جشنواره فیلم فجر در پرتو «نوعی نگاه»
۱۳۸۹ بهمن ۱۳, چهارشنبه
جشنواره فیلم فجر در سال ۱۳۸۹ نخستین جشنواره‌ی سینمایی ایران است که پس از تشکیل"شورای عالی سینما" به ریاست محمود احمدی‌نژاد برگزار می‌شود. این شورا که هدف خود را "ارتقای سطح سینمای کشور" عنوان می‌کند در تلاش است نقش نهادهای صنفی سینماگران را در تصمیم‌گیری‌های مربوط به این حوزه کمرنگ و سیاست‌های فرهنگی دولت را به آنها تحمیل کند. نخستین تجلی این برنامه افزودن بخشی جنبی زیر عنوان "نوعی نگاه" به جشنواره‌ی امسال است که گفته می‌شود به فیلم‌های "مسئله‌دار" اختصاص دارد.
نگاه سیاسی به انتخاب فیلم‌ها
ظاهرا ایده‌ی ایجاد بخش تازه‌ای برای فیلم‌هایی که احتمالا مجوز اکران نخواهند گرفت خیلی دیر به فکر مسئولان جشنواره رسیده است. فهرست کامل دوازده فیلمی که در این بخش گنجانده شده، در یازدهم بهمن ماه، پنج روز پیش از آغاز جشنواره اعلام شده است. از حدود یک هفته پیشتر خبرهایی در مورد فیلم‌هایی که قرار است به جای بخش رقابتی در بخش "نوعی نگاه" قرار بگیرند منتشر شده بود که عکس‌العمل منفی شماری از فیلمسازان را به دنبال داشت.
تهمینه میلانی که آخرین ساخته‌اش «یكی از ما دو نفر» در بخش غیررقابتی گنجانده شده، روز پنجم بهمن ماه به خبرگزاری ایسنا گفت «من اصلا متقاضی حضور در جشنواره نبودم و نمی‌دانم چرا اسم فیلمم در میان آن آثار اعلام شده، قرار دارد.» یکی دیگر از فیلم‌های این بخش "مرهم" اثر علیرضا داوودنژاد معرفی شده است. داوودنژاد اخیرا با اشاره به حذف فیلمش از بخش رقابتی، مدیران جشنواره را به اعمال سلیقه متهم کرد و گفت «انتخاب این فیلم‌ها در بخش "نوعی نگاه" كاملا سیاسی است و نگاه سیاسی به مراتب مضرتر از نگاه تجاری است.»
شرکت فیلم بدون رضایت فیلمساز
سیروس الوند که فیلم "پرتقال خونی" او نیز از بخش مسابقه حذف شده، جای گرفتن اثرش را در بخش نوعی نگاه توهین‌آمیز عنوان کرده است. الوند در گفتگو با خبر آنلاین می‌گوید «تا جایی كه به من مربوط می‌شود تلاش می‌كنم تا "پرتقال خونی" در جشنواره حضور نداشته باشد.» در مواردی نیز فیلم‌هایی توسط تهیه‌کنندگان و بدون رضایت کارگردان در اختیار جشنواره قرار گرفته است که اثری از مانی حقیقی یکی از این نمونه‌هاست.
مانی حقیقی امسال با "چمدان" در یکی دیگر از بخش‌های غیررقابتی جشنواره فجر حضوری ناخواسته دارد. او یازدهم بهمن به خبرگزاری ایسنا گفت: «اعتراض من به نفس حضور فیلم "چمدان" در جشنواره‌ی فیلم فجر است، نه این‌كه در كدام بخش حضور دارد.»
حقیقی با بیان این که این فیلم را فیلم خود نمی‌داند توضیح می‌دهد: «به دلیل شرایط تولیدی ناچار بودیم بخش عمده‌ای از فیلمنامه را حذف كنیم تا بتوانیم فیلمبرداری را به پایان برسانیم و این موضوع ضربه‌ی مهلكی به فیلم زد.»
حذف "رویکردهای متفاوت" از بخش مسابقه
در حالی که شماری از فیلمسازان، حضور آثارشان در بخش‌های غیررقابتی را توهین‌آمیز تلقی می‌کنند، مسعود عربشاهی دبیر جشنواره در روز سوم بهمن ماه مدعی شد این کار به دلیل "کثرت آثار ارزشمندی" بوده که امسال به دبیرخانه ارسال شده‌اند. او در گفتگو با خبرگزاری مهر ادعا می‌کند «برای احترام به فیلمسازان و مخاطبان، شرایط مناسب برای به نمایش درآمدن اکثر آثار ارزشمند تولید شده سال جاری که با رویکردی متفاوت و متنوع ساخته شده‌اند در جشنواره فراهم شده که بخش نوعی نگاه در راستای این امر است.»
برخلاف نظرات عربشاهی، سیروس الوند گفته است: «تعدادی از فیلم‌هایی كه در بخش نوعی نگاه حضور دارند دچار مشكل شده بودند و این را همه می‌دانند. در این بخش مجموعه‌ای از فیلم‌ها دیده می‌شود كه به مسائل روز جامعه می‌پردازد.» ظاهرا "مشکل" برخی از این فیلم‌ها چنان بوده که حتا به این بخش نیز راه نیافته‌اند یا سازندگان آن با حذف‌هایی که شرط حضور فیلم در جشنواره بوده موافقت نکرده‌اند. گفته می‌شود "قصه پریا" ساخته‌ی فریدون جیرانی یکی از این آثار است که با اصلاحیه‌های فراوانی روبرو شد و به رغم اعلام قبلی در فهرست نهایی بخش نوعی نگاه قرار ندارد.
توجه ویژه به سینمای دینی
از اظهارات مسئولان سینمایی چنین برمی‌آید که بیست و نهمین جشنواره‌ی فیلم فجر قرار است تا حد ممکن معرف سینمای مورد نظر دولت باشد؛ گرچه چند و چون چنین سینمایی هنوز به دقت مشخص نشده است. به گزارش ستاد خبری جشنواره، جواد شمقدری مشاور سابق احمدی‌نژاد ومعاون کنونی سینمایی وزیر ارشاد ۱۲ بهمن گفته که «معتقدم جشنواره امسال در تاریح ادوار این رویداد سینمایی یک نقطه عطف محسوب می‌شود.» او یکی از تفاوت‌های مهم این دوره را توجه ویژه‌ی جشنواره به "سینمای دینی" عنوان کرده است.
ایده‌ی تشکیل "شورای عالی سینما" را نخستین بار شمقدری در جلسه معارفه خود در مهر‌ماه ۸۸ مطرح کرد. نخستین نشست شورا به ریاست محمود احمدی‌نژاد در روز نهم دی‌ماه سال جاری برگزار شد. به گفته‌ی شمقدری پیش از آغاز جشنواره جلسه‌ی دیگری نیز تشکیل خواهد شد. او از تعیین سیاست‌های کلی سینمایی توسط این شورا سخن گفته و در مورد برخی از محورهای این سیاست می‌گوید «... به عنوان مثال موضوعاتی مانند فرهنگ و تمدن ایرانی − اسلامی، دفاع مقدس، جنگ نرم، تحكیم خانواده و رویارویی با استكبار از آن جمله هستند.»
ده‌نمکی، "فیلمساز مطرح" شورای عالی سینما
اعضای شورای عالی سینما هنوز رسما معرفی نشده‌اند. معاون سینمایی ارشاد پس از تشکیل نخستین نشست، به ایسنا گفت: «آقای احمدی‌نژاد نظرشان این است كه علاوه بر چند وزیر، چند فیلمساز مطرح و نمایندگان جاهایی مانند صدا و سیما، حوزه هنری، حوزه علمیه قم و مراكز مرتبط با سینما در این شورا حضور داشته باشند.»
اسامی همه‌ی کسانی که قرار است به عنوان "فیلمساز مطرح" در این شورا حضور یابند مشخص نشده اما مطابق عکس‌هایی که از نخستین نشست منتشر شده یکی از این افراد مسعود ده‌نمکی است.
مسعود ده‌نمکی از رهبران سابق گروه موسوم به "انصار حزب‌الله" است که به لباس شخصی‌ها یا گروه‌های فشار مشهورند. او ظاهرا از سرکردگان حمله به کوی دانشگاه (تیرماه ۱۳۷۸) بوده و از سوی خانواده‌ی یکی از قربانیان این حادثه متهم به مشارکت مستقیم در قتل فرزندشان است. ده‌نمکی از چند سال پیش به کار فیلمسازی روی آورده و با سومین روایت از فیلم "اخراجی"ها در جشنواره‌ی بیست و نهم شرکت دارد.
"برخورد غیر حرفه‌ای و گزینشی"
روابط عمومی جشنواره فجر در روز دوشنبه یازدهم بهمن ماه، فهرستی از ۳۳ فیلم را منتشر کرد که فیلم‌های بخش مسابقه‌ی این دوره معرفی شده‌اند. در این فهرست آثاری نیز از فیلمسازان مشهور سینمای ایران ازجمله داریوش مهرجویی، مسعود کیمیایی، بهروز افخمی، اصغر فرهادی و محمدرضا بزرگ‌نیا به چشم می‌خورد. سیروس الوند معتقد است «وجود برخی عناوین در بخش مسابقه برای توجیه نام خودی‌ها در این فهرست است.»
همزمان با اعلام اسامی فیلم‌های بخش مسابقه، محمد علی طالبی که فیلمش "باد و مه" به عنوان آخرین فیلم این بخش معرفی شده بود، با ارسال نامه‌ای خواستار حذفش فیلم خود شد و خطاب به دبیر جشنواره نوشت: «من با حضور در همه بخش‌های جشنواره مخالف هستم و دلیل آن را برخورد غیرحرفه‌ای و گزینشی هیئت انتخاب با فیلم "باد و مه" و فیلم‌های برخی از همكارانم می‌دانم.»
او می‌گوید با مشخص شدن نام داوران جشنواره‌ی بیست و نهم ترجیح می‌دهد فیلمش در بخش مسابقه داوری نشود.
فیلم‌های انتخاباتی و "تحریف واقعیت"
ترکیب داوران این دوره از سوی شماری دیگر از سینماگران نیز با اعتراض روبرو شده است. دهم بهمن ماه صالح دلدم، تهیه‌کننده و کارگردان فیلم "بی‌دل" با نگارش نامه‌ای خطاب به علیرضا سجادپور، مدیرکل ارزشیابی و نظارت سینمایی وزارت ارشاد از شرکت فیلمش در جشنواره انصراف داد. او نوشت: «وقتی جوایز و برگزیدگان از قبل مشخص است، چرا بی‌مورد هیزم داغ کردن تنور جشنواره شوم؟»
ظاهرا اشاره‌ی صالح دلدم به فیلم‌هایی است که در آنها به انتخابات مناقشه‌برانگیز ریاست جمهوری سال ۸۸ پرداخته شده و مورد توجه برگزارکنندگان جشنواره قرار دارند. او در نامه‌ی اعتراضی خود می‌نویسد «اگر فیلم اینجانب نیز موضوع یک طرف به قاضی رفتن در ارتباط با حوادث پس از انتخابات و حمله یک طرفه به جریان معترض و تحریف واقعیت‌ها را پیگیری می‌کرد، باز هم چنین برخوردی با آن می‌شد؟»
انصراف یکی از داوران
پایگاه خبری حوزه هنری در روز یازدهم بهمن ماه از قول رضا میرکریمی که با فیلم "یه حبه قند" در بخش مسابقه شرکت دارد نوشت: «متاسفانه یکی از مشکلاتی که در سال‌های اخیر گریبانگیر جشنواره فیلم فجر شده و از آن رنج می‌برد، بحث انتخاب ترکیب هیئت داوران نسبتا ضعیف برای یک رویداد مهم ملی و فرهنگی با سابقه درخشان، چون جشنواره فجر بوده که این جشنواره را آسیب‌پذیر کرده و بعد حرفه‌ای آن را زیر سوال برده است.»
همزمان با انتشار سخنان میرکریمی، یکی از داوران این دوره نیز کناره‌گیری خود را از جمع هیات داوران اعلام کرده است. رضا صفاریان در یادداشتی که در اختیار ایسنا قرار گرفته در مورد تصمیم خود نوشت: «متاسفانه شرایط به گونه‌ای شده كه دفع كردن و حذف كردن، شایسته‌تر از جذب كردن به نظر می‌رسد. الان هم با توجه به محدودیت‌های ایجاد شده و فضای خاص مدیریت جشنواره امسال، عملا امكانی برای حضور و داوری مناسب از سوی این جانب وجود ندارد.»
حضور در جشنواره مشروط به مجوز نیروی انتظامی
به گزارش ستاد خبری جشنواره‌ی فیلم فجر، جواد شمقدری در روز دوازدهم بهمن در واکنش به اعترا‌ض‌هایی که به مدیریت جشنواره شده در یک گفتگوی تلویزیونی گفته است: «اعتراض‌های فیلمسازان مختلف نسبت به عدم حضور فیلم‌شان در جشنواره فیلم فجر و یا عدم پذیرش در بخش مسابقه زیبا و مقدس است چرا که نشانه یک شور جشنواره‌ای و تمایل آنها برای حضور در این رویداد است.»
به گفته‌ی برخی از سینماگران، نهادها و افرادی خارج از حوزه‌ی سینما در انتخاب یا کنار گذاشتن شماری از فیلم‌های این دوره نقش داشته‌اند. سیروس الوند به خبرآنلاین گفته است: «در مورد فیلم "اسب حیوان نجیبی است" عبدالرضا كاهانی رسما عنوان شده که باید از نیروی انتظامی مجوز بگیرد.»
بیست و نهمین جشنواره فیلم فجر از ۱۶ تا ۲۶ بهمن ماه ۸۹ ادامه دارد و مراسم افتتاح آن شامگاه جمعه پانزدهم بهمن در برج میلاد برگزار می‌شود.
BK/MDM