«چرا جنگ؟»؛ کتابِ کوچکِ وحشتِ بزرگ
۱۳۸۵ تیر ۲۳, جمعه
�ندیشمند بزرگ و تاثیرگذار قرن بیستم، زیگموند فروید و آلبرت اینشتین است که یک سال پیش از روی کار آمدن هیتلر نگاشته‌اند.
این دو نامه سال بعد، ۱۹۳۳، به وسیله‌ی «انیستیتوی بین‌المللی همکاریهای معنوی» در پاریس منتشر شد. این انستیتو به همت جمعی از بزرگترین دانشمندان، نویسندگان، هنرمندان و صلح‌دوستان جهان تشکیل شده بود و در دوران جنگ جهانی دوم فعالیتهای گسترده‌ای داشت. اینشتین در جستجوی راههایی برای پیشگیری از وقوع جنگ نامه‌ای به فروید می‌نویسد و از او می‌خواهد که «با شناختهای جدید خود مسئله نجات بشر از جنگ را مورد توجه قرار دهد.» فروید نیز در پاسخ او به بررسی روانشناسانه‌ی پدیده‌ی جنگ می‌پردازد.
«چرا جنگ؟» که پس از انتشار، به زبانهای دیگر اروپایی نیز ترجمه و منتشر شد، اکنون با گذشت هفت دهه از آن تاریخ به زبان فارسی نیز انتشار یافته است. مترجم، خسرو ناقد، در مقدمه‌ی این کتاب و همچنین در گفتگویی که در همین ارتباط با روزنامه‌ی شرق انجام داده به شرح دوران نگارش این دو نامه می‌پردازد. به گفته‌ی او آن زمان «در آلمان حزب ناسیونال سوسیالیست به رهبری آدولف هیتلر با بحران‌آفرینی و ارعاب و ضرب و شتم مخالفان و دگراندیشان، زمینه‌ی استقرار نظام تمامیت‌خواه نازیسم را فراهم می‌آورد.» ناقد این کتاب را در سال ۱۳۶۵، در بحبوحه‌ی جنگ هشت ساله‌ی ایران و عراق ترجمه کرد که آن زمان امکان انتشار نیافت. آیا مترجم میان شرایط دهه‌ی شصت ایران و زمان تالیف کتاب تشابه‌هایی می‌بیند؟
«بله این تشابه را می‌بینم. به‌خصوص که بعد از انقلاب، و نه تنها انقلاب ایران که به طور کلی بعد از همه‌ی انقلابها، یک وضع اجتماعی به‌وجود می‌آید و نیروهای انقلابی دچار تنگناهایی می‌شوند که شاید برای برون‌رفت از این بحرانها تمایل دارند به به‌وجود آوردن بحرانهای بزرگتری، که اغلب جنگ است، تا این بحران بتواند بحرانهای کوچکتر داخلی را تحت‌الشعاع قرار بدهد. به این خاطر با وجود این که ایران آغازگر جنگ نبود، اما این چیزی است که الان مشخص شده، تحریکاتی بود که باعث به وجود آمدن این جنگ شد و ایران هم بی‌تقصیر نبود.»
فروید در پاسخ اینشتین که «آیا در مقابل فاجعه‌ی شوم جنگ راه نجاتی برای بشریت وجود دارد؟» به غرایز ستیزه‌جویانه و پرخاشگرانه انسان اشاره می‌کند که به دولتمردان امکان می‌دهد او را برای جنگ بسیج کنند. چنین آثاری از چه طریق می‌توانند درجلوگیری از وقوع جنگ موثر باشند؟
«به نظرم همان پاسخی که فروید داده بهترین پاسخ باشد. یعنی اگر جنبه‌های عملی کار را در نظر بگیریم، همین نزدیکیهایی که از طریق سازمان ملل بین ملتها به وجود آمده، بهترین راه برای جلوگیری از جنگ است. با این وجود ما دیدیم در دو جنگی که در عراق به‌وجود آمد، یعنی دو جنگی که نیروهای آمریکایی، انگلیسی و کشورهای اروپایی با عراق شروع کردند، متاسفانه باز کوششهای سازمان ملل به نتیجه‌ای نرسید. من برمی‌گردم به همان حرف فروید که هنوز که هنوز است زور و قدرت جای حق و حقوق ملتها را گرفته و همچنان اگر نه زور بازو که زور تکنولوژی، زور ثروت کشورهای ثروتمند بیشتر می‌تواند خودشان را به ملتهای ضعیف تحمیل بکنند.»
ایرانیها تجربه‌ی جنگ هشت ساله‌ای را پشت سر گذاشته‌اند، آیا به این دلیل به چنین متونی بی‌نیاز هستند یا اینکه دقیقا به دیلیل همین تجربه، با این کتاب بهتر ارتباط برقرار می‌کنند؟
«فکر می‌کنم حداقل، استقبالی که از این کتاب شد و در هشت یا نه ماه به چاپ دوم رسید و الان چاپ سوم آن هم به زودی منتشر می‌شود، نشان می‌دهد چنین نیازی در مردم هست. اگر ما بحثهایی را که در حال حاضر در ایران هست، بحثهایی که نیروهای اصلاح‌طلب مطرح می‌کنند را پی‌گیری کنیم، مثل آقای گنجی که یکی از شعارهایی که الان در خارج از کشور می‌دهد، مسئله صلح است. من معتقدم که مسئله صلح در ایران جزو برنامه‌ی تمام گروههایی است که می‌خواهند از راه اصلاحات و گام به گام وضعیت ایران را درست کنند. الان، به‌خصوص بعد از جنگ هشت ساله ایران و عراق، این دو جنگی که در عراق به وقوع پیوست و فجایعی که این جنگ به همراه آورد، و اخبارش را در تمام دنیا می‌بینیم، باعث شده مردم ایران که در همسایگی عراق هستند به مسئله صلح اهمیت بدهند. و به نظر من کوششهای این چنینی، برای بردن مسئله صلح بین مردم اگر از مسئله دموکراسی و ازادیهای اجتماعی مهمتر نباشد، کمتر از آن هم نخواهد بود.»
ترجمه‌ی فارسی «چرا جنگ؟» که اواخر سال گذشته انتشار یافت در کمتر از یکسال برای چاپ سوم آماده می‌شود. در این کتاب علاوه بر دو نامه‌ی چاپ آلمانی، گفتاری از اینشتین با عنوان «ندای صلح‌طلبی» و پیشگفتاری از مترجم نیز گنجانده شده است. ترجمه فارسی «چرا جنگ؟» به وسیله‌ی انتشارات آبی (در مجموعه‌ی «کتاب روشن») منتشر شده است. قرار است متن کامل گفتگوی مترجم با روزنامه‌ی شرق نیز به چاپ سوم افزوده شود.
بهزاد کشمیری‌پور، گزارشگر صدای المان در تهران