بسیج و تنظیم کتاب‌های درسی در ایران
۱۳۸۹ آبان ۸, شنبه
محمد رضا نقدی، فرمانده بسیج مستضعفان تاکید کرده که مطالبه اصلی این سازمان از آموزش و پرورش ایران، گسترش فرهنگ شهادت در کتاب‌های درسی است. وی افزوده که محتوای دروس آموزش دفاعی در مقاطع راهنمایی و دبیرستان، "خشک و کلاسیک" هستند و بسیج می‌خواهد این حالت را تغییر دهد.
پیش از این، وزیر آموزش و پرورش ایران از برنامه‌های این وزارتخانه برای افزودن موضوع "ایثار و شهادت" به محتوای کتاب‌های درسی سخن گفته بود. حمیدرضا حاجی‌بابایی از جمله به احداث ده هزار مدرسه قرآن اشاره کرده و آنها را "اتوبان شهادت و انسانیت" نامیده بود.
حضور بسیج در صحنه اجتماعی و سیاسی ایران در ماه‌های پس از انتخابات پررنگ‌تر شده است. فرمانده بسیج، پیش از اعلام دخالت مستقیم‌تر شبه‌نظامیان در امور تربیتی و آموزشی، از همکاری این سازمان با دولت در پیاده کردن طرح هدفمند کردن یارانه‌ها گفته بود.
نخستین پرسش در باره دخالت بسیج در نظام آموزشی ایران این است که آیا رویکرد ایدئولوژیک و اسلام‌گرایانه نظام آموزشی در سه دهه گذشته، دستاورد موفقیت‌آمیزی داشته است؟ دکتر سعید پیوندی، استاد جامعه‌شناسی در دانشگاه پاریس به دویچهوله می‌گوید: « تحقیقات میدانی روی جوانان و دانش‌آموزان ایرانی نشان می‌دهد که آنها از اغراق در طرح مسائل دینی و سیاسی در کتاب‌های درسی خود ناراضی هستند و با فرهنگ رسمی هم‌سو نشده‌اند.»
عدم کارایی تبلیغات دینی و سیاسی در نظام آموزشی ایران در دهه هفتاد آشکار شد. در این دهه، دفاتر امور تربیتی مدارس به نشان ناکامی در دیندار کردن آمرانه‌ی نسل پس از انقلاب بسته شدند. اصلاح‌طلبان با درک این نکته، خواهان آن بودند که از فشارهای ایدئولوژیک در مدارس کاسته شود. اما بحث تحول در کتاب‌های درسی، با روی کار آمدن دولت نهم بار دیگر به جریان افتاد و در دولت دهم برجسته‌تر شد.
به‌نظر می‌رسد رفتار جوانان در جنبش اعتراضی پس از انتخابات، از دلایل مستقیم سران جمهوری اسلامی در تصمیم‌گیری برای تغییر در دروس آموزشی باشد. اما آیا زمامداران، در تلاش دوباره خود برای تبلیغات دینی و سیاسی کامیاب خواهند شد؟
سعید پیوندی می‌گوید که مبنای این تلاش، عدم درک مسائل اجتماعی است و به همین دلیل، نتیجه‌ای نخواهد داشت: « درک مقامات از فلسفه و هدف و کارکرد نظام آموزشی نادرست است. فکر می‌کنند یادگیری در دنیای امروز، یعنی انتقال یک‌سری داده به نسل جوان که همه چیز را به‌طور منفعل دریافت می‌کند. در حالی‌که یادگیری یک روند فعال اجتماعی است. یادگیرنده در ارتباط با محیط زندگی، تجربیات فردی، ذهنیت خود و آن‌چه از اوضاع و احوال درک می‌کند، چیز یاد می‌گیرد. برای همین است که سطح و عمق یادگیری افراد هم متفاوت است.»
مسئولان آموزش و پرورش پیش‌تر از برنامه حضور ثابت و دایمی روحانیان در مدارس ایران سخن گفته بودند. سعید پیوندی در باره نتایج این حضور یا تاثیر آموزش قرآن وشهادت در روحیه و هویت جوانان به دویچهوله می‌گوید: « تصور آنها این است که مدرسه کارخانه‌ای است که شبیه‌سازی می‌کند. در حالی‌که آموزش یک روند زنده، اجتماعی و فردی است. بچه‌ها نه تنها دررابطه با مدارس، بلکه در ارتباط با رسانه‌ها، خانواده، دوستان و فرهنگ ناپیدای جامعه، همه چیز را یاد می‌گیرند. مثلا می‌بینیم یک موسیقی که هیچ‌گاه از رسانه‌های رسمی پخش نشده، ورد زبان همه بچه‌هاست.»
سعید پیوندی الگوی تکرار و تقلید را سنت حوزه و مکتب می‌داند و گره‌گاه محوری در تصمیم‌گیری‌های اخیر را جاماندن از هدف‌ها و شیوه‌های آموزشی نوین می‌‌‌‌‌‌‌‌خواند.
مهیندخت مصباح
تحریریه: فرید وحیدی