلی رفع مشکلات و سودآور شدن آنهاست. گرچه بهینه‌سازی ناوگان هوایی کشور شاید به زمانی طولانی‌تر نیاز داشته باشد، لغو تحریم و اختصاص بودجه‌ی ۴۰۰ میلیون دلاری وزارت راه شاید چشم‌انداز صنعت حمل و نقل هوایی کشور را روشن‌تر کند. مطابق برنامه‌ی چهارم توسعه قرار است ناوگان هواپیمایی کشور تا آخر سال ۱۳۸۸ به ۲۰۰ فروند افزایش یابد. اما با توجه به عمر متوسط هواپیماهای موجود که بیش از ۱۷ سال برآورد می‌شود تعمیر و بهسازی هواپیماهای موجود ظاهرا عاجل‌ترین نیاز حمل و نقل هوایی کشور است.
بهزاد کشمیری‌پور، گزارشگر صدای آلمان در تهران