آتش در دل تالاب گندمان

آتش‌سوزی در تالاب گندمان از روز شنبه، ۲۸ شهریورماه، آغاز شد. حریق تا کنون هکتارها زمین را سوزانده است.

محمد درویش، پژوهشگر محیط زیست، در وبلاگ خود، مهار بیابان‌زایی، با انتشار عکس‌هایی از آتش‌سوزی در تالاب گندمان تصاویری از جانواران سوخته‌شده را نیز منتشر کرده و می‌گوید، این عکس‌ها «خاطره‌ی تلخ لاک‌های سوخته‌ی پریشان » را زنده کرد.

او می‌نویسد،‌تالاب گندمان یگانه‌زیستگاه ماهی‌زنده‌زای گامبوزیا و درنای خاکستری در استان چهار محال و بختیاری است و خاطرنشان می‌سازد که درنای خاکستری در سیاهه‌ی سرخ IUCN و در معرض خطر انقراض قرار دارد. این تالاب محل مهاجرت اردک‌های غازنما و آبزی بومی دیگری به نام "ماهی گورخری" است.

به گفته‌ی درویش، تا کنون دست کم ۱۶ خانواده از بی‌مهرگان کف‌زی در محیط این تالاب شناسایی شده‌اند، جاندارانی که خود به پایش محیط‌های آبی کمک کرده و شاخصی برای سنجش آلودگی منطقه به شمار می‌روند.

با محمد درویش گفت‌وگو کرده‌ایم و از او در باره‌ی وضعیت کنونی تالاب گندمان پرسیده‌ایم.

دویچه‌وله: آقای درویش، آخرین گزارش‌هایی که از آتش‌سوزی تالاب گندمان دارید چیست؟

محمد درویش: آخرین گزارش‌‌ها نشان می‌دهد که آتش هنوز به طور کامل مهار نشده است. در حقیقت ویژگی تالاب گندمان وجود هوموس (خاکی که فعالیت مواد آلی در آن زیاد است) فراوان است که در برخی از مناطق بیش از ۱۲ متر عمق دارد و تبدیل شده به یک نوع خاک به نام تورب یا همان ذغال‌سنگ نارس. این خاک بسیار مساعد است برای اینکه حرارت آتش را تا روزها و حتی ماه‌ها در دل خود حفظ کند. به همین دلیل چون این آتش الان به اعماق خاک نفوذ کرده با اندک نسیمی هر چند که در ظاهر به نظر می‌رسد که آتش مهار شده ممکن است دوباره شعله‌های آتش فروزان شود و همین اتفاق الان چندین بار است که افتاده. یعنی مأموران اطفای حریق و سازمان محیط زیست روز سه‌شنبه اعلام کردند که آتش مهار شد. ولی بعد دوباره آتش گسترش پیدا کرد. روز پنج‌شنبه اعلام کردند که آتش مهار شد، ولی باز دوباره همان اتفاق تکرار شد و طبق خبرهایی که به من رسیده امروز صبح همچنان دود سفیدی از بالای همان مناطق به هوا می‌رفت که نشان‌دهنده‌ی این است که در لایه‌های درونی خاک هنوز لایه‌های مذاب این تورب وجود دارد.

علت آتش‌سوزی چه بود؟

علت آتش‌سوزی را هنوز رسما اعلام نکردند. ولی این احتمال خیلی قوی است که ریشه‌ی انسانی سهوی یا عمدی داشته باشد. چون مردم منطقه که خیلی به اراضی زراعی آن تالاب‌ها چشم دارند و در طول دهه‌ی گذشته هم چیزی حدود ۲۰۰ هکتار از اراضی تالاب را تجاوز و تصرف کردند، سعی می‌کنند با روش‌های مختلف مثل زهکشی یا سوزاندن تالاب بخشی از اراضی را تصرف کنند. من با بخشی از مردم محلی هم که صحبت کردم، اعتراف کردند که ما هر سال بخش‌هایی از تالاب را می‌سوزانیم تا سال بعد علف بهتری برای دام‌های ما تولید کند. منتهی امسال چون تالاب خشک بوده، اینها نتوانستند، کرت‌های یک یا دو هکتاری خود را که آتش می‌زدند مهار کنند و آتش گسترده شده و اعلام می‌کنند که بیش از ۳۵۰ تا ۸۰۰ هکتار از تالاب سوخته است.

یعنی خشک شدن تالاب در گسترش آتش نقش داشته؟

بسیار زیاد. در حقیقت حقابه‌ی طبیعی تالاب از بین رفته و نزولات جوی در منطقه هم حدود ۳۰ درصد کاهش پیدا کرده، این دو عامل درجه‌ی وخامت خشکسالی تالاب را افزایش داده‌ است.

شما در وبلاگتان از مرگ موجودات زنده در این تالاب نوشتید، در حالیکه این خبر قبلا تکذیب شده بود؟

بله. من این پیش‌بینی را کرده بودم که تالاب گندمان مانند هر تالاب دیگری از تراکم خیلی بالای گیاهی و جانوری برخوردار است و بعید است که در چنین تالابی با این آتش‌سوزی گسترده موجودات زنده آسیب ندیده باشند. دیروز برخی از محلی‌ها و مردمی که در آن مناطق ساکن هستند توانسته‌اند، لاشه‌ی سوخته‌ی لاک‌پشت‌ها، پرنده‌ها و مارها را به دست بیاورند. البته نکته‌ی دیگری که سبب شده تعداد این لاشه‌های کشف‌شده کم باشد به خاطر ماهیت توربی است که این خاک‌ها دارند و الان بسیار پوک شده‌است و هر چیزی که رویش برود فرو می‌رود و چاله‌ای که در داخل آن ایجاد می‌شود به خاطر حرارت زیاد کاملا به تلی از خاکستر تبدیل می‌شود.

حتی برخی از مردم هم دچار آتش‌سوزی‌های شدید شدند. یعنی روی همان جایی که آتش مهار شده حرکت کردند، یک‌دفعه پایشان در دل آن خاکی که حرارتش زیاد بوده فرو رفته و سوختگی ایجاد شده است. عامل دیگر کم بودن لاشه‌های کشف‌شده هم پرندگان شکاری منطقه است که الان هم تعدادشان بسیار زیاد شده و همین هم نشان‌می‌دهد که لاشه‌ی حیوانات در این منطقه زیاد شده است. پرنده‌های شکاری لاشه‌‌ی جانوران سوخته‌شده را می‌ربایند تا از گوشتشان استفاده کنند.

مصاحبه‌کننده‌: فریبا والیات

تحریریه: بابک بهمنش

برای شنیدن این مصاحبه می‌توانید به فایل صوتی زیر مراجعه کنید.