بازدید از تاسیسات هسته‌ای در غیاب دعوت‌شدگان اصلی
۱۳۸۹ دی ۲۵, شنبه
به رغم تبلیغات گسترده‌ی داخلی که دعوت از نمایندگان کشورهای خارجی برای بازدید از تاسیسات اتمی جمهوری اسلامی را نشانه‌ی "دیپلماسی فعال و هوشمند" دولت قلمداد می‌کنند، این اقدام پیش از عملی شدن نیز از سوی اغلب تحلیلگران سیاستی شکست‌خورده ارزیابی شده است.
عدم حضور نمایندگان ۵+۱
جمهوری اسلامی هدف از دعوت سفیران و نمایندگان کشورهای مختلف برای بازدید از تاسیسات غنی سازی نطنز و رآکتور آب سنگین اراک در روزهای ۲۵ و ۲۶ دی‌ماه را "شفاف‌سازی" عنوان کرده است. با توجه به این که کشورهای غربی فعالیت‌های هسته‌ای ایران را غیرشفاف ارزیابی می‌کنند، به نظر می‌رسد قانع کردن این کشورها از هدف‌های مهم این دعوت بوده است.
تهران برنامه‌ی بازدید از بخشی از تاسیسات هسته‌ایش را کمتر از یک هفته پیشتر از آغاز دور جدید مذاکرات با کشورهای ۵+۱ (پنج عضو دائم شورای امنیت و آلمان) تعیین کرده است. در حالی که چهار کشور از اعضای این گروه اساسا در فهرست دعوت‌شدگان نبودند و روسیه و چین نیز دعوت ایران را نپذیرفته‌اند.
ناکامی بزرگ؛ رد دعوت از سوی چین و روسیه
جمهوری اسلامی ظاهرا با آگاهی از عدم تمایل برخی از کشورها برای بازدید از تاسیسات هسته‌ای اعلام کرد از نمایندگان آمریکا و کشورهای اروپایی که "مغرض" خوانده شده‌اند دعوت نکرده است. ظاهرا سه عضو اروپایی گروه شش (فرانسه، انگلیس و آلمان) در زمره‌ی این کشورها محسوب می‌شوند. رامین مهمانپرست سخنگوی وزارت خارجه ۱۴ دی‌ماه گفته بود ایران برای این بازدید از «نمایندگان و سفرایی از اتحادیه اروپا، کشورهای عضو جنبش عدم تعهد و برخی کشورهای عضو گروه ۱+۵ دعوت به عمل آورده است.»
علی اصغر سلطانیه نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز "سفیران روسای گروه‌های جغرافیایی و سیاسی در وین" را از جمله دعوت شدگان ذکر کرده است. ناظران ناکامی بزرگ جمهوری اسلامی در این برنامه را دعوت از چین و روسیه و رد دعوت از سوی این دو کشور عنوان می‌کنند.
روسیه همصدا با کشورهای غربی
مسئولان ایرانی تا کنون در مورد عدم تمایل روسیه و چین به بازدید از تاسیسات هسته‌ای این کشور واکنشی رسمی از خود نشان نداده‌اند. اما رسانه‌های نزدیک به حکومت در تحلیل‌هایی ناخشنودی خود را از این اقدام آشکار کرده‌اند. وزارت خارجه چین پیشتر ضمن اعلام خبر دریافت دعوتنامه، حضور نماینده‌ی این کشور در پکن را علت عدم سفر او به تهران عنوان کرده بود.
برخلاف لحن دیپلماتیک چین در رد دعوت تهران، موضع روسیه کاملا آشکار و مشابه اظهارات دیگر اعضای ۵+۱ بوده است. بنا به گزارش‌ها سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه گفته است «این بازدید خوب است اما نمی‌تواند جایگزینی برای بازدید بازرسان آژانس و یا مذاکرات هسته‌ای شود.»
بازدید وظیفه بازرسان است
فیلیپ کراولی، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا همزمان با انتشار خبر دعوت از نمایندگان برخی از کشورها برای بازدید از تأسیسات اتمی ایران، اعلام کرد این بازدید جایگزین همکاری جمهوری اسلامی با بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نمی‌شود. آمریکا می‌گوید دولت ایران باید به وظایف خود پایبند باشد و تلاش نکند که توجه جامعه بین‌الملل را از پرسش‌های محوری در مورد برنامه اتمی خود منحرف سازد.
کاترین اشتون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و نماینده‌ی کشورهای ۵+۱ در مذاکرات هسته‌ای با ایران نیز هفته‌ی گذشته به رویترز گفت «بازدید از تأسیسات هسته‌ای وظیفه اتحادیه اروپا نیست، بلکه کاری تخصصی و مربوط به آژانس بین المللی انرژی اتمی است.»
"تاسیسات دستچین شده"
جمهوری اسلامی ادعا می‌کند نفس بازدید از برخی از تاسیسات اتمی این کشور جهانیان را در مورد صلح‌آمیز بودن این فعالیت‌ها قانع خواهد کرد. دیپلمات‌های غربی از جمله مسئولان دستگاه دیپلماسی انگلیس معتقدند «یک دیدار کاملاً کنترل شده از تأسیسات دستچین شده نخواهد توانست ضمانت‌های لازم را به جامعه جهانی ارائه کند.»
از سوی دیگر یکی از انتقادهای کشورهای غربی متوجه‌ی فعالیت‌هایی است که "غیرشفاف" و "اعلام نشده" تلقی می‌شوند. جمهوری اسلامی متهم است با گسترش فعالیت‌های هسته‌ای خود و پنهان نگاه داشتن برخی از این فعالیت‌ها در صدد دست یافتن به سلاح اتمی است. جمهوری اسلامی این ادعا را رد می‌کند.
چند نفر به عنوان نمایندگان ۱۳۰ کشور؟
به گزارش خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی ایرنا در بازدید روز شنبه از تاسیسات آب سنگین اراک نماینده الجزایر به عنوان سفیر کشورهای گروه ۷۷، نماینده مصر از سوی کشورهای غیر متعهد و نمایندگانی از کشورهای سوریه، ونزوئلا و کوبا حضور داشته‌اند. این خبرگزاری ادعا می‌کند این افراد بیش از ۱۳۰ کشور جهان را نمایندگی می‌کنند و شفافیت برنامه‌های هسته‌ای ایران را تایید کرده‌اند.
بر خلاف نوشته‌های رسانه‌های داخلی در مورد "مثبت و موفقیت‌آمیز بودن" بازدید از تاسیسات هسته‌ای ایران، مقامات عالیرتبه‌ی این کشور پنهان نمی‌کنند که از عدم حضور کشورهای موثر در صحنه‌ی سیاست بین‌المللی ناخشنود هستند. به گزارش ایرنا علی اکبر صالحی سرپرست وزارت خارجه و رییس سازمان انرژی اتمی، در نشستی که پس از بازدید تاسیسات اراک انجام شد «از اینكه برخی كشورها از این فرصت استفاده نكردند ابراز تأسف كرد.»
BK/MM