«Logicomix» στα γερμανικά: Η γένεση της σύγχρονης λογικής σε κόμικς

Ο Απόστολος Δοξιάδης στη μεγάλη αίθουσα του τμήματος Πληροφορικής και Μαθηματικών στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου παρουσιάζει στο κοινό το βιβλίο του. Πρόκειται για ένα κόμικς! Κάτι ασυνήθιστο για την ακαδημαϊκή κοινότητα.

Οι αντιδράσεις του κοινού μετά το τέλος της εκδήλωσης είναι όμως θετικές: «Βρήκα συναρπαστικό πόσο ανάλαφρα, διασκεδαστικά, αλλά και με πόση σοβαρότητα για το αντικείμενο έχει γραφτεί αυτό το βιβλίο. Προσωπικά έμεινα κατενθουσιασμένος τόσο από το βιβλίο, όσο και από την παρουσίαση».

Το κόμικς δεν το έχει διαβάσει και ο καθηγητής της Πληροφορικής στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου Χέλμουτ Αλτ που συμφωνεί απόλυτα με αυτή την άποψη: «Πρόκειται για έναν γοητευτικό συνδυασμό. Δηλαδή η παρουσίαση μέσω ενός κόμικς της πιο προχωρημένης εκδοχής των θεωρητικών μαθηματικών. Είναι οπωσδήποτε μια πετυχημένη προσπάθεια. Το βιβλίο δεν είναι γραμμένο για ειδικούς. Μπορεί να το διαβάσει ο καθένας. Για τους μαθηματικούς είναι όμως καλό να το διαβάσουν, επειδή μαθαίνουν πως τους βλέπουν οι απ' έξω».

Ο Βόλφραμ Κέπφ, καθηγητής Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο του Κάσελ, ομολογεί ότι δεν έχει προλάβει ακόμη να διαβάσει το βιβλίο, επειδή μόλις το έχει προμηθευτεί. Όμως η παρουσίασή του από τον Απόστολο Δοξιάδη στο Βερολίνο τον εντυπωσίασε: «Κατ΄ αρχήν είναι συναρπαστική αυτή καθ’ εαυτή η ιστορία της λογικής που ξεκίνησε πριν από 100 χρόνια. Μου άρεσε πάρα πολύ ο τρόπος που παρουσιάστηκε. Ήταν πράγματι εντυπωσιακός».

Όπως ενημερώνει το γερμανικό κοινό ο Απόστολος Δοξιάδης, το «Logicomix» είναι αποτέλεσμα πέντε χρόνων σκληρής δουλειάς τεσσάρων ατόμων: του ίδιου, του καθηγητή του Πανεπιστημίου του Μπέρκλεϊ, Χρήστου Παπαδημητρίου, και των σκιτσογράφων Αλέκου Παπαδάτου και Annie Di Donna.

Το αποτέλεσμα είναι και μυθιστόρημα σε μορφή κόμικς και δοκίμιο που χωρά σ΄ ένα παραμύθι. Κεντρικός ήρωας είναι ο Άγγλος φιλόσοφος Μπέρτραντ Ράσελ. Με βάση τη δική του ζωή γνωρίζουμε ιδεολογικές ζυμώσεις, πνευματική εξουθένωση, ματαίωση μπροστά στο αδιέξοδο - τόσο του Ράσελ όσο και των άλλων ηρώων της επιστήμης της λογικής. Του Φρέγκε, Χίλμπερτ, του Πουανκαρέ, του Βιτγκενσταϊν, του Τούρινγκ.

Οι αρχαίοι Έλληνες και ο προτεσταντισμός

Ορισμένοι από αυτούς ήταν Γερμανοί, όλοι τους όμως ήταν προτεστάντες. Και εδώ προκύπτει ένα ερώτημα καθώς όλοι τους είχαν ως σημείο αναφοράς για τους υπολογισμούς τους, τους αρχαίους Έλληνες φιλόσοφους του 4ου και 5ου αιώνα: Τη σχέση μπορούν να έχουν οι αρχαίοι με τον προτεσταντισμό; Ο Απόστολος Δοξιάδης εξηγεί: «Είχανε μια μετατόπιση του κέντρου βάρους. Αμφισβητούσαν τις ‘εξωτερικές αυθεντίες’, βασιλιάδες ή θεούς στο ψάξιμο ή στον έλεγχο της συνείδησης. Και αυτό βρίσκεται εν μέρει στον Σωκράτη και στον Πλάτωνα, στην αρχή του Ελληνικού Διαφωτισμού, όπως το λένε κάποιοι. Αντίστοιχα ο προτεσταντισμός είναι ένα πνευματικό κίνημα που φέρνει πάρα πολύ τη συνείδηση στο κέντρο, στον αυτοέλεγχο».

Αυτό είναι σημαντικό και για τον λόγο ότι οι προτεστάντες έχουν μια άμεση, χωρίς διαμεσολάβηση σχέση με τον Θεό. Αυτός ο τρόπος της άμεσης επικοινωνίας του ατόμου με το θείο έχει ανάγκη όμως από αυτοέλεγχο και από κανόνες. Αυτή τη στάση, υποστηρίζει ο Απόστολος Δοξιάδης, τη συναντάμε και στη λογική, που είναι, όπως λέει χαρακτηριστικά, «η απεγνωσμένη προσπάθεια αναζήτησης κανόνων για να μπει τάξη στο χάος». Παραδόξως αυτή η προσπάθεια, και εδώ τελειώνει το κόμικς, ολοκληρώνεται το 1939, τότε δηλαδή που ξεσπά ο Δεύτερος Πόλεμος. Και λέμε παραδόξως, επειδή ενώ μόλις είχε δημιουργηθεί το εργαλείο για τον εξορθολογισμό της πολιτικής πράξης, ο κόσμος όδευε προς την καταστροφή με πρωταγωνιστή την κατ' εξοχήν χώρα των γραμμάτων, τη Γερμανία. Πως εξηγεί αυτό το φαινόμενο ο συγγραφέας; «Νομίζω ότι εκείνα τα χρόνια απελευθερώθηκαν τυφλές, μυθικές, ενστικτώδεις, πρωτόγονες δυνάμεις, που δυστυχώς η λογική δεν μπόρεσε να τις συγκρατήσει, όπως πολύ σπάνια μπορεί στις πολύ κρίσιμες ανθρώπινες στιγμές».

Παναγιώτης Κουπαράνης, Βερολίνο

Υπεύθ. Σύνταξης: Σταμάτης Ασημένιος