منامه؛ پایان «آخرین نشست» برای دیپلماسی
۱۳۸۹ آذر ۱۵, دوشنبه
«آخرین گفتگو میان کشورهای نگران و دیداری میان دشمنان»؛ این توصیفی بود که رسانه‌های عربی برای نشست منامه به کار بردند.
به گزارش روزنامه "الوسط"، چاپ بحرین، در این نشست امنیت منطقه‌ای که از روز جمعه (۳ دسامبر / ۱۲ آذر) و زیر نظر مؤسسه بين‌المللی مطالعات استراتژيک آغاز شد، مهم‌ترين موضوع‌های خاورميانه، از جمله ایران هسته‌ای، امنيت خليج فارس، عراق و افغانستان، توسط مقامات بلندپايه امنيتی، سياسی، اقتصادی و رسانه‌ای ۲۵ کشور جهان بررسی شد.
اندرو بارسیلیتی، مدیر مرکز بین‌المللی مطالعات استراتژیک ایالات متحده آمریکا که برگزارکننده نشست امنیتی منامه محسوب می‌شود، در آغاز این نشست به روزنامه "الوسط" گفته بود: «درخواست این نشست از ایران این است که به تلاش‌های شورای همکاری خلیج فارس برای تشکیل منطقه‌ای عاری از سلاح هسته‌ای و استفاده از تکنولوژی هسته‌ای در منطقه با اهداف اقتصادی و همکاری‌های زیست‌محیطی و منطقه‌ای، پاسخ مثبت دهد و به آن بپیوندد.»
وی امیدوار بود که با توجه به حضور منوچهر متکی، وزیر امور خارجه ایران، و هیلاری کلینتون، وزیر امور خارجه آمریکا، در کنار وزرایی از کشورهای خلیج فارس، آخرین فرصت برای دیپلماسی و گفتگو به جای جنگ مغتنم شمرده شود. اما وبسایت "آفتاب" (نزدیک به مجمع تشخیص مصلحت نظام) در همان نخستین روز برگزاری این نشست (به نقل از مركز تحقیقات ملی سی‌اس‌ای‌اس) وقوع جنگ در منطقه را «امری اجتناب‌ناپذیر» پیش‌بینی کرده بود.
ایران هسته‌ای؛ مهم ترین موضوع اجلاس
اگرچه قرار بود محورهای مختلف امنیتی خاورمیانه، در نشست منامه مورد بحث قرار گیرد، اما به گزارش "القدس" (ارگان دولت خودگردان فلسطین) روز شنبه (۴ دسامبر / ۱۳ آذر) همه موضوع‌ها، تحت‌الشعاع موضوع ایران هسته‌ای قرار گرفت و دولت‌ها و رسانه‌های منطقه، نگرانی عمیق خود را از سیاست‌های ایران در خاورمیانه ابراز کردند.
مامون فندی، قائم مقام مرکز بین‌المللی مطالعات استراتژیک که برگزاری اجلاس منامه را بر عهده داشت، ساعتی قبل از شروع نشست به تلویزیون العربیه گفت که نگرانی‌ها درباره ایران جدی است. وی با اشاره به کمک ایران به معارضان دولت یمن تأکید کرد: «نباید سخن پیشین ملک عبدالله پادشاه عربستان درباره هلال شیعی و هدف ایران از تسلط بر منطقه را فراموش کنیم.»
العربیه در این برنامه، نظر حمید دهقانی، مدیر مرکز مطالعات خاورمیانه در وزارت امور خارجه ایران و دیپلمات سابق سفارت تهران در بیروت، را نیز جویا شد؛ اما دفاع دهقانی از موضع مسالمت‌آمیز ایران و تأکید وی بر «محبت ایران نسبت به برادران مسلمان خود» توسط پژوهشگران و مهمانان برنامه، «موضعی بر خلاف واقعیت‌های موجود» توصیف شد.
عادل الظریفی، پژوهشگر سعودی، در پاسخ به دیپلمات ایرانی تصریح کرد: «ایران برای سرپوش گذاشتن بر مشکلات داخلی و مهار معترضانش به یک بحران منطقه‌ای نیاز دارد تا بتواند معترضانش را در داخل، مجاب یا مهار کند.»
ترس و بی اعتمادی یا تفاوت فرهنگی؟
روزنامه "النهار"، چاپ بیروت، در گزارش روز یکشنبه (۵ دسامبر / ۱۴ آذر) با اشاره به تلاش ایران در نشست منامه برای مهار ترس همسایگان و اطمینان بخشیدن به آنها نوشت: «منوچهر متکی، وزیر امور خارجه ایران، در منامه مدعی شد که "چون همسایگان ما مسلمان هستند و مسلمانان باید از افزایش قدرت مسلمانان دیگر خشنود شوند، در نتیجه همسایگان مسلمان ما ابتکارات ملی و بومی جمهوری اسلامی ایران را تشویق می‌کنند و به آن مظنون نیستند".»
متکی در این نشست، یکی از مشکلات منطقه را «بی‌توجهی عامدانه به هویت‌ها و فرهنگ‌های ملی و منطقه‌ای» در فرایند جهانی‌شدن دانست و گفت: «همزیستی مسالمت‌آمیز در دنیای متغیر و پیچیده کنونی، مستلزم همکاری و تعامل بین فرهنگ‌ها و ادیان و هویت‌ها و استخراج اصول جهانشمول و قابل پذیرش در عین پذیرش و احترام به تفاوت‌ها است.»
پیام متکی در این کلام، کاملا مورد توجه هیلاری کلینتون قرار گرفت، زیرا او نیز در سخنانش، به ستایش ایران به عنوان «مهد یکی از عظیم‌ترین تمدن‌های بشری» پرداخت که توانسته است به «حیات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی این منطقه» غنا بخشد.
اما او برای آنکه یادآوری کند که اختلاف اصلی، آن گونه که متکی می گوید، در «تفاوت های فرهنگی» نیست، از ایران خواست «اعتماد جامعه بین‌المللی را دوباره احیا کند و به الزامات بین‌المللی متعهد باشد». او تأکید کرد: «مصرانه از شما می‌خواهیم برای مردم، منافع و امنیت مشترک خودتان، دست به انتخاب بزنید.»
نخستین نشانه‌های ناکامی
هنگامی که روزنامه فرامنطقه‌ای "الحیاة" نظر محمد داود اوغلو،وزیر امور خارجه ترکیه، را درباره پیش بینی دستاورد اجلاس منامه جویا شد، وی آن را «پنجره و فرصت مناسبی برای نزدیکتر شدن ایران و آمریکا» توصیف کرد؛ فرصتی که به تفاهم بیشتر در اجلاس ژنو کمک خواهد کرد.
اجلاس ژنو امروز دوشنبه (۶ دسامبر / ۱۵ آذر) با حضور ایران و گروه "۵+۱"، میانجیان بین‌المللی حل مسئله هسته‌ای ایران (روسیه، آمریکا، چین، بریتانیا، فرانسه + آلمان)، برگزار می‌شود.
اما منوچهر متکی در پاسخ به "الحیاة" با ادبیاتی متفاوت با اهداف نشست ژنو، خواهان تعیین دستور کار برای ژنو شد. این در حالی است که دستور کار ژنو از پیش اعلام شده است، هر چند گزارش رسمی‌ای در باره آن انتشار نیافته است.
کلينتون در سخنرانی خود در منامه با تاکيد بر آنچه «پيشنهاد همکاری باراک اوباما به ايران در سال ۲۰۰۹» خواند، گفت: «مذاکرات هسته‌ای ايران و اعضای گروه ۵+۱ در ژنو با حسن نيت برگزار می‌شود.» کلينتون از ايران خواست تا پيشنهاد جديد آمريکا را برای غنی‌سازی اورانيوم در کشوری ديگر بپذيرد. وی از اين پيشنهاد به عنوان «پيشنهاد دوستی» ياد کرد.
گلایه هيلاری کلينتون در گفتگو با خبرنگاران در هواپيما نیز توجه رسانه‌های منطقه را به خود جلب کرد. وی با اشاره به اين‌كه تلاش كرده با وزير امور خارجه ايران در اين اجلاس صحبت كند، گفت: «چند صندلی با هم فاصله داشتيم. ايشان مشغول دست‌دادن با ديگران بود، من گفتم: سلام آقای وزير و تلاش کردم با او صحبت کنم. ايشان مرا ديد، ايستاد، و از من روی برگرداند.» اما متکی به خبرنگاران گفت که پاسخ سلام خانم کلینتون را بر اساس وظیفه دینی داده است.
شکست دو اجلاس؛ منامه و ژنو
به گزارش رسانه‌های منطقه، وزیر امور خارجه آمریکا همزمان با نشست منامه، پیش‌بینی کرده بود که «نشست ژنو با دفعات پيش متفاوت خواهد بود، چون ايرانىها متوجه هزينه‌هايى شده‌اند که تعقيب برنامه هسته‌اى براى آنها به دنبال خواهد داشت».
کلینتون گفت: «ايرانىها مى‌دانند که نمى‌توانند از فشارهاى بين‌المللى رهايى يابند و اجماع جهانى براى تحريم ايران، اين کشور را شوکه کرده است.» به گفته کلینتون، «همراهى آمريکا، اروپا و آسيا در تحريم ايران حادثه‌اى غيرقابل انتظار بود.»
وزیر امور خارجه آمریکا با اشاره به اطلاعاتی که «نشان مى‌دهد تحريم‌ها تاثير بسزايى بر اوضاع اقتصادى ايران گذاشته» پیش بینی کرد که «ايران اين بار با آمادگى بيشترى براى نشستن پاى ميز مذاکره به اروپا مى‌آيد و ايرانىها اين بار به خوبى معناى انزواى سياسى و اقتصادى را درک کرده‌اند و این بار در حالى سر ميز مذاکره حاضر مى‌شوند که مى‌دانند اعتماد جهانى و حتى متحدان پيشين خود را هم از دست داده‌اند.»
از سوی دیگر، شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در نشست روز جمعه (۳ دسامبر / ۱۲ آذر) خود در وین تصمیم گرفت بانکی برای سوخت هسته‌ای زیر کنترل سازمان ملل متحد تاسیس کند. این بانک این امکان را برای کشورهای جهان فراهم می‌کند که در صورت نیاز از سوخت هسته‌ای استفاده کنند.
اما همه این مقدمات باعث نشد که ایران درباره انرژی هسته‌ای تصمیم متفاوتی بگیرد. به گفته رسانه‌های نزدیک به دولت ایران، پس از پایان اجلاس منامه و در آستانه برگزاری اجلاس ژنو، سازمان انرژی اتمی ایران با اقدام تازه در تولید کیک زرد، «گامی دیگر در تامین نیازهای صنعت هسته‌ای را با قدرت برداشت».
کیک زرد، خاک معدنی اورانیوم است که بعد از تصفیه و فرآوری از سنگ معدن اورانیوم تهیه می‌شود.
به گفته علی اکبر صالحی، ایران می‌خواهد در عرض حدود چهار یا پنج سال، کشور را به لحاظ اکتشاف و استخراج و تأمین مواد اولیه تامین کند.
این رفتار دولت ایران پیش‌بینی‌های وزیر امور خارجه آمریکا را چندان نزدیک به واقعیت نشان نمی‌د‌هد. افزون بر این، به نظر می‌رسد تلاش‌های دیپلماتیک برای برپایی دو اجلاس منامه و ژنو هم چندان ثمربخش نبوده باشد و همچنان گزینه‌هایی غیر از گفتگو، جهان و منطقه را تهدید می‌کند.
محمدجواد اکبرین
تحریریه: کیواندخت قهاری