ورود محمود احمدی‌نژاد به سیاست‌گذاری سینمایی؟
۱۳۸۸ بهمن ۱۵, پنجشنبه
حاشیه‌هایی که بیست و هشتمین جشنواره‌ی فیلم فجر را لحظه‌ای رها نکرد، تبلور حاکمیت سلیقه‌ای جدید بر حیات سینمای ایران است. بسیاری از جنجال‌هایی که پیش از برگزاری جشنواره آغاز شد و تا مراسم پایانی ادامه یافت، به نوعی با مدیریت جدید سینمایی وزارت ارشاد ارتباط پیدا می‌کند.
جواد شمقدری که چند ماه پیش از مشاورت هنری محمود احمدی‌نژاد به معاونت سینمایی وزارت ارشاد منصوب شد، از منتقدان سرسخت سیاست‌های مدیران قبلی است. گرچه اختلاف شمقدری با همتایان قبلی‌اش او را به بدنه‌ی سینما نزدیک نکرده است.
رویگردانی بسیاری از سینماگران از جشنواره‌ی امسال در مثال‌های فراوانی به چشم می‌خورد. عدم معرفی داوران این دوره تا روز آخر و حضور نداشتن دو نفر از آنان در مراسم پایانی از برجسته‌ترین این موارد به شمار می‌رود.
غیبت داوران در روز داوری
از زمانی که مدیران جدید سینمایی وزارت ارشاد مشخص شدند خبرها و شایعه‌های بسیاری در مورد بی‌میلی برخی از سینماگران صاحب‌نام در همکاری با جشنواره منتشر شده است.
کسانی مانند رحشان بنی‌اعتماد با شرکت فیلم‌شان در این دوره مخالفت کردند و افراد دیگری، از جمله عزت‌الله انتظامی، فاطمه گودرزی و اصغر فرهادی از پذیرفتن داوری جشنواره سرباز زدند. برخی از سینماگران علت‌هایی چون مسافرت، بیماری یا گرفتاری‌های کاری را دلیل همکاری نکردن با جشنواره عنوان کرده‌اند و برخی نیز آشکارا جانب معترضان به نتایج اعلام شده‌ی انتخابات ریاست جمهوری و قربانیان ناآرامی‌های ماه‌های اخیر را گرفتند.
رخشان بنی‌اعتماد در همان روزهایی که جشنواره بیست و هشتم در تهران برگزار می‌شد در ونسن فرانسه حاضر شد تا جایزه‌ی«هانری لانگ لوا»، بنیاندگذار سینما تک فرانسه را به خاطر مجموعه‌ی آثار سینمایی‌اش دریافت کند. بنی‌اعتماد که با شال سبزی در این مراسم شرکت کرده بود جایزه خود را به «تمام مادران عزادار وطن‌اش» تقدیم کرد.
پیش از افتتاح جشنواره، در حالی که هر روز خبرهایی از نپذیرفتن داوری از سوی یکی از سینماگران منتشر می‌شد، دبیر این دوره، مهدی مسعودشاهی، اعلام کرد نام داوران تا روز آخر مخفی نگه داشته می‌شود. با اعلام اسامی شش داور این دوره مشخص شد که برخلاف دوره‌های قبل، سینماگران برجسته در میانشان کمتر به چشم می‌خورد. از میان همین جمع نیز، مسعود جعفری‌جوزانی، در روزهای آخر کار داوری را رها کرد و حتا در مراسم پایانی نیز حاضر نشد.
جعفری جوزانی شاید معتبرترین نام در میان داوران این دوره باشد که حضورش در این جمع برای بسیاری از منتقدان سینما تعجب‌برانگیز است. گفته می‌شود او سه شنبه‌شب نشست داوران را ترک کرده و از دخالت در گزینش برترین‌های این دوره کناره گرفته است. سایت «خبر آنلاین» از غیبت یکی دیگر از داوران، اسفندیار شهیدی، در مراسم پایانی خبر داده است.
تحریم پوشش خبری مراسم پایانی
مراسم پایانی جشنواره همچنین در غیاب بخش بزرگی از خبرنگاران و نمایندگان رسانه‌ها برگزار شد. این عده که جایی برای نشستن پیدا نکرده بودند، به عنوان اعتراض از پوشش خبری مراسم خودداری کردند. مسعودشاهی نیم‌ساعت پس از آغاز مراسم پایانی به میان خبرنگاران معترض آمد و از آنها عذر خواست.
در همین حال مدیر روابط عمومی جشنواره، حبیب ایل‌بیگی، نیز با حضور در میان خبرنگاران و عذرخواهی از آنان تاکید کرد که «به هیچ عنوان در بی‌نظمی صورت گرفته نقشی ندارد.» دبیر این دوره در پیام کوتاهی که به عنوان دلجویی در سوی سایت رسمی جشنواره منتشر شد، خطاب به خبرنگاران و اهل رسانه نوشت «از صبر و متانت همه شما سپاسگزارم و اگر نقصانی پدید آمد بردباری شما پوشاننده آن است.»
ظاهرا برخورد نامناسب با خبرنگاران به گونه‌ای بوده که صدای خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی، ایرنا، نیز درآمده است. این خبرگزاری گزارش می‌دهد که پس از بی‌احترامی‌های مکرر به خبرنگاران در مراسم اختتامیه بیست و هشتمین جشنواره بین المللی فیلم فجر، اهالی رسانه به نشانه اعتراض سالن محل برگزاری این مراسم را ترک کردند.» ایرنا نوشت «تمامی صندلی‌های جایگاه خبرنگاران به مهمان‌های دعوت شده اختصاص داده شده بود و در این میان مسوولان، برخی از اهالی رسانه را نیز از روی صندلی‌ها بلند کردند تا مهمانان جایی برای نشستن داشته باشند.»
به این ترتیب حتا خبرگزاری‌های دولتی و نزدیک به دولت نیز از پوشش مستقل مراسم پایانی خودداری کرده‌اند. تازه‌ترین خبری که تا ظهر پنجشنبه، بر روی خروجی خبرگزاری ایرنا قرار گرفته، به ۲۴ ساعت قبل، و به انصراف فیلم «شب واقعه» از شرکت در رقابت‌ها مربوط می‌شود. این فیلم در نه بخش نامزد دریافت سیمرغ بلورین معرفی شده بود. برخی از منابع خبری، مانند خبرگزاری ایسنا، در نهایت به انعکاس خبرهایی پرداخته‌اند که در سایت رسمی جشنواره منتشر شده است.
استقبال تماشاگران از فیلم‌های توقیفی
«به رنگ ارغوان» ساخته حاتمی‌کیا که پس از پنج سال توقیف به نمایش در می‌آمد، مهمترین جایزه‌های جشنواره، از جمله جایزه بهترین فیلم و بهترین کارگردان، را به خود اختصاص داد. این فیلم همچنین سیمرغ بلورین بهترین اثر از نگاه تماشاگران را از آن خود کرد.
در سال‌های گذشته نیز فیلم‌هایی چون «سنتوری» که همچنان مجوز اکران ندارد و «درباره الی» که تا روز افتتاح جشنواره بیست و هفتم نامش در میان فیلم‌های بخش مسابقه نبود، فیلم‌های برگزیده تماشاگران بوده‌اند. «به رنگ ارغوان» از حمایت‌های ویژه‌ای نیز برخوردار بوده و در بسیاری از سینماها سانس نمایش فوق‌العاده داشته است.
از سوی دیگر توقیف بودن یک فیلم، گرچه باعث جلب توجه می‌شود، الزاما به معنای توفیق آن نیست. یکی از نمونه‌ها در جشنواره امسال فیلم «زم‌هریر» است. این فیلم که از فیلم‌های توقیفی محسوب می‌شد سرانجام اجازه‌ی اکران محدود را به دست آورد.
در نشست جنجالی نقد و بررسی «زم‌هریر» شدت انتقاد منتقدان به قدری بود که کارگردان آن علی رویین‌تن ضمن عذرخواهی وعده داد «تلاش می‌كنم اگر عمری بود در فیلم بعدی‌ام جبران كنم.» این فیلم نیز ظاهرا از فیلم‌هایی است که نمایش آن با پادرمیانی جواد شمقدری ممکن شده است. گفته می‌شود شمقدری، مهرماه امسال، در ابتدای نشستن بر صندلی معاونت سینمایی وزارت ارشاد از پشت صحنه این فیلم بازدید کرده است.
برگزیدگان ایرانی در بخش «بین‌المللی»
بخش بین‌المللی جشنواره همیشه و این دوره بیشتر از قبل، از بخش‌های مورد بحث و انتقاد این رویداد سینمایی بوده است. بسیاری معتقدند با توجه به محدودیت‌هایی که برای حضور اثار شاخص سینمای جهان در جمهوری اسلامی، و تن ندادن سینماگران برجسته به سانسور، وجود دارد، این بخش هیچگاه شایستگی این عنوان را نداشته است.
در جشنواره بیست و هشتم سیمرغ‌های بلورین بخش بین‌الملل سه شنبه شب اهداء شد. در این مراسم از نه برگزیده‌ی امسال تنها دو نفر در سالن حضور داشتند. یکی از این دو نفر ابراهیم حاتمی‌کیا بود که فیلمش در این رقابت‌ها نیز شرکت داده شده بود.
تنها کارگردان خارجی‌ای که در بخش بین‌الملل برای دریافت جایزه حضور داشت کارگردان استرالیایی، آرون ویلسون، که با یک فیلم کوتاه داستانی به تهران سفر کرده بود. در این شب حتا کارگردان و تهیه کننده فیلم ایرانی «عصر روز دهم» نیز دریافت جایزه‌ی خود را به یک مدیر دولتی واگذار کردند و خود غایب بودند. با این همه وزیر ارشاد، محمد حسینی، در مراسم اختتامیه گفته است «۹۸ فیلم سینمایی از ۴۸ کشور با حضور میهمانان ارجمندی از ۶۱ کشور، جایزه جشنواره را جلوه‌گر ساخت.»
محمود احمدی‌نژاد تدوینگر سیاست‌های سینمایی؟
جشنواره فیلم فجر در بیست و هشتمین سال خود ظاهرا قصد ورود به دورانی تازه در سینمای ایران را دارد؛ دورانی که سیاست‌های سینمایی بیش از پیش از سوی دولت دیکته می‌شود. جواد شمقدری از آمادگی دولت برای تامین هزینه‌ی سانسور و تغییر فیلم‌ها خبر می‌دهد. به نظر می‌رسد مدیریت جدید سینمایی قصد دارد با چنین برنامه‌هایی و با حمایت‌های مالی، تولیدات سینمایی را به سوی آنچه «آرمانی» تلقی می‌کند سوق دهد.
معاون سینمایی وزارت ارشاد در مراسم پایانی جشنواره فجر وعده داد که سیاست‌های سینمایی آینده را تا پایان سال به تفصیل تشریح کند. ظاهرا محمود احمدی‌نژاد در راس تدوینگران این سیاست‌ها قرار دارد. شمقدری گفت «اولین جلسه شورای عالی سینما به ریاست رئیس جمهور در اسفندماه برگزار، و تصمیمات کلان در خصوص سینما اخذ خواهد شد.» او می‌گوید «استانداردسازی یکی از ابزارهای کلیدی ترسیم این سیاست‌ها خواهد بود.»
دعوت از کیارستمی و بیضایی برای ورود به «سینمای آرمانی»
مدیر سینمایی وزارت ارشاد در حالی از «استانداردسازی» سینمای آینده سخن می‌گوید که مدیرعامل بنیاد فارابی دوروز پیشتر گفته بود: «متاسفانه اکنون ما در مسیری قرار داریم که روز به روز از سینمای آرمانی دورتر می‌شویم.» احمد میرعلایی که مهرماه سال جاری از سوی شمقدری به این سمت منصوب شد در جمع خبرنگاران گفت «اکنون دیگر وقت بهره گرفتن از تجربیات ۳۰ساله ما فرارسیده است. اما جای تاسف دارد که سینماگران ما در فیلم‌هایشان حتی صحنه‌هایی از نماز و قرآن خواندن هم نمی‌گنجانند.»
او با انتقاد از کیفیت برخی از فیلم‌هایی که داعیه‌ی «آرمانی» بودن دارند، گفته است «از برخی از فیلم‌ها به شخصه خجالت می‌کشم.» رئیس بنیاد فارابی گلایه می‌کند که چرا تعداد «فیلم‌هایی که به اسم معناگرا با برداشت‌ها و شیوه‌های بد ساخته می‌شود حتی از آثاری که خارج از این ژانر ساخته می‌شود هم کمتر است.» ظاهرا مدیران دولتی نگرانند که رسیدن به «سینمای آرمانی» تنها با حمایت از سینماگران «متعهد» به انجام نرسد. میرعلایی می‌پرسد: «چرا فیلمسازانی مانند کیارستمی و بیضایی وارد حوزه سینمای آرمانی نمی‌شوند؟»
نویسنده: بهزاد کشمیری‌پور
تحریریه: شهرام احدی