اقتصاد جهان در سال ۲۰۰۹: برندگان و بازندگان

در سال ۲۰۰۹ آمریکا و اروپا توانستند به شکرانه بسته‌های نجات دولتی، بخشی از بار سنگین ناشی از بحران مالی جهانی را که در سال ۲۰۰۸ به اوج رسیده بود، بر زمین نهند.

ایالات متحده آمریکا، به تنهایی صدها میلیارد دلار از بودجه ویژه ۷۵۰ میلیارد دلاری خود را صرف کمک به بانک‌ها، صنایع خودروسازی و صاحب‌خانه‌هایی کرد که با خطر حراج ملک خود روبرو شده بودند.

نجات جنرال موتورز، بیکاری اروپاییان

اقدامات آمریکا سبب تکانی اندک در بازار مسکن و رفع خطر ورشکستگی صنایع خودروسازی شد. اما این مسیر مثبت، بر بازار لرزان کار اروپا، اثری منفی نهاد: جنرال موتورز آمریکا، به محض آن که چشم‌اندازی روشن یافت، انصراف خود را از فروش اوپل اروپا اعلام کرد. همین اقدام، دست کم ۹ هزار کارگر را در اروپا با خطر بیکاری روبرو ساخت.

یکی دیگر از سنگین‌ترین بسته‌های نجات اقتصاد را دولت آلمان در اواخر سال ۲۰۰۸ تصویب کرد و در سال جاری به مرحله اجرا درآورد. دولت ضمن تضمین بدهی بانک‌هایی که تهدید به ورشکستگی شده بودند، با پرداخت یارانه ۲۵۰۰ یورویی به صاحبان خودروهای فرسوده، بازار صنایع خودروسازی را گرم کرد و سبب شد که آن‌ها کارگران خود را اخراج نکنند.

موفقیت‌های فولکس واگن

در این میان، فولکس واگن آلمان یکی از موفق‌ترین سال‌های تاریخ حیات خود را سپری کرد.این کنسرن پس از پی‌ریزی خطوط تولید در روسیه و هند، اعلام کرد که از سال ۲۰۱۱ کارخانه‌ای نیز در چاتانوگای آمریکا ایجاد می‌کند. اما مهمترین قدم در راه جهانی شدن را، فولکس واگن از طریق مشارکت با سوزوکی ژاپن برداشت که ۵۰ درصد بازار پرمصرف هند را در اختیار دارد.

فولکس واگن آلمان، در عین‌حال، در کنار بی ام و به مهمترین مارک در بازار چین تبدیل شد و کارشناسان در آخرین ماه‌های سال اعلام کردند که این کنسرن اکنون به بزرگترین تولیدکننده خودرو در سراسر جهان تبدیل شده است.

بهبود اقتصادی، اما رشد بیکاری

با این که اقتصاد کشورهای صنعتی غرب امسال در مقایسه با سال ۲۰۰۸، به چشم‌انداز امیدوارکننده‌تری رسید، هم در آمریکا و هم در اروپا، تعداد بیکاران افزایش یافت.

به عنوان نمونه، در ماه نوامبر امسال آمار بیکاران آمریکا به ده درصد رسید. آلمان نیز وضعیتی مشابه داشت. بحران به جایی رسید که مجلس نمایندگان آمریکا، در ماه دسامبر مجبور به تصویب یک بودجه ۱۵۴ میلیارد دلاری برای مقابله با بیکاری شد.

چین، برنده اصلی بحران

برنده نهایی بحرانی که در سال ۲۰۰۸ جهان صنعتی را تکان داد و پس لرزه‌های آن امسال در گوشه‌وکنار آشکار شد، جمهوری خلق چین بود. این کشور با تکیه بر ۱۵۰۰ میلیارد دلار ذخیره ارزی خود با سرعت به خرید صنایع در اروپا و مواد خام در آسیای مرکزی و آفریقا پرداخت و بر نقش خود در اقتصاد جهان افزود.

حجم مبادلات بازرگانی چین و آلمان در سال ۲۰۰۸ میلادی به ۱۱۳ میلیارد یورو رسید. اما این کافی نبود. اوایل دسامبر امسال وزیر اقتصاد آلمان به پکن سفر کرد تا مناسبات بازرگانی کشورش با چین را باز هم گسترش دهد. گزارش‌ها نشان می‌دهند که از زمان تلاشی اتحاد جماهیر شوروی تاکنون، حجم مبادلات بازرگانی چین با جمهوری‌های آسیای میانه نیز ۵۰ برابر شده است.

سلطه چین بر منابع نفت و گاز

مهمترین موفقیت چین، دستیابی به منابع نفت و گاز عراق و آسیای مرکزی بود. در مزایده ۱۰ میدان نفتی عراق، که روز ۱۱ دسامبر برگزار شد، شرکت ملی نفت چین توانست امتیاز بهره‌برداری از میدان "حلفایه" را کسب کند.

همین روزها قرار است خط لوله گاز ترکمنستان به چین هم آماده بهره برداری ‌شود. این خط لوله سالانه ۳۰ میلیارد متر مکعب گاز ترکمنستان را به چین انتقال خواهد داد. جمهوری خلق چین، ضمنا امسال توانست با پرداخت ۱۰ میلیارد دلار وام به قزاقستان امتیازهای نفتی و گازی بزرگی در این کشور کسب کند.

بزرگترین بازنده‌ها

بزرگترین بازندگان اقتصاد جهان نیز امسال سه کشور یونان، دوبی و ایران بودند.

در ماه آوریل امسال، شرکت‌های آب و برق و خدمات هوایی دوبی، ناگهان از پرداخت حدود دو و نیم میلیارد دلار تعهدات خود ناتوان ماندند. آن‌ها توانستند با دریافت وام از ۱۸ موسسه مالی و همچنین کمک دولت، تعهدات خود را انجام دهند.

این مقدمه بحرانی بود که واقعیت تلخ آن در ماه نوامبر امسال آشکار شد. در این ماه، ابتدا اعلام شد که شرکت النخیل خواستار شش ماه مهلت برای بازپرداخت ۳ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار بدهی خود شده است. اما بعدا آشکار شد که میزان بدهی‌های این شرکت به ۲۰ میلیارد دلار رسیده است. همزمان با آن، ورلد دوبی نیز میزان بدهی‌های خود را ۵۹ میلیارد دلار اعلام کرد.

یونان، کشوری ورشکسته

یونان همین روزها درگیر نگران‌کننده‌ترین بحران اقتصادی تاریخ خود شده است. میزان بدهی‌های دولت یونان، امسال به ۳۰۰ میلیارد دلار رسید. اتحادیه اروپا اعلام کرد که حاضر به کمک نیست و یونان باید راه‌حل غلبه بر مشکلات را خود بیابد. دولت سوسیالیست پاپاندرئو تصمیم به اعمال صرفه‌جویی‌های بزرگ در بودجه خدمات عمومی گرفت. روزنامه‌نگاران و پزشکان، در اعتراض به این تصمیم وارد اعتصاب شدند.

ایران: مطالبات غیرقابل وصول

جمهوری اسلامی ایران نیز از بحران مصون نماند. اخیرا مصطفی پورمحمدی، رئیس سازمان بازرسی کل کشور اعلام کرد که بیش از ده میلیارد دلار مطالبات بانک‌های ایران غیرقابل وصول مانده است. این، سه برابر بدهی شرکت النخیل دوبی است که باعث تکانه‌هایی در بورس‌های منطقه و جهان شد.

رئیس سازمان بازرسی کل کشور ضمنا اعلام کرده که وصول رقمی معادل ۶ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار مالیات در ایران به تاخیر افتاده و هیچکس از این موضوع حرف نمی‌زند.

دو اتفاق مضحک

امسال در عرصه اقتصاد جهانی دو رویداد مضحک هم سروصدای زیادی به راه انداخت:

- در ماه اوت، سه آمریکایی محاکمه شدند که ظرف سه سال، اطلاعات کارت‌های بانکی ۱۳۰ میلیون نفر را دزدیده بودند. در ماه نوامبر هم، کد رمز صدها هزار کارت اعتباری چند بانک و موسسه مالی مهم آلمان، در اسپانیا به سرقت رفت. بانک‌ها مجبور به تحمل هزینه زیاد و تعویض کارت‌ها شدند، اما بی‌اعتمادی به ایمنی کارت‌های اعتباری پایان نیافت.

- روز سیزدهم دسامبر امسال، دفتر مبارزه با مواد مخدر و بزهکاری سازمان ملل متحد اعلام کرد که در سال جاری، میلیاردها دلار درآمد ناشی از قاچاق مواد مخدر وارد صندوق بانک‌های بین‌المللی شده است. به گزارش این نهاد، پول مواد مخدر، به بسیاری از بانک‌ها کمک کرد تا از زیر بار بحران مالی جهانی خارج شوند!

جواد طالعی

تحریریه: داود خدابخش