افزایش بهای طلا در ایران • مصاحبه

بحران اقتصادی در بسیاری کشورها باعث ترس سرمایه‌گذاران و خریداران سهام شده است. بسیاری از آنان در پی دستیابی به امنیت طلا می‌خرند. قیمت طلا بالا و بالاتر می‌رود. به نوشته روزنامه اقتصادی آلمانی "هندلزبلات" (شماره اول ژانویه ۲۰۱۰)، کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند، قیمت طلا تا پایان سال نوی میلادی به رکوردی جدید برسد.

در ایران نیز با آغاز سال ۲۰۱۱ بهای طلا باز افزایش یافت. از جمله سکه بهار آزادی در روز شنبه (۱۱ دی / اول ژانویه) در بازار تهران با افزایش بهای ۷ هزار تومانی به طور متوسط، ۳۹۸ هزار تومان فروخته شد. چه عواملی در این افزایش بها مؤثر هستند؟ دویچه وله پرسش‌هایی در این زمینه را با دکتر احمد علوی، اقتصاددان، مطرح کرده است.

دویچه وله: آقای دکتر علوی، بالا رفتن قیمت طلا تا چه حد متأثر از اوضاع بین‏المللی است و تا چه حد به وضعیت اقتصاد ایران برمی‏گردد؟

احمد علوی: قبل از اینکه به این پرسش شما پاسخ بدهم، باید بگویم که بازار بین‏المللی طلا یک بازار به‏اصطلاح مالی و سوداگرانه است. به این معنا که کالاهایی که در آنجا خرید و فروش می‏شود، برای مصرف خرید و فروش نمی‏شود، بلکه بازاری است که برای مدیریت ریسک از آن استفاده می‏شود. بنابراین باید انتظار داشت که در این بازار، اطلاعات موجود در بازار و انتظاراتی که بازیگران بازار از آینده دارند، در قیمت‏ها مؤثر باشد.

گفته می‏شود به‏خاطر اینکه اقتصاد دنیا دارد از رکود بیرون می‏آید و انتظار می‏رود که تورم در ماه‏های آینده در جهان و به‏خصوص در چین افزایش پیدا کند و همچنین دلار ضعیف شود، تقاضا برای طلا به عنوان فلزی که می‏تواند در مقابل امواج تورمی مقاومت کند و قدرت خرید دارندگان آن را حفظ کند، بالا رفته است. این افزایش تقاضای بین‏المللی به‏نظر می‏آید که حداقل تا سه چهار ماه آینده، تا تثبیت اوضاع، ادامه پیدا کند.

اما در ایران، به‏جز این عامل بین‏المللی، یعنی با افزایش قیمت طلا در سطح بین‏الملل، یک عامل داخلی هم می‏تواند مؤثر باشد و آن‌هم این است که بازار مسکن در ایران راکد است، همچنین تعداد معاملات در بازار بورس کاهش پیدا کرده و در هفته‏های اخیر، به‏خاطر توزیع مستقیم یارانه‏ها، هم‏زمان مقداری نقدینگی هم در بازار به‏وجود آمده است. بنابراین عجیب نیست اگر این نقدینگی به طرف بازار طلا سرازیر شود و آنجا معاملات زیادتر شود، تقاضا زیاد شود و این، قیمت طلا و به‏خصوص سکه‏ی بهار ‏آزادی را بالا ببرد.

فکر می‏کنید این افزایش نقدینگی تا چه حد در بالا رفتن قیمت طلا نقش داشته باشد؟

میزان آن را دشوار است که بشود تعیین کرد. چون ما نمی‏دانیم دقیقاً حدوداً چقدر نقدینگی وارد بازار شده به‏وسیله‏ی یارانه‏ها و به‏علاوه ما نمی‏دانیم چقدر از این نقدینگی که از طریق یارانه‏ها وارد بازار شده متوجه بازار طلا شده است.

منتها بعید به‏نظر نمی‏آید که خانواده، به ‏خاطر اینکه از آینده و افزایش قیمت‏ها نگرانی دارد، نقدینگی‏اش را تبدیل به طلا و یا حتی دلار کند؛ برای اینکه در مقابل خطرات احتمالی‏ای که قدرت خریدش را به‏مخاطره می‏اندازد، خود را حفظ کند.

برای همین است که برخلاف وضعیت بین‏المللی در ایران می‏بینیم که در کنار بالا رفتن بهای طلا، قیمت دلار هم افزایش پیدا کرده است؟

بله، اطلاعات و آمار اقتصادی‏‏ای که وجود دارد و امروز منتشر شده، نشان می‏دهد که علی‏رغم اینکه بازارهای مالی ارزی در بازارهای اروپا الان بسته است، ولی دلار در مقابل یورو، و سایر ارزها حتی، ضعیف شده است. بنابراین علت اینکه در ایران، علی‏رغم این گرایش بین‏المللی، دلار گران شده، می‏تواند این باشد که خانوارهایی که این یارانه‏ها را گرفته‏اند یا به‏طور کلی مردم، در نگرانی از افزایش تورم، پول‏شان را تبدیل به دلار کرده باشند.

اما دلیل دیگری هم در کنار این وجود دارد و آن هم اینکه به‏نظر می‏آید عرضه‏ی دلار از طرف بانک مرکزی نیز کاهش پیدا کرده و این می‏تواند با کاهش درآمدهای نفتی ایران بی‏ارتباط نباشد. به‏خاطر اینکه تولید و صادرات نفت ایران کاهش پیدا کرده و معلوم نیست در آینده ایران بتواند در همین سطح درآمد ارزی از فروش نفت داشته باشد. این هم می‏تواند دلیلی باشد در کنار آن دلیل.

همان‏طور که گفتم، بازارهای مالی بین‏المللی یا حتی داخلی که سوداگرانه هستند، به‏شدت تحت تأثیر اطلاعات و شایعات هستند؛ یعنی اگر شایعه‏ای منتشر شود که نشان بدهد فرضاً عرضه‏‏ی دلار در آینده کاهش پیدا خواهد کرد، یا جیره‏بندی می‏شود یا دوقیمتی می‏شود، به‏شدت بر قیمت دلار تأثیر می‏گذارد و قیمت آن را بالا می‏برد.

آقای علوی، علی‏رغم اینکه در ایران دولت در تنظیم بازار طلا دخالت دارد، باز می‏بینیم که این بازار آن‏طور هم تنظیم‏پذیر نبوده است. آیا فکر می‏کنید تلاش دولت بیهوده است یا مکانیسم‏های درستی را دولت به‏کار نمی‏گیرد؟

ما می‏دانیم تنها دولت نیست که در ایران می‏تواند روی قیمت ارز یا فلزات گران‏بهایی مانند طلا تأثیر بگذارد، بلکه عوامل بین‏المللی مانند بازار نفت و قیمت این فلزات در بازارهای بین‏المللی هم تأثیرگذارند. بنابراین دولت ایران تأثیر محدودی دارد، علی‏رغم این‏که مایل است اوضاع را کنترل کند و مدیریت‏اش را به تمام بازارها اعمال کند. بنابراین به‏جز مسئله‏ی دولت، بازارهای بین‏المللی هم در این ماجرا نقش دارند.

اما اگر در پی یک دلیل دیگر، دلیل داخلی، باشیم، قاعدتاّ این باید دولت ایران باشد. چون می‏دانیم که حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد اقتصاد ایران تحت تأثیر مدیریت دولت است و دولت هم تا الان در شش سال اخیر نشان داده که سیاستی جامع، شفاف و فراگیری نداشته است و سیاست‏هایش دائماً متغیر بوده، تاکتیکی بوده و یک سیاست استراتژیک نداشته است.

خود این می‏تواند بازارهای مالی را دچار صدمه کند، کما اینکه کرده و به‏هرحال نه تنها به‏خاطر آن سیاست‏هایی که به رکود منجر شده، بلکه سوءمدیریت هم نقش داشته در اینکه بازار طلا در ایران و یا بازارهای ارز، به این صورت فعلی دربیایند.

مصاحبه‌گر: کیواندخت قهاری
تحریریه: بابک بهمنش