وضعیت زنان مراکش، ۵ سال پس از اصلاح قوانین
۱۳۸۷ مهر ۲۴, چهارشنبه
پنج سال پیش در مراکش قانون خانواده تغییر کرد. پس از ماه‌ها راهپیمایی اعتراض‌آمیز فعالان حقوق زنان در خیابان‌های رباط، پایتخت این کشور، سرانجام محمد ششم، پادشاه مراکش، با وجود مخالفت گروه‌های محافظه‌کار اسلامی، اصلاحات در قانون را پذیرفت. بر اساس قوانین جدید، زنان مراکشی، دست‌کم روی کاغذ، صاحب حقوق جدید شدند: چند همسری محدود و منوط به اجازه همسر اول شد، ازدواج اجباری دخترانی که به سن بلوغ نرسیدند ممنوع گردید و به زنان حق طلاق داده شد.
امروز اما که ۵ سال از اصلاحات قانون می‌گذرد وضعیت چگونه است؟ هنوز هم بسیاری از زنان برای تغییر برخی قوانین جوامع اسلامی مبارزه می‌کنند. هنوز هم، هم‌چون گذشته، زنانی که فرزندانشان خارج از چارچوب متعارف جوامع اسلامی متولد می‌شوند، در آتش دوزخ آداب و سنت‌ها می‌سوزند.
"انصاف" ، بارقه‌ی امید
در مراکش انجمنی به نام "انصاف" وجود دارد که به آموزش و حمایت از مادرانی می‌پردازد که از نظر جامعه مراکش محکومند کودکان خود را به تنهایی بزرگ می‌کنند. هر سال ۸۰ زن به این انجمن مراجعه می‌کنند. زنانی که از خانواده و جامعه طرد شده و بلاتکلیف مانده‌اند. این زنان در دوران بارداری از حمایت مؤسسه "انصاف" برخوردار می‌شوند و ماه‌ها مورد آموزش قرار می‌گیرند.
در مراکش هم که کشوری اسلامی است، بر اساس قوانین، داشتن رابطه جنسی پیش از ازدواج برای زنان ممنوع است. زنانی که چنین رابطه‌ای را تجربه می‌کنند یا به آن وادار می‌شوند، از سوی خانواده خود طرد و از محل کار خود بیرون رانده می‌شوند.
یک زن ۲۲ ساله که سال گذشته در ششمین ماه بارداری در وضعیتی شبیه آن‌چه که شرح داده شد، به انجمن مراجعه کرده بود، می‌گوید: «شکمم هر روز بزرگ‌تر می‌شد. من همراه خواهرم زندگی می‌کردم. او می‌خواست از من قول بگیرد که فرزندم را پس از زایمان سر راه بگذارم، من اما قبول نکردم. از سویی خواهرم نمی‌تواست به شوهرش بگوید که من باردارم. این‌ها آداب و رسوم ما هستند.»
زن دیگری از طریق یکی از دوستانش از وجود مرکز "انصاف" آگاه شده و فرزند خود را در آنجا به دنیا آورده است. او در حال حاضر در آپارتمان خود زندگی می‌کند و نزد انصاف دوره حسابداری می‌گذراند. فرزندش هم تا پایان این دوره در مهد کودک انجمن نگهداری خواهد شد.
اصلاحات انجام‌شده در قانون هم تأثیر مثبت خود را کم کم نشان می‌دهند. به عنوان مثال تعداد ازدواج‌های مجدد ثبت‌شده در وزارت دادگستری مراکش در سال گذشته بسیار کم‌تر از ۷ سال پیش از آن بوده است. در سال ۲۰۰۷، تنها ۸۶۰ مرد تجدید فراش کرده‌اند، در حالی که این آمار در سال ۲۰۰۰ بیش از دو برابر بوده است. در حال حاضر هر مردی که بخواهد دوباره ازدواج کند باید با اجازه دادگاه باشد که در جریان بررسی‌ها، سخنان همسر اول هم شنیده می‌شود.
اخبار تغییر قوانین خانواده در مؤسسه "انصاف" مرتب دنبال می‌شوند. اخباری که هر کدام می‌توانند گره‌ای از مشکلات زنان مراکشی بگشایند.
در مؤسسه انصاف هم‌چنین کلاس‌های آموزش خیاطی وجود دارد. به گفته دست‌اندرکاران این مرکز اکثر زنان مراجعه کننده بی‌سوادند. آنها باید در ابتدا اعداد و اندازه‌گیری پارچه را بیاموزند که چندان آسان نیست و نیاز به زمان دارد. سپس تلاش می‌شود که فرصتی برای کار موقت برای آنان فراهم شود و اگر کمی بخت و اقبال هم یارشان باشد، می‌توانند همان‌جا شغلی بیایند.
باورهایی تنیده در تار و پود جامعه
با وجود این که قانون خانواده در مراکش در سال‌های اخیر تغییرات بسیاری کرده و حقوق بسیاری را برای زنان به رسمیت می‌شمارد، اما هنوز هم برای زنانی که کودکان خود را به تنهایی بزرگ می‌کنند، کاستی‌های بسیاری دارد. هر سال بیش از ۲۰۰ جنین مرده در خیابان‌های کازابلانکا پیدا می‌شوند. رئیس انجمن "انصاف" می‌گوید که زنان هنوز در این کشور از پیامدهای بارداری «ممنوع» خود می‌ترسند: «اگر زنی در دادگاه از پدر بچه‌اش شکایت کند، به حبس از دو ماه تا دو سال محکوم می‌شود، حتی اگر مورد تجاوز قرار گرفته باشد.»
در چنین شرایطی زنان همواره در معرض سقوط قرار دارند. یکی از زنانی که در "انصاف" نگهداری می‌شود، معتقد است که برای کودک هم مشکل خواهد بود وقتی کمی بزرگ‌تر شود. او هم دیر یا زود خواهد فهمید که چگونه متولد شده و جامعه و خانواده مادر چه برخوردی داشته‌اند.
مدیر مؤسسه "انصاف" که برای برابری حقوق زن و مرد در مراکش مبارزه می‌کند، امیدوار است که روزی نه‌تنها قوانین، که باور عمومی هم تغییر کند؛ زیرا مادامی که جامعه با زنان این‌گونه رفتار می‌کند، مادران طرد شده هم وجود خواهند داشت. این زنان حتی اگر کار و درآمد مستقلی هم داشته باشند، هم‌چنان فکری هست که آزارشان می‌دهد و آن هم آرزوی داشتن موقعیتی هم‌چون یک زن شوهردار است. زیرا تنها در این صورت است که آغوش جامعه و خانواده باز هم به رویشان باز می‌شود.
زنان با چنین ذهنیتی باز هم به دنبال مرد دیگری می‌گردند و باز این خطر وجود دارد که کودک دیگری خارج از ازدواج‌های ثبت‌شده به دنیا بیاید و اگر چنین شود، همه چیز باز هم فرو خواهد ریخت. بوده‌اند بسیاری از زنان که در چنین شرایطی به سراغ تن‌فروشی رفته‌اند.