دنیای " اس ام اس" در ایران

اس ام اس (SMS) مخفف سه واژه "شورت مسیج سرویس" (Short Message Service) است که "سرویس پیام کوتاه" معنا می‌دهد. این سرویس از اواخر سال ۱۳۸۱ در ایران فعال شده و به استفاده کنندگان از تلفن همراه امکان این را می دهد که از طریق ارسال متن نوشتاری یا تصویر، با مخاطب ارتباط بگیرند. در حال حاضر در ایران این سرویس علاوه بر ارتباط های شخصی، در فعالیت های تبلیغاتی، اطلاع رسانی، انجام امور بانکی و تجاری نیز مورد استفاده است. یکی از وسیع ترین کاربردهای اس ام اس اما در ایران، مبادله متلک و تفسیرهای طنزآمیز از مسایل اجتماعی و سیاسی است. امری که بیشتر به صورت کاریکلماتور و دست انداختن مناسبت‌ها و مسائل روز جلوه می کند.

دو خطای گفتاری در ادبیات مربوط به این فناوری اما در ایران وجود دارد: نخستین اشتباه، اطلاق "اس ام اس" به جای "اس ام" یعنی پیام کوتاه است. لغزش دیگر فعلی است که برای "اس ام" به کار میرود. پیام کوتاه را "می فرستند" اما تقریبا همه می‌گویند "اس ام زدیم". این شکل بیان در قیاس با فعلهای مرکب "تلفن زدن" و "تلگراف زدن" رایج شده است.

کاربران عمده

استقبال واستفاده ایرانیان از سرویس پیام کوتاه نسبت به سایر کشورها بیشتراست. مثلا در انگلستان که زادگاه اس ام اس است، روزانه حدود پنج میلیون و۹۳۰ هزار اس ام فرستاده می شود و در ایران حدود ۹ میلیون. دلیل چه می‌تواند باشد؟ تخلیه روانی؟ مد و عادت؟ سرگرمی؟ احساس آزاد بودن؟ اثبات پیشرفته بودن؟ آمار یک کتاب پژوهشی نشان می‌دهد که کاربران عمده سرویس پیام کوتاه جوانان هستند و مهمترین انگیزه در این میان، نیاز به خندیدن و شادبودن و شادکردن است. این کتاب " مردم شناسی ارتباطات خودمانی" نام دارد و تالیف دکتر محمود اکرامی است.

سهولت و سادگی

آیدا اورنگ همکار بخش فرهنگی هنری روزنامه همشهری، دلیل رویکرد جوانان به ارسال پیام کوتاه از طریق موبایل را چنین توضیح می‌دهد: " صحبت کردن با دیگران به زمان نیازدارد و دو طرفه است، در حالیکه از طریق اس ام اس می‌توانیم بدون صرف وقت، چیزی را به دیگری انتقال بدهیم. اس ام اس را در آن واحد می‌توان برای چند نفر فرستاد درحالی‌که صحبت تلفنی را نمی‌توان در یک زمان با چند نفرکرد. ضمنا توسط اس ام اس میتوانیم شوخی هایی بکنیم که در صحبت عادی برایش محذور داریم."

آیدا اورنگ تاکید می‌کند زمینه ساز تراکم اینهمه شوخی با اس ام اس، علاقه جوانان به تفنن و سرگرمی است. او می‌گوید اغلب این شوخی‌ها در تلفن یا به طور حضوری لوس به نظر می‌‌رسند.

هزینه کم و فرهنگ شفاهی

محمدرضا فهمیزی مدرس رشته ارتباطات دانشگاه اراک در باره علل محبوبیت "اس ام" در ایران با اتکاء به آمار شرکت ارتباطات سیارمیٰ‌گوید: "همین چند روز پیش نود میلیون اس ام اس به مناسبت عید فطر رد و بدل شد. در عید نوروز و اعیاد دیگر این رقم به بالای صد میلیون هم میرسد. اصلی ترین دلیل تبادل اس ام اس با وجود جوان بودن این پدیده در ایران، ارزان بودن آن است که قیمت اش حتی از کشورهایی مثل سودان و کنگو هم پایین‌تراست. این باعث می شود مردم در وقت و هزینه ارتباط گیری صرفه‌جویی کنند."

محمدرضا فهمیزی عامل دیگر را فرهنگ شفاهی ایرانیان می‌داند. به گفته او، به دلیل سطح پایین سواد، برای مردم بسیار راحت تر است که کارهایی چون نوشتن نامه، تبریک و تسلیت و از این قبیل را با اس ام انجام دهند. این پدیده آنقدر آسان است که میتوان حتی پیام‌های دیگران را بدون دخل و تصرف، تنها با فشار یک دکمه به دیگری ارسال کرد. در حالیکه مثلا پدیده وبلاگ نیز بعنوان پدیده ای نوین در ارتباطات، نیاز به سواد و نخبگی نسبی دارد.

بدیل رسانه یا ابزار شایعه؟

گروهی از پدیده "اس ام" بعنوان یک رسانه غیررسمی نیز یاد می‌کنند. وسیله‌ای که میتوان با آن، اطلاع رسانی کرد یا حتی افکار عمومی را شکل داد. محمد رضا فهمیزی مدرس رشته ارتباطات به نمونه روشنگری در باره سد سیوند اشاره می‌کند:

" خود من قبل از اینکه موجی در رسانه ها و خبرگزاری ها در مورد این سد راه بیفتد، اولین بار از طریق "اس ام اس" در جریان قرار گرفتم. رفته رفته این خبر گسترش پیدا کرد. سایت ها و شبکه ها و روزنامه های مختلف در باره این سد نوشتند تا جایی که این حتی منجر به تاخیر درافتتاح سد سیوند و فشار افکار عمومی به مسئولان شد. اس ام اس هم می‌تواند در کنار وبلاگ یا سایت‌، به عنوان رسانه غیررسمی در شکل دادن افکار عمومی موثر باشد."

به گمان محمدرضا فهمیزی پیام های کوتاه می‌توانند جایگزینی برای بخش‌های ممنوعه و خطوط قرمز رسانه‌های رسمی باشند اما در مقابل، آیدا اورنگ از غیرجدی بودن اس ام اس‌ها می‌گوید: "خبرها بیشتر شایعه اند. برای خود من اگر خبری مثلا در مورد تغییرات سیاسی و اوضاع کشور بیاید، جدی نمی گیرم. مثلا شایعه فوت فرح پهلوی را به خود من از طریق اس ام اس فرستادند اما من باور نکردم. خبرهای اس ام اسی را من همیشه با تلفن و منابع موثق چک می کنم."

چیرگی شیطنت در پیام ها

کمتر کسی است که در اعیاد یا مناسبت‌های خاص و روزهای تعطیل، پیام هایی بامزه یا بیمزه دریافت نکند. دو نمونه شاخص از پیام های ارسالی در شب یلدا و شب کریسمس سال گذشته چنین اند:

- تو خوشگل ترین، با کلاس ترین و با حال ترین آدم روی زمین هستی... این هم هندوانه شب یلدا!!!

- تولد حضرت عیسی و عید کریسمس و شب ژانویه به شما و خانواده محترمتان که مسیحی نیستید، هیچ ربطی ندارد. صبر کنید نوروز بیاد....

اس ام اس های زیادی نیز مضمون اجتماعی و انتقادی دارند. مانند این نمونه:

- خروسی قصد مهاجرت از ایران را داشت. پرسیدند چرا؟ گفت: احساس بی هویتی می کنم. اینقدر ساعت را جابجا کردند، دیگر نمی دانم کی باید بخوانم...

شوخی با قرص "اکس"

دست انداختن مشکل اعتیاد و مواد مخدر چون قرص روان گردان "اکس" هم سوژه بسیاری پیام های کوتاه است. آیا به سخره گرفتن آسیب اجتماعی گسترده ای چون اعتیاد، تنها شوخ طبعی است یا انکار ناخودآگاه آن؟

- یک گوسفند قرص اکس میخورد. تاکسی می گیرد می گوید: مستقیم کشتارگاه...

- یک سوسک قرص اکس میخورد. میرود جلوی یک دمپایی، میگوید: بزن مرا، له کن...

رمانتیسسم اس ام اسی!

به گفته محمد رضا فهمیزی در میان انبوه اس ام اس‌هایی از هر رنگ، گاه میتوان با نوشته‌های تامل برانگیزی هم مواجه شد که در نوع خود داستانهایی مینیمالیستی هستند و شاید بتوان روزی از آنها مجموعه‌ای فرهنگی یا ادبی فراهم کرد.

- " چند ماه قبل اس ام اسی برایم آمد که هنوز در گوشی ام نگه داشته ام: جیرجیرکی می‌رود به خرس می‌وید دوستت دارم، عاشقت هستم. خرس می گوید الان زمان خواب زمستانی من است. بگذار بیدار که شدم با هم در این مورد حرف بزنیم. خرس نمی دانست که عمر جیرجیرک تنها سه روز است..."

مهیندخت مصباح