ترکیه، الگویی برای تونس و مصر؟
۱۳۸۹ بهمن ۱۸, دوشنبه
راشد غنوشی ۶۹ ساله، رهبر حزب نهصت اسلامی (النهضه) تونس، پس از ۲۲ سال تبعید، وقتی به کشورش بازگشت صراحتا در نخستین مصاحبه‌اش اعلام کرد: «چرا مرا با بن لادن و خمینی مقایسه می‌کنند، در حالی که به اردوغان نزدیکتر هستم." آقای غنوشی حزب خود را نیز به حزب "عدالت و توسعه" اردوغان نزدیک می‌داند.
روزنامه "زمان" چاپ استانبول نیز از قول جمال ناصر، یک سخنگوی اخوان‌المسلمین مصر، نوشت: «اخوان‌المسلمین مصر خواهان تاسیس حکومت اسلامی نیست، بلکه می‌خواهد یک نظام دمکراتیک در مصر حاکم شود. ترکیه مدل حکومتی اخوان‌المسلمین است.»
دولت ترکیه در سال‌های اخیر سیاست رفع تنش با همسایگان را در پیش گرفت و روادید با کشورهای خاورمیانه و آسیای مرکزی را لغو کرد. از سوی دیگر تنش‌های اخیر اسرائیل و ترکیه نیز سبب نفوذ فزاینده این کشور در جوامع عربی شد.
«ترکیه نمی‌تواند مدلی برای کشورهای عربی باشد»
بنظر آیخان شمشک، تحلیل‌گر بخش ترکی دویچه‌وله، الگوبرداری ترکیه برای کشورهای عربی اشتباه است. وی دلیل می‌آورد، ترکیه ویژگی تاریخی، فرهنگی و اجتماعی خاص خود را دارد.
شمشک ادامه می‌دهد: «درست است که ترکیه یک کشور مسلمان است و به لحاظ جغرافیائی هم بین دنیای عرب و ترکیه مراودات زیادی بوده، اما پس از سال ۱۹۲۰ که جمهوری ترکیه تاسیس یافته، کثرت احزاب وجود داشته و قشرمتوسط در این کشور شکل گرفته. بیش از ۵۰ درصد از زنان تحصیلات عالی دارند و جامعه‌ی مدنی در کشور ما تاسیس شده و رسانه‌های گروهی توامند و مستقلی نیز بوجود آمده است.»
بنظر شمشک، اینگونه دستاوردها را نمی‌توان در کشورهای عربی مشاهده کرد و به همین جهت ترکیه را نمی‌توان برای این کشورها الگو گرفت.
"پیشرفت ترکیه مدیون سکولارها بود"
آیخان شمشک از بخش ترکی دویجه‌وله همچنین می‌گوید، بخشی ازحزب "عدالت و توسعه" اردوغان هنوزهم بر روی عقاید و ریشه‌ی مذهبی خود تاکید دارد و افکار ضد دمکراسی بر آنها حاکم است. بخشی دیگر تفکرات لیبرالی دارند. بنابراین در این حزب یکپارچگی وجود ندارد و نمی‌تواند الگو برای دیگران باشد.
این کارشناس ترک همچنین بر این باور است که ترکیه را با اردوغان و حزبش نبایست برابر دانست. بنظر او دستاوردهای جامعه ترکیه مدیون فعالیت‌های پیش از دوره‌ی اردوغان است و ترکیه‌ی امروزی نتیجه‌ی تلاش سکولارهایی چون نجدت سزر، رئیس جمهور سابق این کشور، است.
آیخان شمشک نتیجه می‌گیرد، حزب عدالت و توسعه شبیه حزب سوسیال مسیحی اروپائی‌هاست و اردوغان تلاش دارد، در کشورهای اسلامی تفکرات اسلام را با مدرنیت و سیاست انطباق و آشتی دهد. اما ۸ سال حکومت اردوغان بنظر شمشک مدت کوتاهی است و سمت و سوی واقعی حزب او هنوز برای خود شهروندان ترکیه نیز ناروشن است.
"ترکیه الگوی موفقی برای دنیای عرب"
عارف کسگین، تحلیل‌گر و مدیر بخش خاورمیانه "مرکز استراتژیک در آنکارا"، نظر دیگری دارد. وی می‌گوید، ترکیه تنها کشور اسلامی است که توانسته مسیری از دمکراسی را طی کند و میان اندیشه‌ی اسلام و غرب پیوندی را ایجاد کند.
وی می‌افزاید: «نگرش حزب عدالت و توسعه به دمکراسی تغییریافته و این مسئله بر دنیای عرب نیز تاثیر مثبتی گذاشته است. پیش از این در جوامع عربی این نگرش بود که دیدگاه‌های دمکرات و لیبرال دشمن دین هستند. اما پس از حاکمیت حزب عدالت و توسعه این فکر بوجود آمده است که می‌توان بین دین و سیاست نوعی پیوند بوجود آورد.»
کسگین در ادامه خاطرنشان می‌کند: «دنیای عرب وقتی به ترکیه نگاه می‌کند، مشاهده می‌کند که این کشور با جهان غرب، اسرائیل، دنیای عرب و با ایران روابط خوبی دارد. در عین حال جایگاه بین‌المللی و منطقه‌ای خود را نیز حفظ کرده و در داخل کشور نیز احزاب مختلف و سیستم انتخابات هست و فضای دینامیک مطبوعاتی وجود دارد و این برای دنیای عرب جذاب هست. هم گروه‌های سکولار عرب و هم اسلام‌گراها ترکیه را الگو کرده‌اند.»
کشورهای آسیای‌مرکزی هم بدنبال الگو بودند
عارف کسگین، کارشناس از مرکز استراتژیک آنکارا، بر این باور نیز هست که تاثیرپذیری تونس و مصر و دیگر کشورهای عربی از ترکیه با فضای داخلی این کشورها نیز ارتباط دارد.
وی در این خصوص مثال می‌آورد: «پس از فروپاشی شوروی، کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز بدنبال الگوبرداری بودند و مدل ایران و ترکیه برای آنها طرح بود. اما عملا در ظرف این ۲۰ سال مشاهده کردیم این کشورها بنابه شرایط داخلی خود راه دیکتاتوری را طی نمودند.»
کسگین همچنین خاطرنشان می‌کند: «درحال حاضر برای دنیای عرب الگوبردازی مطرح هست. آنها مدل ایران را نخواهند پذیرفت، زیرا نظامی که در ایران حاکم هست عملا شکست خورده. نظام‌های سودان، طالبان و ایران موضوع حکومت دینی را بطور جدی درجهان عرب زیر سئوال برده واین رژیم‌ها مشکل مشروعیت دارند و به همین دلیل مدل ترکیه برای دنیای عرب جذابیت بیشتری دارد.»
محبوبیت اردوغان میان عرب‌ها
آقای کسگین در گفتگو با دویچه‌وله می‌گوید، تنش ترکیه با اسرائیل سبب محبوبیت بیشتر اردوغان در میان عرب‌ها شده است و مردم در جوامع عربی نگرش مثبتی نسبت به اردوغان دارند.
وی می‌افزاید: «در ترکیه می‌گویند، اردوغان در برخی از کشورهای عربی چنان نفوذ دارد که اگر در انتخابات شرکت کند، بیشترین آراء را کسب خواهد کرد.»
تحلیل‌گران انگیزه‌ی الگوبرداری رهبران احزاب و گروه‌های اسلامی تونس و مصر را مشروعیت بین‌المللی "حاکمان اسلام‌گرای" ترکیه نیزمی‌دانند. ترکیه عضو پیمان ناتو است و قصد دارد به اتحادیه اروپا نیز بپیوندد. بنابراین الگوبرداری ترکیه همراهی جامعه جهانی را نیز دربرخواهد داشت.
طاهر شیرمحمدی
تحریریه: فرید وحیدی