فاجعه اتمی و افکار عمومی در ایران • مصاحبه
۱۳۸۹ اسفند ۲۴, سه‌شنبه
تیتر آخرین شماره کیهان به بازدید ۵ ساعته آقای خامنه‌ای از نمایشگاه فناوری‌های راهبردی اختصاص یافته است. این روزنامه در گزارش خود با ستایش از طرح ملی "طراحی و ساخت رآکتور نیروگاه آزمایشی گداخت هسته‌ای به روش محصورسازی مغناطیسی"، تاکید کرده که گداخت هسته‌ای به‌عنوان یکی از پیشرفته‌ترین روش‌های تولید برق تا چند سال دیگر جایگزین روش کنونی شکافت هسته‌ای در ایران می‌شود.
خبرگزاری‌های ایلنا و ایرنا یا صدا و سیمای جمهوری اسلامی نیز سرخط خبرهای خود را به مسائل داخلی و منطقه‌ای اختصاص داده و زلزله ژاپن را عمدتا در ابعاد خسارت‌ها و خرابی‌ها پوشش می‌دهند.
زلزله ژاپن اما بحث مخاطرات بالقوه و بالفعل نیروگاه‌های اتمی و سیاست دولت‌ها در این زمینه را به سوژه‌‌ی روز در جهان صنعتی و دمکراتیک تبدیل کرده است. تنها در آلمان ۱۱۰هزار نفر در روز دوشنبه (۱۴ مارس / ۲۳ اسفند) خواستار برچیده شدن نیروگاه‌های اتمی این کشور و جایگزینی انرژی‌های دیگر برای نیازهای جاری شدند.
به‌نظر می‌رسد افکار عمومی در ایران به دلیل انسدادها و تبلیغات موجود، دل‌مشغولی چندانی نسبت به مخاطرات انرژی اتمی نداشته باشد. از اپوزیسیون جمهوری اسلامی نیز انتقاد می‌شود که به اندازه لازم یا کافی، در باره نیازهای کلان جامعه و مردم روشنگری نکرده و برآوردی از هزینه‌های انسانی و زیست‌محیطی ماجراجویی‌‌های اتمی حاکمیت کنونی ندارد.
اهمیت موضوع اینجاست که ایران کشوری زلزله‌خیز است و کیفیت ساخت نیروگاه‌های اتمی و ضریب ایمنی و مقاومت آنها نیز به دلیل محرمانه بودن این پروژه‌ها بر کسی روشن نیست. رامین مهمانپرست، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، در تازه‌ترین موضع‌گیری در پاسخ به یک خبرنگار اماراتی گفته که نیروگاه بوشهر در بالاترین استاندارد ایمنی به فعالیت خود ادامه می‌دهد و بهتر است کسی نگران نباشد.
دکتر جلال ایجادی، استاد کرسی جامعه‌شناسی و اقتصاد و نماینده حزب سبزها در فرانسه، در گفتگو با دویچه‌وله، تاکید می‌کند که اپوزیسیون و افکار عمومی ایرانیان می‌توانند از فرصت کنونی برای روشنگری و به چالش کشیدن منافع نظامی و اقتصادی جمهوری اسلامی سود برند.
دویچه‌وله: فاجعه فوکوشیما افکار عمومی، مدافعان محیط زیست و نیروهای ضد سرمایه‌داری را علیه سیاست‌های دولت‌ها بسیج کرده است. الان بحث جایگزین کردن انرژی‌های تجدیدشونده به جای انرژی اتمی و رویکردهای تکنولوژیک دیگر مطرح است. فراخوان به این تغییر شدنی و منطقی است؟
جلال ایجادی:
ابعاد فاجعه ژاپن هنوز روشن نیست، اما این زنگ خطری است برای جهان که نوع منابع انرژی مورد نیاز را مورد بررسی بیشتر قرار دهد.امروزه دیگر همه می‌دانند که منافع فسیلی یکی از منابع اصلی آلودگی کره زمین است و انرژی‌های پاک و آفتاب را باید بر سایر انرژی‌ها ارجحیت داد. انرژی اتمی نیز دارای خطرات و ریسک‌های گسترده است.
در حال حاضر برخی کشورها مانند فرانسه ۸۰ درصد انرژی مورد نیاز خود را از طریق اتم تامین می‌کنند. آلمان هم ۲۰ درصد نیاز خود را از نیروگاه‌های اتمی می‌گیرد. اما باید با برنامه‌ریزی به سمت دور شدن از انرژی اتمی رفت.
این امر شدنی است، اما به اراده سیاسی حکمرانان در این و آن کشور و مجموعه‌ای امکانات اقتصادی و مالی و فنی بستگی دارد. آلمان در این زمینه الگوی خوبی است که چند سال قبل شروع کرده و وابستگی ۸۰ درصدی خود به انرژی اتمی را به ۲۰ درصد رسانده است.
در آلمان و فرانسه، دستکم تضمین‌هایی برای ایمن‌سازی و نظارت بر این نیروگاه‌ها هست و نیروی مقاومت قابل توجهی نیز علیه توسعه این نیروگاه‌ها وجود دارد. اما در کشورهایی چون چین یا ایران دولت‌ها هیچ تعهدی به شفاف‌سازی روند کار و ساخت این نیروگاه‌ها ندارند. جان و سلامتی مردم یا حفظ محیط زیست چقدر در این میان ناچیز شمرده می‌شود؟ اتفاق روی داده در فوکوشیما چه توجه ویژه‌ای به این موضوع را گوشزد می‌کند؟
باید یادآوری کرد که حتی در کشورهای صنعتی مانند فرانسه و ژاپن نیز شفافیت لازم در سیاست‌های اتمی وجود ندارد و این عرصه معمولا دستخوش مخفی‌کاری است.
در کشورهای استبدادی مانند چین یا ایران نیز اساسا بحث در باره مسائل اتمی ممنوع است و امکان هیچ روشنگری‌ای نیست. سیاست اتمی ایران به این دلیل با استتار بیشتری همراه است و به‌دلیل تسلط جنبه‌های نظامی، خطرات و ریسک‌ها پنهان می‌مانند. طبعا گردانندگان این سیاست خواهان این نیستند که بخش‌های خطرناک این فعالیت‌ها آشکار شوند و تنها شعارها و اهداف خود را در رسانه‌های وابسته و دولتی ترویج می‌کنند.
به نظر می‌رسد که تبلیغات تا حدودی غرور ایرانیان را تحت تاثیر قرار داده باشد که دارند به باشگاه دارندگان انرژی اتمی می‌‌‌پیوندند. از طرف دیگر انتقاد می‌شود که اپوزیسیون داخل و خارج از کشور بحث انرژی اتمی را عموما در سطح سیاسی آن دنبال کرده و از بخش‌های انسانی و زیست‌محیطی و مخاطرات آن غافل مانده است. با فاجعه پیش‌آمده در ژاپن چگونه می‌توان با هوشمندی در این عرصه روشنگری کرد؟
به نظر من بهتر است غرور یک ملت در ارتباط با توسعه تکنولوژی‌ها و سیاست‌های خطرناک قرار نگیرد و ملاک باید پیشرفت اجتماعی و رفاهی و زیست‌محیطی باشد.
رژیم ایران به دلیل منافع نظامی و اقتصادی خود، سیاست هسته‌ای را دنبال می‌کند و اپوزیسیون داخل از جمله آقایان موسوی و کروبی نیز با این سیاست همخوانی دارند.
اپوزیسیون مخالف این سیاست هم آن‌چنان که باید و شاید نظری ارائه نکرده است. برخی حتی مماشات کرده و می‌گویند که مخالف رژیم کنونی هستند، اما با طرح‌های اتمی به‌عنوان یک حق موافقند.
من فکر می‌کنم باید از فرصت کنونی بهره گرفت و بیش از گذشته این بحث را باز کرد که انرژی اتمی هم از نظر اقتصادی و محیط زیستی و هم از نظر امنیت جانی و سلامتی مردم دارای مخاطره است.
مهیندخت مصباح
تحریریه: کیواندخت قهاری