مارک زاکربرگ، «چهره سال» ۲۰۱۰ مجله تایم
۱۳۸۹ آذر ۲۴, چهارشنبه
از سال ۱۹۲۷ که چارلز لیندبرگ، خلبان آمریکایی، برای اولین بار در پروازی ۳۳ ساعته عرض اقیانوس اطلس را با هواپیمای تک‌موتوره‌اش پیمود و به خاطر شهرتی که پی‌آمد تهورش بود «مرد سال» شد، تا امروز، مجله تایم تصویر روی جلد شماره پایانی هر سالش را به چهره برگزیده سال اختصاص می‌دهد.
چارلز لیندبرگ، نزدیک به یک قرن پیش از نخستین کسانی بود که از تکنولوژی بهره گرفت تا میان قاره‌های دنیا پلی بزند و اکنون در سال ۲۰۱۰ مارک زاکربرگ به عنوان «چهره سال» برگزیده شده؛ نابغه‌ای که از تکنولوژی‌های مبتنی بر اینترنت بهره گرفته و تا امروز یک‌دهم ساکنان کره زمین (نزدیک به ۶۰۰ میلیون کاربر فعال) را در یک شبکه اجتماعی آنلاین گردهم آورده است.
فیس‌بوک پس از چین و هند می‌تواند پرجمعیت‌ترین کشور جهان باشد و بیش از هر دولت دیگری در روی کره زمین، درباره ساکنان آن اطلاعات ارزشمند و دقیق دارد. حالا هر روز تقریبا یک میلیارد آیتم گوناگون در فیس‌بوک به اشتراک گذاشته می‌شود.
زاکربرگ، دقایقی پس از اعلام این خبر، در صفحه فیس‌بوک خود نوشت: «انتخاب شدن توسط تایم به عنوان چهره سال، افتخاری بسیار بزرگ و تایید این نکته مهم است که تیم کوچک ما سرویسی ارائه می‌کند که صدها میلیون نفر در سراسر جهان مشتاقانه از آن بهره می‌گیرند تا جهانی بازتر و به‌هم‌پیوسته‌تر بسازند.»
ریچارد استنگل، سردبیر تایم درباره انتخاب مارک زاکربرگ نوشته است: «زاکربرگ منشا بسیاری از تحولاتی است که در یک سال اخیر رخ داده است. او در سال ۱۹۸۴ به دنیا آمد، درست در همان سالی که کامپیوترهای مکینتاش (تولید کمپانی اپل) هم برای نخستین بار عرضه شدند. او هم محصول نسلی است که در بطن انقلاب تکنولوژیک متولد شده، و هم از معماران آن. » استنگل می‌گوید: «او حالا از مقامات بلندپایه کشورها هم اهمیت بیشتری پیدا کرده؛ با این تفاوت که حتی در مهم‌ترین مراسم هم با تی‌شرت و شلوار جین ظاهر می‌شود.»
مارک زاکربرگ ۲۶ ساله تنها یک سال از چارلز لیندبرگ، اولین و جوان‌ترین «چهره سال» تایم بزرگ‌تر است. ریچارد استنگل در سرمقاله شماره ویژه تایم آورده است: «ملکه الیزابت هم زمانی که به عنوان چهره سال برگزیده شد، هم‌سن مارک زاکربرگ بود، اما تفاوت در اینجاست که او یک امپراتوری را به ارث برد و زاکربرگ یک امپراتوری ایجاد کرده است.»
کاندیداهای «چهره سال» ۲۰۱۰؛ رقبای زاکربرگ
جدی‌ترین رقیب مارک زاکربرگ برای «چهره سال»، لیدی گاگا، Tea Party، معدنچیان شیلیایی و جولین آسانژ بودند. جولین آسانژ، بنیان‌گذار ۳۹ ساله ویکی‌لیکس، در نظرسنجی آنلاین تایم نیز با اختلاف فاحش نسبت به سایر رقبا در صدر نشست.
در ماه‌های پایانی سال جاری میلادی، ویکی‌لیکس در صدر خبرهای جنجال‌برانگیز جهان نشست و شاید در ماه‌های آینده هم تاثیر چشم‌گیری بر سیاست، دیپلماسی و رسانه‌های جهانی داشته باشد. برخی از تحلیلگران فناوری اطلاعات و نیز هواداران ویکی‌لیکس و جولین آسانژ می‌گویند انتخاب امسال مجله تایم، برای گریز از سانسور، حساسیت‌های سیاسی و امنیتی و فشارهای احتمالی دولت آمریکا در انتخاب جولین آسانژ بوده است.
ریچارد استنگل، سردبیر تایم در این‌باره می‌گوید: «زاکربرگ و آسانژ دو روی یک سکه‌اند. هر دوی آنها خواستار شفافیت و آزادی اطلاعات‌اند. آسانژ می‌کوشد به قلب دولت‌ها و نهادهای قدرتمند سیاسی در سراسر جهان بتازد و با وادار کردن آنها به افزایش شفافیت، از قدرت بی‌حد و حصرشان بکاهد، اما زاکربرگ به افراد امکان به اشتراک گذاشتن اطلاعات را می‌دهد تا از این طریق شهروندان جهان آگاه‌تر و توانمندتر شوند. آسانژ جهان را پر از دشمنان واقعی و موهوم می‌بیند و زاکربرگ جهان را آکنده از دوستی‌های بالقوه می‌داند.»
چهره‌های مثبت و منفی، روی جلد تایم
عنوان چهره سال در ظاهر حامل بار معنایی مثبتی است، اما بنا بر تعریف کلاسیک تایم، لزوما عنوانی افتخارآمیز نیست و به افراد، گروه‌ها و یا چیزهایی اطلاق می‌شود که مثبت یا منفی، بیشترین توجه را در ابعاد جهانی برانگیخته و یا بیشترین تاثیر را بر تحولات جهانی گذاشتهاند. انتخاب «چهره سال»، به رسمیت شناختن قدرت کسانی است که بر جهان و زندگی ساکنان آن تاثیری عمیق گذاشتهاند.
بر این اساس نامزدهای چهره سال نه بر مبنای مطالعه آکادمیک و بررسی هدفمند گذشته، که بر اساس میزان تاثیرگذاری بر تحولات و خبرسازی در ابعاد جهانی، توسط دبیران این هفته‌نامه معتبر آمریکایی معرفی شده و با نظرسنجی از مخاطبان، از میان آنها «چهره سال» انتخاب می‌شود. البته این حق برای سردبیر، دبیران و ستون‌نویسان تایم محفوظ است که با رای اکثریت هم‌رای نباشند و گزینه دیگری را به این عنوان برگزینند.
سال گذشته «معترضان ایرانی» نیز کاندیدای عنوان «چهره سال» شدند، اما سرانجام بن برنانکه، رئیس بانک مرکزی ایالات متحده به عنوان «چهره سال» تایم برگزیده شد. امسال هم جولین آسانژ، بنیان‌گذار استرالیایی در صدر انتخاب کاربران بود، اما سرانجام مارک زاکربرگ برگزیده شد.
مصدق، خمینی؛ چهره‌های «ایرانی» تایم
عنوان «چهره سال» تا کنون به دو چهره شناخته‌شده سیاست ایران نیز تعلق گرفته است. محمد مصدق، نخست‌وزیر ملی‌گرای ایران در سال ۱۹۵۱، همان سالی که صنعت نفت ایران به همت او ملی شد و دو سال پیش از آن‌که کودتای سرویس‌های اطلاعاتی آمریکا و بريتانيا (موسوم به عملیات آژاکس) دولت ملی او را براندازد، اولین ایرانی‌ای بود که به عنوان چهره برگزیده سال بر روی جلد تایم نشست.
اما جنجال‌برانگیزترین انتخاب تایم، ۲۸ سال پس از انتخاب وی رقم خورد. آیت الله خمینی، رهبر «آخرین انقلاب بزرگ قرن»، در سال ۱۹۷۹ و در حالی که کمتر از دو ماه از اشغال سفارت آمریکا در تهران و به گروگان گرفتن ۵۲ تن از کارکنان آن (به مدت ۴۴۴ روز) به دست دانشجویان موسوم به «پیرو خط امام» می‌گذشت، به عنوان چهره سال برگزیده شد و انتخاب وی جنجالی بی‌سابقه برانگیخت.
اندک زمانی پس از این انتخاب، تایم بیش از پنج هزار نامه اعتراض‌آمیز دریافت کرد و صدها تن از خوانندگان خواستار لغو اشتراک خود شدند. این اعتراض چشمگیر سبب شد که تایم از آن پس از انتخاب کسانی که به عنوان نمادهای آمریکا‌ستیزی در سطح جهان شناخته شده‌اند خودداری کند. انتخاب آدولف هیتلر(۱۹۳۸)، ژوزف استالین (۱۹۳۹ و ۱۹۴۲) و نیکیتا خروشچف (۱۹۵۷) به عنوان «مرد سال» نیز از دیگر انتخاب‌های جنجال‌برانگیز تایم بود.
از «مرد سال» تا «چهره سال»
انتخاب چهره سال در این هفته‌نامه معتبر آمریکایی از سال ۱۹۲۷ آغاز شد. این رسم مشهور مطبوعاتی دنیا در ابتدا با عنوان «مرد سال (Man of the Year)» آغاز شد و تا سال ۱۹۹۹ با همین عنوان ادامه یافت، اگر چه دست‌کم سه زن تا آن سال موفق به کسب این عنوان شده بودند. عنوان «مرد سال» در سال ۱۹۹۹ برای اجتناب از «تبعیض جنسیتی» به «چهره سال» (Person of the Year) تغییر نام داد تا از نظر جنسیتی عبارتی خنثی باشد.
احسان نوروزی
تحربریه: مصطفی ملکان