1. Przejdź do treści
  2. Przejdź do głównego menu
  3. Przejdź do dalszych stron DW

Filmowe gwiazdy rodem z przedwojennego Szczecina

16 listopada 2010

Dotychczas Szczecin chwalił się posiadaniem najstarszego stałego kina na świecie. Wnikliwe badania historyków dowodzą, że to nie jedyny powód do filmowej sławy miasta. Błyszczy tu także cała plejada filmowych gwiazd.

https://p.dw.com/p/Q5VF
H-H.von Twardowski grał w słynnym obrazie "Gabinet Dr. Caligari"Zdjęcie: Film

Dotychczas Szczecin chwalił się posiadaniem najstarszego stałego kina na świecie. Działa nieprzerwanie od 1909 roku do dziś jako kino „Pionier”. Wnikliwe badania historyków dowodzą, że to nie jedyny powód filmowej sławy miasta. Tu urodzili się wybitni aktorzy niemieckiego, ale i światowego kina międzywojnia: Heinrich George, Dita Parlo, Hilde Weissner, Hans-Heinrich von Twardowski, Ulrich Bettac czy Hugo Doeblin. Im właśnie poświęcono niedawną konferencję „Konstelacje” zorganizowaną przez Instytut Historii Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Szczecińskiego.

Filmsterne aus Stettin
Najstarsze Kino świata „Pionier“ w Szczecinie.Zdjęcie: DW

Mimo upływu lat takie filmy jak „Metropolis” czy „Gabinet Doktora Caligari” są kamieniami milowymi rozwoju światowego kina. W latach dwudziestych XX wieku to Berlin a nie Hollywood uważany był za stolicę światowego kina. Tam powstał niemiecki ekspresjonizm, który wywarł ogromny wpływ na światową sztukę filmową. W latach trzydziestych XX w w studiach filmowych Babelsbergu produkowano kilkadziesiąt filmów rocznie. Aktorzy robili błyskotliwe kariery. Miasto przyciągało ich z całych Niemiec. Także z leżącego niedaleko Szczecina. Tam 9 października 1893 r. urodził się najsłynniejszy niemiecki aktor tego okresu Heinrich George (prawdziwe nazwisko Georg Schulz). Zaczynał w teatrach Szczecina. Był aktorem teatralnym i filmowy, a także dyrektorem Teatru im. Friedricha Schillera w Berlinie. Zasłynął teatralnymi kreacjami ról Falstaffa i Makbeta. W 1927 roku zagrał rolę Grota w jednym z najbardziej intrygujących filmów fantastycznych „Metropolis”. W 1931 roku – główną rolę wypuszczonego z więzienia robotnika transportowego, w filmowej adaptacji powieści szczecińskiego pisarza Alfreda Doeblina „|Berlin- Alexanderplatz”.

Heinrich George Kalenderblatt
Heinrich George w filmie "Postmeister"Zdjęcie: dpa

Chociaż nigdy nie był członkiem NSDAP, zarówno tuż przed wojną jak i w jej trakcie występował w nazistowskich filmach propagandowych i nawoływał w prasie do obrony Berlina. W 1940 r. wystąpił w głośnej antysemickiej produkcji „Jud Sues”, a w 1945 r. w ostatnim propagandowym filmie III Rzeszy historycznym „Kolberg” (Kołobrzeg), gdzie wcielił się w postać burmistrza Kołobrzegu z czasów wojny napoleońskiej – Nettelbecka. Jego życie jest pełne sprzeczności. W czasach, kiedy był dyrektorem berlińskiego teatru, zatrudniał aktorów pochodzenia żydowskiego i komunistów. Po wojnie został aresztowany i osadzony w specjalnym obozie NKWD Sachsenhausen, gdzie zmarł 25 września 1946 r. Jego syn - Götz George - jest także słynnym aktorem. Niemal każdy Niemiec zna go z roli komisarza Schimanskiego w popularnej serii kryminalnej "Tatort".

Inny, urodzony w Szczecinie aktor Hans-Heinrich von Twardowski w historii niemieckiego kina zapisał się rolą Alana w „Gabinecie Dr Caligari”. Potem próbował swoich sił w Hollywood, gdzie zagrał w epizodach kilkunastu filmów, m.in. w słynnym obrazie „Casablanca” u boku Hampreya Bogarta.

Filmsterne aus Stettin
Konferencję „Konstelacje” zorganizował Instytut Historii Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Szczecińskiego.Zdjęcie: DW

Prawdziwą karierę zagraniczną filmowej gwiazdy zrobiła Dita Parlo ( prawdziwe nazwisko - Gerta Kronstadt), która z powodzeniem zagrała w melodramacie „Atalanta” Jeana Vigo. W filmie „Atalanta”, daje dowód, że znakomicie odnalazła się w filmie dźwiękowym. Stąd jej artystyczny pseudonim wywodzący się z dwóch słów: łacińskiego „dittere”- mówić i włoskiego parlo – mówię. W ten sposób podkreślała swoja przemianę. Na ekranie Dita Parlo jest zawsze młoda, kochająca, naturalna - tym błyskawicznie zyskiwała sobie miłość widzów. Po tym filmie kino francuskie pokochało ją do tego stopnia, że zagrała u trzech najwybitniejszych reżyserów tego okresu: Juliena Divaeliera, Jeana Vigo i Jeana Renoirea - podkreśla dr Monika Talarczyk –Gubała. Światową sławę przyniosła jej jedyna rola kobieca w pacyfistycznym filmie „Towarzysze Broni”, gdzie zagrała rolę bardzo nietypowej Niemki, której miłość do francuskiego jeńca wojennego przezwycięża wojenne podziały. To w faszystowskich Niemczech odebrano jako prowokację.

W Szczecinie odbywały się także prapremiery niemieckich filmów. Np. w 1942 roku swoją nieoficjalną premierę miał tu obraz „Zwolnienie” Wolfganga Liebeneinera, poświęcony kanclerzowi Bismarckowi. Dr Maciej Szukała z Wojewódzkiego Archiwum Państwowego twierdzi, że powodem przeniesienia miejsca premiery były zastrzeżenia nazistowskiego dygnitarza Rosenberga co do wymowy tego filmu. Dlatego przedpremierowy pokaz z udziałem Goebelsa odbył się w wąskim gronie w Szczecinie. Film zyskał aprobatę Ministra Propagandy Rzeszy, który polecił go samemu Hitlerowi. Oficjalna premiera odbyła się 6 października w Berlinie.

Bartosz Morylewski z portalu Sedina.pl oprowadza po szczecińskich śladach wybitnych niemieckich aktorów międzywojnia. Niestety większość ich domów rodzinnych nie przetrwała wojennej pożogi. Nie zachowały się też pamiątki osobiste. Ale kto wie? Może szczecinianie zachęceni ogromnym zainteresowaniem projekcjami filmów z udziałem ich byłych współmieszkańców i zbieracze dotrą do pamiątek po Heinrichu George, Jeaenie Vigo czy Hansie-Heinrichu von Twardowskim. W ten sposób uzupełniając zbiory Muzeum Historii Miasta.

Zbigniew Plesner

red.odp.: Małgorzata Matzke