بازار بورس ایران و قصه ایکاروس
۱۳۸۹ دی ۲۲, چهارشنبه
در قصه‌های افسانه‌ای یونان آمده است که مینوس پادشاه یونان، دیادالوس و ایکاروس را به جزیره‌ای دوردست تبعید می‌کند. از آنجا که سپاهیان مینوس دریاها را کنترل می‌کردند، دیادالوس برای فرار از جزیره با موم بال‌هائی برای خود و پسرش درست می‌کند. اما قبل از پرواز به ایکاروس توصیه می‌کند زیاد اوج نگیرد که خورشید موم را ذوب می‌کند و او سقوط خواهد کرد. ایکاروس به این توصیه گوش نمی‌کند و آنقدر اوج می‌گیرد که با سوختن بال‌هایش به دریا سقوط می‌کند.
اوج‌گیری بازار بورس در تهران احساسی است
اکنون اقتصاد ایران برای فرار از جزیره تحریم‌ها به بال‌های بازار بورس متوسل شده است. شاخص بورس به ۱۹ هزار و ۷۰۰ واحد رسیده و دارد می‌رود پس از ۴۰ سال به رکورد جدیدی برسد. آیا افزایش شاخص بورس در شرایط ایران به معنی رشد اقتصادی است؟ اگر نه، پس دلایل اقتصادی رکورد زدن شاخص بورس تهران کدامند؟
دکتر محمد جوادی، پژوهشگر و متخصص بازار بورس در تهران به دویچه وله می‌گوید: « شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار حجمی را از تولید ناخالص ملی ایران (GDP) تشکیل نمی‌دهند، بنا براین وضعیت بورس اوراق بهادار در ایران به معنی وضعیت اقتصادی نیست و نمی‌توان آن را به کل اقتصاد تعمیم داد. به هر حال این یک شاخصی است که در حال افزایش است و دلایل آن این است که در شرایطی که قانون هدفمند کردن یارانه‌ها اجرا شده و بازارهای رقیب بورس مثل بازار مسکن و بازار ارز، که دولت اجازه افزایش ( ارزش آنها) را نمی‌دهد، در حال سکون است و از طرفی سود سپرده‌های ثابت در بانک‌ها هم حداکثر ۱۷ درصد است، احساس سهامداران این شده که در شرایط ناشی از هدفمند شدن یارانه‌ها باید خودشون را با سرمایه‌گذاری تقویت کنند».
بورس و انتظاراتی که برآورده نمی‌شوند
بازار سرمایه در بورس تهران به بالای ۹۰۰ هزار میلیارد تومان رسیده است. نسبت سود پیش بینی شده به قیمت سهام شرکت‌ها هم در یک سال آینده ۱۲ درصد تخمین زده می‌شود. این در حالی است که میانگین سود بانکی یک ساله ۱۵ درصد و سود اوراق مشارکت نیز حدود ۱۶ درصد است. به این ترتیب، این سئوال پیش می‌آید که چرا نقدینگی بجای بانک‌ها به بازار سهام سرازیر شده‌اند؟
دکتر محمد جوادی می‌گوید:«توقع سهامداران از بازار سهام خیلی بالاتر از اینهاست، حداقل بازده مورد انتظار سهام داران در بازار بورس الان ۳۰ درصد در سال است». وی می‌افزاید:« بازده بورس از دو قسمت تشکیل شده، یک قسمت ناشی از تغییر قیمت است و یک قسمت بازده ناشی از پرداخت سود است. آن بخش تغییر قیمت برای سهامداران بورس ما اکنون مهم‌تر است، یعنی به امید افزایش قیمت سهم به بازار هجوم آورده شده است».
اکنون بانک‌های ایران هم با چنین انتظاری وارد بازار بورس شده‌اند و بر تب افزایش شاخص‌ها دامن می‌زنند. دکتر جوادی می‌گوید:« دقیقا الان یکی از بخش‌هائی که بصورت فعال وارد بازار شده بانک‌ها هستند. مثلا در عرضه سهام همراه اول، بانک ملت یکی از خریداران عمده بود. بانک‌ها امیدوارند بتوانند سود خودشان را افزایش دهند و در مقابل سود پرداختی به سپرده‌گذاران بتوانند در نهایت هم خود سودی داشته باشند».
سود سهام با کدام بازدهی؟
در حالی که بنا به ارزیابی کارشناسان، اقتصاد ملی ایران در بخش‌های تولیدی با رکود بی سابقه‌ای همراه است و شاخص‌های عمده اقتصادی کاهش تولیدات صنعتی، کشاورزی و خدمات را نشان می‌دهد و بیکاری نیز به اوج رسیده، چه شرکت‌هایی در افزایش ارزش شاخص بورس نقش تعیین کننده‌ای دارند؟
دکتر جوادی در پاسخ می‌گوید:«بیشتر شرکت‌های خدماتی مثل همراه اول و یا شرکت‌های تولیدی که مشکل تولید ندارند مثل شرکت ملی صنایع مس ایران که با آن بحث‌هائی که هست زیاد درگیر نیستند». وی می‌افزاید:«شرکت‌های نقتی، بخصوص پتروشیمی با مشکل روبرو شده‌اند. دولت آنها را موظف کرده که با قیمت مرداد ماه محصولاتشان را در رینگ صادراتی عرضه کنند. سهامداران آنها با مشکلی بنام ارزان فروشی روبرو هستند».
اما کدام یک از شرکت‌های بازار بورس ایران آنچنان بازدهی دارد که بتواند انتظارات سود‌های بالا را برآورده کنند؟ تحلیلگر بازار بورس ایران با اشاره به افزایش شاخص‌ها و عرضه و تقاضا می‌گوید:« این وضعیت یک بخش عمده‌اش مربوط به جو روانی حاکم بر بازار است. الان امکان تشکیل حباب بسیار، بسیار بالاست».
نطقه ذوب بال‌های بورس
آیا رشد شاخص‌های بورس تهران در آینده تداوم خواهد داشت؟ دکتر جوادی می‌گوید:« بنظرم خیلی بیش از این رشد نخواهد کرد. واقعیت این است وقتی شرکت‌ها از ارزش ذاتی‌اشان دور می‌شوند، آرام آرام تب خرید سهام آنها می‌خوابد و مکانیزم بازار باعث کاهش قیمت می‌شود. اگر این کاهش بصورت تدریجی باشد، مشکلی ایجاد نمی‌شود، اما وقتی بصورت حباب باشد و حباب بترکد خیلی از سهامداران با ضرر مواجه خواهند شد».
محمود صالحی
تحریریه: فرید وحیدی