جایزه ادبیات فرانسه برای نویسنده‌ای یاغی
۱۳۸۹ آبان ۱۸, سه‌شنبه
میشل ولبک دو بار پیش از این در سال‌های ۱۹۹۸ و ۲۰۰۵ برای دریافت مهمترین جایزه ادبی فرانسه نامزد شده بود، و سرانجام آن را به خاطر آخرین رمان خود به نام "نقشه و قلمرو" دریافت کرد، که پختگی و بلوغ ادبی در آن آشکار است.
نام این نویسنده‌ی بحث‌انگیز به ویژه در سال ۱۹۹۴ با رمان "ذرات اولیه" بر سر زبانها افتاد. طنز سیاه و رندانه و دید عصیان‌آمیز نویسنده بی‌درنگ بسیاری از خوانندگان را جذب کرد؛ اما تابوشکنی و پرده‌دری او در تشریح مسائل جنسی و فاش‌گویی او در ابراز عقاید شخصی برای بسیاری ناخوشایند بود.
موافق و مخالف هم‌نظر بودند که استعدادی شگرف و غیرعادی در پهنه ادبی فرانسه به میدان آمده که نمی‌توان در برابر او بی‌تفاوت ماند. ولبک در سال‌های بعد با انتشار چندین داستان‌ها، یادداشت‌ها و مصاحبه‌های بیشتر، نشان داد که پدیده‌ای زودگذر نیست که بتوان او را ندیده گرفت.
یک زندگی "غیرادبی"
ولبک در سال ۱۹۵۸ به دنیا آمده و در خانواده‌ای نابسامان و آشفته‌حال بزرگ شده است. در کودکی نه علاقه خاصی به ادبیات داشته و نه به تحصیل ادبیات روی آورده است. او در رشته‌های مهندسی کشاورزی و سپس علوم کامپیوتر درس خواند. از نیمه دهه ۱۹۸۰ به سرودن شعر و نشر نامرتب نوشته‌های خود پرداخت. هر نوشته او با جنجال فراوان روبرو شد و خوانندگان را به دو گروه موافق و مخالف تقسیم کرد. اما آخرین اثر او "نقشه و قلمرو" تحسین تمام منتقدان را برانگیخته است.
"نقشه و قلمرو" از مضامین تند و تیز نوشته‌های پیشین میشل ولبک دور است. خود او گفته است که شاید این کتاب بهترین اثر او نباشد، اما بی‌تردید خواندن آن از سایر آثار او راحت‌تر است.
داستان در آینده‌ای فرضی، سال ۲۰۳۵ می‌گذرد. هنرمندی نقاش به نام ژد مارتن که قصد دارد نمایشگاهی از آثار خود برگزار کند، برای تهیه متن کاتالوگ نمایشگاه به نویسنده‌ای نامدار مراجعه می‌کند که کسی نیست جز نویسنده کتاب: میشل ولبک. آنها در تماس و معاشرت با هم از عقاید و احساسات خود سخن می‌گویند. هر دو تندخو، عصبی و ناشکیبا هستند و با خستگی و بیزاری نسبت به پیرامون واکنش نشان می‌دهند. داستان در دنیای ماشینی پرهیاهویی می‌گذرد که "پیشرفت مادی" به اوج رسیده، اما در ابتذال و محرومیت معنوی غرق است.
فرانسه‌ای که ولبک ترسیم کرده، جولانگاه توریست‌های روس و چینی است و از فرهنگ و روشنگری هیچ نشانی در آن باقی نمانده است. راوی داستان (نویسنده) به شدت تنهاست و سرانجام به دنبال ماجراهایی مرموز به قتل می‌رسد. ولبک در پایان کتاب مرگ خود را تشریح می‌کند.
رمان "نقشه و قلمرو" با تحسین منتقدان ادبی و استقبال فراوان روبرو شد. اما کسانی نیز در مخالفت با آن قلم زدند، از جمله طاهر بن جلون، نویسنده مراکشی‌تبار فرانسه، در حمله به کتاب گفت که سه روز از زندگی او به خاطر خواندن این کتاب تلف شده است.
کتاب ولبک با جنجالی دیگر نیز روبرو شد: تارنمای اینترنتی "سلات" فاش کرد که ولبک چند بند از رمان پرفروش "نقشه و قلمرو" را عینا از روی مطالب فرهنگنامه اینترنتی "ویکی‌پدیا" رونویسی کرده است.
ولبک در گفت‌وگویی با عصبانیت از خود دفاع کرد و موضوع "رونویسی از ویکی پدیا" را "اتهامی توهین‌آمیز" دانست. او توضیح داد که در آثار تمام نویسندگان چنین مواردی وجود دارد. به گفته او استفاده از اطلاعات عمومی در متون ادبی شگردی شناخته شده است که بسیاری از نویسندگان به کار برده‌اند.
ارزش نمادین گنکور
جایزه‌ی ادبی گنکور در سال ۱۹۰۰ توسط دو برادر منتقد و ادیب، ژول و ادموند گنکور پایه‌گذاری شد و از سال ۱۹۰۳ مرتب به یک اثر ادبی به زبان فرانسه تعلق گرفته است. جایزه نقدی گنکور تنها بر ۱۰ یورو بالغ می‌شود که تنها ارزشی نمادین است. اما این جایزه در جهان فرانسه‌زبان چنان اعتبار بالایی دارد، که موفقیت نویسنده و به این ترتیب رفاه مالی را نیز تضمین می‌کند.
جایزه گنکور با رأی هیئت داورانی شامل ده نفر از نویسندگان و منتقدان و ادیبان سرشناس فرانسه اعطا می‌شود. در سال ۲۰۰۹ جایزه‌ی ادبی گنکور به ماری اندیای، نویسنده فرانسوی‌زبان آفریقایی تعلق گرفت. عتیق رحیمی، نویسنده‌ی افغان، در سال ۲۰۰۸ جایزه‌ی ادبی گنکور را از آن خود کرد.