تأسیس اتحادیه‌ی کشورهای فارسی زبان
۱۳۸۷ فروردین ۱۸, یکشنبه
وزرای خارجه ایران، تاجیکستان و افغانستان، سه کشور فارسی زبان، مراسم نوروز امسال را به طور مشترک در شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان برگزار کردند. منوچهر متکی، رنگین دادفر اسپنتا به همراه خان ظریفی وزرای خارجه ایران، افغانستان و تاجیکستان در مورد توسعه همکاری‌های سه کشور فارسی زبان در حوزه‌های مختلف مذاکره کردند.
با توجه به تجربه اتحادیه کشورهای ترک زبان که پس از فروپاشی شوروی و استقلال جمهوری‌های آسیای مرکزی تشکیل یافت، آیا اتحادیه کشورهای فارسی زبان هم تاسیس خواهد یافت؟ و آیا زمینه عینی برای شکل گیری چنین اتحادیه‌ای فراهم هست؟
دکتر تورج اتابکی، استاد دانشگاه در هلند و کارشناس در امور آسیای مرکزی، معتقد است که مسئله زبان و فرهنگ برای تاسیس یک اتحادیه کافی نیست:
«این که چهار کشور از پنج کشور آسیای مرکزی، ترک تبار هستند، زمینه را برای همکاری بیشتر آنکارا با این کشورها هموار کرده و در این تردیدی نیست. ولی آنگونه که آنکارا گمان می کرد، ترک زبان بودن این کشورها کافی است برای بسط یک اتحادیه‌ی کشورهای ترک زبان، این مسئله عملی نشد. یعنی وقتی‌که نگاه می‌کنیم بعد از چند جلسه‌ای‌که روسای این کشورها اینجا و آنجا با هم داشتند و ادعای برپائی یک اتحاد کشورهای ترک زبان را پیش کشیدند، عملا تفرقه جایگزین آن وفاق پیشین شد و این کشورها از همدیگر فاصله گرفتند و با بدبینی به همدیگر نگاه کردند. به هر صورت به نظر من همین امر سبب شد که ایران به تجدید نظر در رابطه با کشورهای آسیای مرکزی دست بزند. یعنی پیشتر گمان می کرد که یار متحدش در آسیای مرکزی فقط تاجیکستان است و می تواند با تاجیکستان و افغانستان اتحاد کشورهای فارسی زبان را شکل بدهد ولی بعد از ناکامی آن اتحاد ترک‌ها، به بسط رابطه‌ی خودش در حد سیاسی و اقتصادی با جمهوری‌های مانند قزاقستان پرداخت و الان بعد از تاجیکستان رابطه نزدیک تری با قزاقستان نسبت به جمهوری‌های دیگر دارد.»
درسال‌های اخیر کشورهای آسیای مرکزی به بسیاری از سازمان‌های مختلف بین المللی پیوستند. ولی یک سازمان و یا اتحادیه مشترک منطقه‌ای بر اساس مشترکات فرهنگی و زبانی، تا به‌حال شکل نگرفته است. حتی مقامات دولتی و اداری این کشورها تاکنون صدها سازشنامه و یا توافقنامه دو طرفه و چند جانبه امضا کرده‌اند که در بیشتر موارد بی‌ثمر مانده‌اند.
اتحادی که در کوتاه مدت امکان پذیر نیست
به‌نظر دکترهومن پیمانی، کارشناس امور امنیتی مسائل آسیای مرکزی و قفقاز، برای تاسیس اتحادیه کشورهای فارسی زبان زمینه عینی هست، ولی چنین اتحادی در کوتاه مدت امکان‌پذیر نیست:
«زمینه عینی برای آن هست. نه تنها ایران، افغانستان و تاجیکستان، بلکه کشورهائی مثل ازبکستان هم به‌طور طبیعی می تواند عضو این اتحادیه باشند. به‌خصوص این که اشتراکات قومی، فکری و فرهنگی هم وجود دارد. از جمله همین برگزاری مراسم نوروز که موضوع روز هم هست. در تمام این کشورها مراسم نوروز برگزار می شود. زمینه عینی برای چنین اتحادی وجود دارد ولی در کوتاه مدت من فکر نمی کنم که عملی باشد. برای اینکه از طرفی افغانستان زیر سلطه غرب و آمریکاست. افغانستان در سیاست‌های راهبردی‌اش ، در عمل، قدرت خاص و چندانی ندارد، در نتیجه باید هر گونه عضویت در هر نوع اتحادیه‌ای را با توجه به واقعیت‌های این کشور در نظر بگیریم. من فکر می‌کنم که این مسئله در کوتاه مدت نمی تواند برای افغانستان مطرح باشد. تاجیکستان هم از طرفی با ایران روابط حسنه دارد و از طرفی هم می خواهد که روابطش را با آمریکا خوب نگاه‌دارد. و در این شرایط، زمانی‌که ایران زیر فشار شدید آمریکا و اتحادیه اروپاست، من فکر نمی کنم در کوتاه مدت زمینه عینی برای ایجاد چنین اتحادیه‌ای فراهم باشد. ولی در میان مدت و صد درصد در درازمدت این مسئله عملی خواهد شد و به احتمال زیاد عضویت برخی از کشورهای آسیای مرکزی، به‌ویژه ازبکستان در آن به‌طور جدی مطرح خواهد شد.»
تأسیس تلویزیون مشترک فارسی زبان
یکی از نتایج نشست وزرای خارجه ایران، افغانستان و تاجیکستان بررسی طرح تاسیس تلویزیون مشترک فارسی زبان بود .
بحث های زیادی در سه کشور، به‌ویژه در تاجیکستان در خصوص چگونگی ساختار و موضوع برنامه‌های این تلویزیون مطرح شده است.
سه کشور فارسی زبان با ساختارهای سکولار و اسلامی و همچنین با مشکلات سیاسی فراوانی که وجود دارد، تصمیم گرفتند در شهر دوشنبه مقر این تلویزیون را تاسیس کنند. برخی از کارشناسان محلی این اقدام را نخستین گام برای اتحاد این کشورها ارزیابی کرده‌اند.
طاهر شیرمحمدی/ دویچه وله