سونامی ادغام وزارتخانه‌ها در ایران
۱۳۸۹ بهمن ۲۰, چهارشنبه
تاسیس، تغییر و ادغام وزراتخانه‌ها در جمهوری اسلامی به دولت‌های مختلف باز می‌گردد. کابینه ابوالحسن بنی‌صدر با ۱۸ و کابینه مهندس بازرگان با ۱۹ وزارتخانه تشکیل شد. اما در دولت محمدعلی رجایی سه وزراتخانه و در دولت دوم میرحسین موسوی یک وزارتخانه به فهرست کابینه اضافه شدند.
در دوران هشت ساله ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی، دو وزراتخانه سپاه و صنایع سنگین حذف شدند. دولت محمد خاتمی در چهارسال نخست، وزارت تعاون را به کابینه اضافه کرد و وزارتخانههای سازندگی و معادن را حذف کرد. وزارت رفاه در چهار سال دوم دولت خاتمی به کابینه افزوده شد.
در دولت اول محمود احمدی‌نژاد تعداد وزارتخانه‌ها تغییرنکرد. دولت دهم اکنون موظف شده بنا بر قانون تعداد وزارتخانه‌ها را کاهش دهد.
وزارت تاسیس نشده، ادغام می‌شود
تاسیس وزارت ورزش که با مخالف دولت در مجلس به تصویب رسیده، با ادغام احتمالی در وزارت آموزش و پرورش سرنوشت دیگری خواهد یافت. مسئولان دولتی موافق این طرح می‌گویند نظر"مثبت" برخی نمایندگان را جلب کرده‌اند.
موافقان این طرح معتقدند با وجود مشکلات زیرساخت وآموزش، تشکیل وزارت ورزش و ادغام آن در وزارت آموزش و پرورش، طرحی ملی و در جهت کوچک شدن دولت خواهد بود.
وزارت ورزش قرار است با ادغام سازمان ملی جوانان و سازمان تربیت بدنی تشکیل شود تا مجلس بتواند بر فعالیت این سازمان‌ها نظارت بیشتری داشته باشد.
اما مخالفان این طرح با اشاره به گستردگی وزارت آموزش و پرورش با نزدیک به ۱۴ میلیون دانش آموز و کارمند از مشکل بودن "تغییرات ماهوی" در این وزارت خانه می‌گویند. وزارتخانه‌ای که هم اکنون نیز با مشکلات بسیاری روبروست.
چشم وزارت علوم به دنبال آموزش پزشکی
بحث ادغام وزارتخانه های علوم و بهداشت در دوره‌های مختلف مورد توجه بوده ولی این موضوع همواره با مخالفت کارشناسان و مسوولان حوزه بهداشت ایران روبرو شده است.
ابوالفضل حسنی، مدیرکل دفتر گسترش آموزش‌عالی در گفتگو با خبرگزاری فارس عنوان کرده که پیشنهاد ادغام را وزارت علوم ارائه داده است. وی مدعی است تاکنون مخالفت جدی درباره این پیشنهاد نشده و نمایندگان مجلس نیز موافق این ادغام هستند.
پیش از این، بحث ادغام وزارت آموزش پرورش با وزارت علوم طرح شده بود که با مخالفت وزارت علوم و تحقیقات و فن‌آوری روبروشد. ابوالفضل حسنی معتقد است: «وزارت بهداشت و وزارت علوم قبلاً با هم بوده و تجربه با هم بودن را دارند. ضمن اینکه فقط ۳ درصد از دانشجویان در وزارت بهداشت تحصیل می‌کنند و افزایش این آمار در وزارت علوم سبب بروز مشکل خاصی نمی‌شود.»
این مسئول وزارت علوم بحث ادغام وزارت آموزش و پرورش و علوم را اجرایی نمی‌داند و از چند برابر شدن مشکلات در صورت انجام این کار خبر می‌دهد.
اما مخالفان ادغام وزارتخانههای علوم و بهداشت نیز معتقدند که این تصمیم عملی نبوده و "بازگشت به عقب" محسوب می‌شود. وزارت بهداشت آموزش پزشکی از تلفیق آموزش علوم پزشکی و وزارت بهداشت تشکیل شد.
مدافعان استقلال وزارت بهداشت می‌گویند "ادغام آموزش پزشکی در وزارت بهداشت موجب شد آموزش پزشکان و کادر پزشکی در کشور جامع‌نگر و جامعه‌نگر شود".این کارشناسان همچنین افزایش کیفیت خدمات بهداشتی و درمانی در ایران و افزایش کمی تعداد کادر پزشکی را از دیگر نتایج تاسیس وزارت بهداشت و آموزش پزشکی می‌دانند.
مرکز زنان زیر چتر وزارت رفاه
در بازار داغ ادغام سازمان‌ها و وزراتخانه‌های ایران، مرکز امور زنان نیز بی نصیب نمانده است. به نظر میرسد دولت در پی ادغام این مرکز در وزارت رفاه باشد. سایت خبرآنلاین می‌نویسد که زمزمه این تغییرات وقتی قوت گرفت که در خرداد ماه سال گذشته طرحی با عنوان «طرح ساماندهی و ارتقای بهره وری دستگاههای اجرایی» به امضای ۳۴ تن از نمایندگان مجلس رسید.
طرح یادشده پیشنهاد می‌کند که در جهت کاهش موازی کاری و به‌منظور کوچک سازی، "وزارت ورزش و جوانان" با ادغام مرکز امور زنان و خانواده، سازمان تربیت بدنی و سازمان ملی جوانان در یکدیگر تشکیل شود.
اما در نهایت نمایندگان مجلس با ادغام سازمان ملی جوانان و سازمان تربیت بدنی و تشکیل وزارت ورزش و جوانان موافقت کردند و دیگر نامی از مرکز امور زنان برده نشد. در این شرایط برخی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی از تمایل خود به ادغام مرکز زنان با وزارتخانه‌ای دیگر و تشکیل وزارتخانه‌ای جدید سخن گفته‌اند.
طیبه صفایی، رییس فراکسیون زنان در مجلس هشتم می‌گوید: «ما پیش از این پیشنهاد خود را در این زمینه با رئیس‌جمهور مطرح کردیم که عنایت کنند و مرکز امور زنان و خانواده به سمت معاونت ارتقا پیدا کند.»
این نماینده مجلس با اشاره به اینکه فعلا بحث ادغام این مرکز با وزارت رفاه و تأمین اجتماعی به شکل جدی مطرح نیست می‌افزاید: «به اعتقاد من دفاع منطقی و مستدلی پشت این قضیه نیست. با اینکه وزارت رفاه بخشی از مسائل مربوط به حوزه زنان و خانواده را عهده‌دار است اما با این وجود این وزارت نمی تواند پاسخگوی تمام مطالبات زنان باشد.»
عفت شریعتی دیگر عضو این کمیسیون نیز در مخالفت با این طرح تصریح می‌کند: «شرح وظایف وزارت رفاه و تأمین اجتماعی و حوزه فعالیتهای آن؛ با وظایف وکارکرد مرکز امور زنان و خانواده هم‌خوانی ندارد تا بتوان این نهاد را زیر مجموعه وزارت رفاه قرار داد.»
وی معتقد است: «با این تغییرات جایگاه حوزه بانوان وخانواده تقلیل می‌یابد و شاهد ارتقایی نخواهیم بود. بدین ترتیب، انتظارات برای پیشبرد اهداف جایگاه زنان و خانواده، با این رویه محقق نمی‌شود و به صلاح زنان نخواهد بود.»
اما منیره نوبخت از موافقان این ادغام با اشاره به اینکه این بحث در حال حاضر چندان جدی نیست اضافه می‌کند: «باتوجه به بحث ادغام سازمان ملی جوانان وتربیت بدنی، معتقدم مجلس شورای اسلامی؛ با توجه به وظایف، تکرارها، موازی کاری‌ها، کاستی‌ها و کمبودهای موجود، این مسأله را یکپارچه مطرح و بررسی کند، زیرا بخشی‌نگری و نگاه جداگانه به حوزه وفعالیت‌هایشان درمجموع باعث مشکلاتی می‌شود.»
ادغام سوال برانگیز وزارت مسکن در وزارت راه
اما شاید محتمل‌ترین ادغام مربوط به وزارت راه و ترابری و مسکن و شهرسازی است. پس از آنکه مجلس ایران حمید بهبهانی، وزیر سابق راه و ترابری را برکنار کرد، انتخاب وزیرمسکن با حفظ سمت به سرپرستی این وزارت، گمانه‌زنی‌ها را تقویت کرد.
پیش از آن محمود احمدی نژاد ضمن انتقاد از اقدام مجلس در برکناری حمید بهبهانی که زمانی استاد وی در دانشگاه علم و صنعت بود، خبر از ادغام وزارت راه را در وزارتخانه‌ای دیگر را داد.
علی اکبر آقایی رئیس کمیسیون عمران مجلس ایران از پیشنهادی مبنی بر ایجاد وزارت "زیرساخت" متشکل از وزارت راه، مسکن و مخابرات خبر می‌دهد و می افزاید: «همه این مباحث باید وارد فاز مطالعاتی شود و به طور حتم زمان‌بر خواهد بود و بر همین اساس مجلس به دولت این فرجه زمانی را داده است که بعد از ارایه مستندات خود برای کاهش تعداد وزارتخانه‌ها تا پایان برنامه پنجم زمان خواهد داشت که این اقدام را صورت دهد.»
از سوی دیگر عبدالله کعبی نماینده آبادان در مجلس، گفته‌های محمود احمدی‌نژاد را سخنانی "احساسی" می‌داند که مشکلی را حل نخواهند کرد. وی می‌افزاید: «با توجه به نوع مسئولیت‌های این وزارتخانه، درعمل هیچ وزارتخانه دیگری با آن هم سنخ نیست و حتی جمع فعالیتهای متنوع فعلی در زیر مجموعه این وزارتخانه خود با مشکلات فراوانی همراه است و اگر دولت بخواهد ادغامی در این مورد صورت دهد به طور حتم مجلس در رسیدگی به پیشنهاد دولت این مسائل را در نظر خواهد گرفت.»
دبیر شورای مشاوران محمود احمدی‌نژاد نیز با اشاره به اینکه ادغام وزارت راه و ترابری در وزارت مسکن قطعی نیست افزود: «این احتمال وجود دارد که وزارت بازرگانی با وزارت صنایع و وزارت نیرو با وزارت نفت ادغام شوند که البته هنوز قطعی نشده است.»
تردید در مورد کوچک سازی با روش ادغام
بحث کوچک‌سازی دولت و توسعه بخش خصوصی از زمان اجرای برنامه سوم توسعه در ایران مطرح شد. این تصمیم در ابتدا سوی کارشناسان اقتصادی به‌عنوان یکی از راه‌های افزایش کارآیی و کاهش سهم دولت در اقتصاد مورد توجه قرار گرفت.
طبق قانون پنجم توسعه ایران، تعداد وزارتخانه‌ها باید از ۲۱ به ۱۷ کاهش پیدا کند. این اقدام در جهت کوچک‌سازی دولت صورت خواهد گرفت اما کارشناسان با توجه به سهم ۸۰ درصدی دولت در اقتصاد ایران، به کوچک شدن دولت در پی این اقدام با دیده‌ی تردید می‌نگرند.
این منتقدان به تجربه سال‌های گذشته اشاره می‌کنند که کاهش تعداد وزارتخانه‌ها تاثیری در کوچک شدن دولت نداشته است. آنها معتقدند دولت زمانی کوچک خواهد شد که مدیران دولتی حاضر شوند حوزه‌ی تصمیم‌گیری‌های خود را محدودتر کنند.
مهدی محسنی
تحریریه: مهیندخت مصباح