ارزیابی از سالگرد برآمد جنبش اعتراضی در ایران

از زمان ناکامی در تأثیرگذاری بر مراسم سالگرد انقلاب در ۲۲ بهمن سال گذشته، این آرزو از زبان فعالان "جنبش سبز" شنیده می‌شد که شاید مردم بتوانند بار دیگر دست به تظاهراتی وسیع بزنند. بسیاری امیدوار بودند که چنین تظاهراتی در روز ۲۲ خرداد، سالروز انتخابات ریاست جمهوری، صورت گیرد. این موضوع که میرحسین موسوی و مهدی کروبی و نیز هشت تشکل و حزب اصلاح‌طلب فراخوانی برای راهپیمایی در روز ۲۲ خرداد داده بودند، این امید را تقویت می‌کرد.

پس از آنکه موسوی و کروبی اعلام کردند که به دلایل امنیتی تظاهراتی برپا نمی‌شود، هم انتقادهایی به این اقدام شد و هم پشتیبانی‌هایی از آن صورت گرفت.

احساس مسئولیت برای حفظ جان مردم

مدافعان چشم‌پوشی از راهپیمایی، از جمله بر این نکته تاکید می‌کنند که امنیت جانی برای مردم وجود نداشته و امکان آن بوده که جنبش صدمه بسیار ببیند. مسعود کردپور، روزنامه‌نگار در بوکان، لغو راهپیمایی را از این رو نشانگر احساس مسئولیت موسوی و کروبی برای حفظ جان مردم می‌داند. وی می‌گوید: «هدف آقایان موسوی و کروبی بیشتر این است که حاکمیت حقوق مردم را در چارچوب قانون اساسی به‏رسمیت بشناسد و متوجه شود که مردم خواسته‏هایی دارند و جنبش همچنان زنده است و مسئله فقط این نیست که مردم به خیابان‏ها بیایند و هزینه‏ی سنگینی را پرداخت کنند، اما به جایی هم نرسد. به نظر من، احساس مسئولیت بسیار بجایی بود.»

سامان رسول‌پور، روزنامه‌نگار و فعال حقوق بشر نیز تاکتیک موسوی و کروبی را در مجموع درست می‌داند. وی معتقد است که این تاکتیک مانع از آن شد که هزینه‏ی سنگینی به جنبش تحمیل شود. او می‌گوید: «این تاکتیکی بود که حاکمیت به‏هیچ‏وجه انتظار آن را نداشت و به نظر من‏ در مجموع درست بود؛ با توجه به اینکه هیچ هزینه‏ای به جنبش تحمیل نشد و در عین حال با توجه به تجربه‏ی ۲۲ بهمن سال گذشته که حاکمیت اجازه نداد هیچ اعتراض خیابانی‏ای برگزار شود، این‏بار هم جنبش سبز نمی‏توانست به شکل موفقیت‏آمیزی در خیابان‏ها ظاهر شود.»

بی‌توجهی به رأی و تجربه جنبش‌های مدنی

یک فعال مدنی در تهران نیز که نخواست نامش فاش شود، تاکتیک موسوی و کروبی را درست و مسئولانه می‌خواند. اما انتقاد او به این است که شیوه این تصمیم‌گیری با ادعای جنبش سبز که این دو نفر "رهبران نمادین" آن‌اند، متناسب نبوده است. وی در این باره می‌گوید: «در واقع این تصمیم‌گیری بسیار عمودی بود. آقایان اصلاح‌طلب هنوز ساز و کاری را پیدا نکرده‌اند که بتوانند از مشارکت هوادارانشان در تصمیم‌گیری‌ها هم استفاده کنند. این جنبش زمانی پیشرو است که همه هواداران در تصمیم‌گیری‌های آن نقش داشته باشند، نه اینکه نگاه سیاه لشکری به آنها بشود. شاید اصلاح‌طلبان باید الگوی کار افقی و شبکه‌ای را از جنبش‌هایی مانند زنان و کارگران فرا بگیرند.»

جلوه جواهری، فعال حقوق زنان، می‌گوید که برخلاف تصورش روز شنبه (۲۲ خرداد) مردم در برخی خیابان‌ها و دانشگاه‌ها اعتراض خودشان را نشان داده‌اند. او نیز اگرچه تاکتیک موسوی و کروبی را بدین عنوان که نبایست خود را محدود به تجمع خیابانی کرد، درست می‌داند، اما شیوه اعلام عدم حضور را در لحظات آخر و بدون آماده‌سازی افکار عمومی «رهبروار» می‌بیند. او اشاره می‌کند که این نوع اعلام باعث شد که کسانی که خواهان اعتراض در آن روز بودند و جایگزین مبارزاتی مناسبی هم به جای آن نمی‌شناختند، باز به خیابان بیایند و زیر ضرب چند برابر قرار گیرند.

احساسات دوگانه در برابر عدم تجمع

آرش بهمنی، روزنامه‌نگار و فعال دانشجویی که مدت کوتاهی است از ایران خارج شده و در پاریس به سر می‌برد، از احساسات دوگانه خود در مورد لغو راهپیمایی ۲۲ خرداد می‌گوید. او که به فکر حفظ جان معترضان است، ابراز نگرانی می‌کند که روحیه ناامیدی در میان جوانان پدیدار شود: «از یک طرف با توجه به خشونت‏هایی که طی یک سال اخیر شخصاً در خیابان‏ها دیده بودم، فکر می‏کنم بیانیه‏ی آن‏ها و تاکتیکی که درنظر گرفتند، درست بود. اما از سوی دیگر، با توجه به ارتباطاتی که با دوستان در داخل ایران دارم، فکر می‏کنم، اینکه جایگزینی اعلام نکردند به‏شکلی باعث شد نوعی احساس ناامیدی در میان بسیاری از بچه‏هایی که در ایران بودند پیش بیاید که: حال که نمی‏خواهیم به خیابان برویم، چه‏کار باید بکنیم؟ آیا جنبش سبز خوابیده است یا خیر؟»

فرصت از دست رفته؟

مخالفان تاکتیک موسوی و کروبی از «فرصت از دست رفته» می‌گویند و از بار دیگر تنها گذاشتن مردم توسط کسانی که رهبر جنبش قلمداد می‌شوند. محبوبه عباسقلی‌زاده، فعال حقوق زنان، می‌گوید: «به‏نظر من می‏رسد که آقایان موسوی و کروبی یک بار دیگر یک فرصت تاریخی را از دست دادند. برای اینکه مردم کاملاً آمادگی داشتند در ۲۲ خرداد کنش‏های مسالمت‏آمیز از خود نشان بدهند. اگر برآورد این بود که مسلماً حکومت اجازه‏ی راهپیمایی نمی‏دهد و افکار عمومی را آماده کرده بودند برای اینکه این راهپیمایی انجام نشود، دست‏کم می‏توانستند راه‏های جایگزین مانند اعتصاب را مطرح کنند. مثلاً بگویند: در ۲۲ خرداد به احترام اتفاقاتی که برای جان‏باختگان و این همه زندانی سیاسی افتاده است، یک روز سر کارهای‏مان نرویم و به‏ این شکل اعتراض کنیم. حتی این کار هم نشد. در حالی که این فرصت بزرگی بود برای شروع اعتصاب و عادت کردن مردم به اعتصاب که به‏نظر من آن را از دست دادند.»

همایون ایوانی، از همکاران نشریه "گفتگوهای زندان"، معتقد است: «حرکت جناح‏های از حکومت رانده شده، مانند آقایان موسوی و کروبی، همان حرکتی بود که در سال ۱۳۷۸ توسط جناح خاتمی رخ داد. در لحظه‏ی مهم نیروهای جنبش مردمی را تنها گذاشتند و نیروهای خود را دعوت کردند که عقب‏نشینی کنند». ایوانی به همین‏ دلیل، امکان سرکوب شدیدتر حرکت‌های اعتراضی را از سوی حکومت می‌بیند.

«جنبش زنده است»

ف. تابان، سردبیر سایت اینترنتی سیاسی "اخبار روز" اشاره می‌کند به اینکه هیچ چیز در مورد اتفاقاتی که می‌افتد، از جمله اتخاذ تاکتیکی مشخص توسط موسوی و کروبی، شفاف نیست. وی در عین حال از پویا و زنده بودن جنبش مردم و خواست آنان برای نشان دادن اعتراض‌شان سخن می‌گوید: «در مورد تاکتیک آقایان موسوی و کروبی، باید این نکته را درنظر بگیریم که ما از پیغام پسغام‏هایی که پشت پرده به آن‏ها داده می‏شود و اتفاقاتی که می‏افتد، آگاهی نداریم. ولی بر اساس آنچه رو هست، فکر می‏کنم اگر آن بیانیه داده نمی‏شد و آن‏ها در مورد سرنوشت دیروز دست‏کم سکوت می‏کردند، شاید می‏توانست بهتر باشد و تأثیر بهتری بگذارد».

آقای تابان ادامه می‌دهد: «ارزیابی من در مجموع این است که دیروز علی‏رغم اینکه مردم موفق نشدند تظاهرات خیلی بزرگی را شکل بدهند، ولی پیروزی از آن جنبش اعتراضی بود. یعنی این اعتراض و این حضور در لحظه‏ به ‏لحظه‏ی روز گذشته حس می‏شد. شاید یکی از جنبه‏های این حس، حضور انبوه و بی‏سابقه‏ی نیروهای سرکوبگر و امنیتی بود، که خود نشان می‏داد برخلاف تمام تبلیغاتی که کردند که "فتنه جمع شده است"، فتنه جمع نشده است. چون اگر جمع شده بود، نیاز به نیروی عظیمی که دیروز در خیابان‏ها گسیل کردند نبود. دیروز نشان داد که مسئله همچنان باقی است و حکومت فقط به‏زور سرنیزه و سرکوب خیابان‏ها و امنیت خود را حفظ می‏کند و مردم هم دنبال روزنه‏هایی می‏گردند که اعتراض‏های خود را نشان بدهند. اگر در یک کلام بخواهم بگویم، این است که جنگ بر سر تسخیر خیابان‏ها کماکان ادامه دارد و خود این نشان‏دهنده‏ی آن است که جنبش سبز همچنان زنده است.»

کیواندخت قهاری

تحریریه: بابک بهمنش