«معضل ایران»، فشار جمهوریخواهان و مقاومت اوباما
۱۳۸۹ آبان ۱۸, سه‌شنبه
در سه دهه‌ی گذشته ایران یکی از مشکلات سیاست خارجی آمریکا بود که در سال‌های اخیر با افزوده شدن مناقشه‌ی اتمی، این مشکل آنچنانکه اسناد راهبرد سیاست خارجی آمریکا نشان می‌دهند، تبدیل به یک «معضل اساسی» شده است. با ورود اوباما به کاخ سفید و تعدیل لحن او در برابر ایران و ابراز علاقه به گفت‌وگوی مستقیم، چشم‌اندازی از احتمال تغییر در فضای مناسبات تهران و واشنگتن پدیدار شد.
این چشم‌انداز اما خیلی دوام نیاورد. امید اوباما برای باز کردن باب گفت‌وگو با تهران از بین رفت و بار دیگر تشدید فشار علیه تهران، سیاست اصلی کاخ سفید شد. با این حال چارچوب خط مشی دولت اوباما در برابر ایران «رویکرد سیاسی از طریق تشدید تحریمهای اقتصادی» بوده است.
اکنون با پیروزی جمهوریخواهان در انتخابات کنگره آمریکا، سیاست اوباما در برابر ایران با چالش روبرو شده است؛ امری که پیش از این از سوی تحلیلگران نیز پیش‌بینی می‌شد.
اما جامعه‌ی جهانی نخستین اثرات پیروزی جمهوریخواهان در انتخابات کنگره بر سیاست خارجی ایالات متحده را در همایش امنیتی «هالیفاکس» در تعطیلات آخر هفته مشاهده کردند. کنفرانس امنیتی هالیفاکس مشابه کنفرانس امنیتی مونیخ است، با این تفاوت که ویژه‌ی آمریکای شمالی است. هالیفاکس شهری در ایالت نووا اسکوتیا (Nova Scotia) در جنوب غرب کاناداست.
در این کنفرانس «جان مک‌کین» و «لیندسی گراهام» دو تن از سناتورهای تاثیرگذار در سیاست خارجی ایالات متحده نیز شرکت داشتند. لیندسی گراهام که دوست نزدیک جان مک‌کین نیز هست، درباره ایران صحبت کرد. سخن سناتور گراهام این بود که جمهوریخواهان از اقدام‌های قاطع‌تر دولت اوباما علیه برنامه اتمی ایران حمایت خواهند کرد.
گراهام گفت، او امیدوار است که تحریم‌ها موجب آن شود که ایران از «ساخت بمب اتمی» منصرف شود، اما اگر چنین نشد او پیشنهاد یک حمله‌ی نظامی را مطرح خواهد کرد. وی تاکید کرد: «من مایل نیستم کار به اینجا بکشد. من یک افسر نظامی هستم. ما نیازی به یک جنگ تازه نداریم. اما از آن بیشتر، یک ایران مجهز به بمب اتمی را لازم نداریم.»
سناتور جمهوری‌خواه در ادامه‌ی اظهاراتش در کانادا تاکید کرد: «اگر کار به سرسختی کشد، به باراک اوباما پیشنهاد خواهم کرد: نیروی دریایی ایران را به قعر آب‌ها بفرست، نیروی هوایی‌اش را نابود کن و سپاه پاسداران را از بین ببر.»
نمایندگان و دیپلما‌تهایی که در سالن کنفرانس هالیفاکس حاضر بودند، آنچه را که از زبان سناتور گراهام شنیدند، تنها یک «جراحی نظامی» علیه تاسیسات اتمی ایران نبود، بلکه صحبت بر سر یک حمله‌ی هوایی همه‌جانبه به تمامی تاسیسات نظامی ایران بود.
زمانی برای بهره‌برداری نتانیاهو
آیا ایالات متحده بار دیگر به خط مشی دوران جورج بوش در برابر ایران بازمی‌گردد؟ یا رویکرد تشدید تحریم‌ها که همراهی اغلب کشورهای مهم جهان از جمله روسیه و چین را نیز با خود دارد، به نتیجه‌ی دلخواه کاخ سفید خواهد انجامید؟
پاسح این پرسش‌ها هر چه باشد، بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل فرصت را مغتنم شمرده و راهی واشنگتن شده تا هم‌صدا با متحدان تازه در صفوف جمهوریخواهان پیروز در انتخابات کنگره، دولت اوباما را به سیاست‌های سختگیرانه‌ای در برابر ایران قانع سازد.
همزمان با حضور نتانیاهو در ایالات متحده، اوباما در سفری ده روز در آسیا به‌سر می‌برد. با این حال نخست‌وزیر اسرائیل با مقام‌های ارشد دولت اوباما از جمله، جو بایدن و هیلاری کلینتون دیدار خواهد کرد. روزنامه اسرائيلى هاآرتص نوشته است، نتانياهو در این ديدارها تنها يک جمله را تکرار خواهد کرد: راهى براى متوقف کردن برنامه‌ی اتمی ايران وجود ندارد جز حمله نظامی.
مقامات جمهوری اسلامی اخیرا برای مذاکره با کاترین آشتون، مسئول سیاست اتحادیه اروپا اعلام آمادگی کرده و گویا طرفین توافق کرده‌اند که مذاکرات در آنکارا صورت گیرد.
به نوشته‌ی هاآرتص، دولت نتانیاهو معتقد است تهران با این اعلام آمادگی، به دنبال کسب وقت است و مقام‌های آمریکا نبايد در این دام ايران گرفتار شوند.
در چند هفته‌ی اخیر تهران در برابر درخواست خانم آشتون برای گفت‌وگو، مواضع متناقض داشت. برداشت ناظران این بود که تهران تمایل چندانی به مذاکره ندارد، اما از ابراز صریح آن طفره می‌رود. پس از تغییر اندک در فضای سیاسی واشنگتن در پی انتخابات کنگره، تهران قول و قرار گفت‌وگو با بروکسل را پذیرفت.
واکنش سریع دولت اوباما
با همه‌ی اینها دولت اوباما در برابر نخستین نشانه‌های اعمال فشار علنی جمهوریخواهان و نیز دولت نتانیاهو واکنش نشان داد؛ آنهم از زبان وزیری که که خود به اردوی جمهوریخواهان آمریکا تعلق دارد. رابرت گیتس وزیر دفاع دولت اوباما، آخرین وزیر دفاع دولت بوش بود که اوباما او را در سمت خود ابقا کرد.
رابرت گیتس در ملبورن استرالیا گفت، با این موضع موافق نیست که تنها یک تهدید نظامی جدی قادر به منصرف کردن ایران از ساختن سلاح هسته‌ای است.
گیتس تاکید کرد که آمریکا آماده است هر کاری انجام دهد تا مانع دستیابی ایران به سلاح اتمی شود، «ولی در حال حاضر ما همچنان به تأثیرگذاری اقدامات سیاسی و اقتصادی خود علیه ایران اطمینان داریم.»
وزیر دفاع دولت اوباما تحریمهای بین‌المللی علیه ایران را «تأثیرگذار» توصیف کرد و گفت، دامنه این تاثیر بر ایران فراتر از انتظار بوده است.
در واکنش در برابر نتانیاهو و جمهوریخواهان، وزیر دفاع اسرائیل نیز با وزیر دفاع آمریکا همراه است. ایهود باراک می‌گوید، تحریمهای بین‌المللی علیه ایران را به طرز غیرمنتظره‌ای موثر است. وی این سخنان را از پشت همان تریبونی بر زبان آورد که سناتور گراهام در آن سخنرانی کرده بود. در عین باراک تاکید کرد که برنامه‌ی اتمی تهدید بزرگی برای همه‌ی جهان است.
ایهود باراک همچنین در گفت‌وگویی با روزنامه اسرائیلی معاریو درباره مناقشه‌ی اتمی ایران گفته است: «هنوز فرصت برای دیپلماسی باقی است و تحریمهای بین‌المللی بسیار بهتر از آن که خیلی از ماها انتظارش داشتیم عمل می‌کنند.» با این‌حال وزیر دفاع اسرائیل افزوده است، روشن نیست که این تحریم‌ها نتیجه خواهد داد.
مصطفی ملکان
تحریریه: شهرام احدی