1. پرش به گزارش
  2. پرش به منوی اصلی
  3. پرش به دیگر صفحات دویچه وله

هاینریش بُل: "حامی تروریستی" که انساندوست از آب درآمد

FF/DK۱۳۸۹ تیر ۲۴, پنجشنبه

گروه‌های راست و چپ آلمانی سال‌ها هاینریش بُل، برنده‌ی جایزه‌ی نوبل ادبی را با صفاتی چون "خائن، همدست و حامی تروریست‌ها، نوکر سرمایه‌داری" می‌خواندند. او در ۱۶ ژوئیه‌ی ۲۵سال پیش، چشم ‌از جهان فروبست.

https://p.dw.com/p/OHoX
هاینریش بُل، برنده‌ی جایزه‌ی نوبل ادبی سال ۱۹۷۲عکس: picture-alliance/ Sven Simon
هاینریش بُل، پیش از آن که نویسنده ‌شود، القاب دیگری هم داشت: شورشی، خیالباف، دیوانه. به‌ویژه وقتی در بیست‌سالگی دوره‌ی آموزشی "کتابداری"‌اش را ناتمام گذاشت تا نویسنده شود، پدرش که روی درآمد آتی پسر به عنوان کمک خرج خانه حساب کرده بود، از او بکلی ناامید شد و هاینریش را "بی‌کله" خواند.

در آن سال‌های اواخر دهه‌ی ۱۹۳۰ وضعیت مالی خانواده‌ی بُل، متأثر از بحران اقتصادی جهانی، بسیار وخیم بود. درآمد پدر از شغل نجاری و ساخت مجسمه‌های چوبی کفاف خرج خانواده را نمی‌داد. هفته‌ای نمی‌گذشت‌که مأموران اجرا به خانه‌ی "بُل‌ها" سر نزنند و وسایل ضروری زندگی آنان را به حساب بدهی‌های پرداخت نشده، ضبط نکنند.

دامنه‌ی "بی‌کلگی" بُل ولی تا آن‌جا پیش رفت که این "جوانک مغرور" از پیوستن به گروه "جوانان هیتلری" هم سرباز زد و آخرین امید خانواده را برای داشتن درآمدی ناچیز ولی مرتب نقش بر آب کرد. هاینریش بُل‌، به یاد آن روز‌ها در خاطراتش می‌نویسد: «امروز اصلاً نمی‌دانم ما آن‌وقت‌ها چطوری زنده ماندیم.»

فقر به سیاهی زغال سنگ

این فقر بحران‌زا تا سال ۱۹۵۱، هنگامی که این نویسنده‌ی تازه‌کار اولین جایزه‌ی ادبی‌اش را به‌خاطر نوشتن داستان "گوسفندهای سیاه" از "گروه ادبی ۴۷" دریافت کرد، همچنان ادامه داشت؛ هرچند که بُل سال‌های ۱۹۳۹ تا ۱۹۵۴ را با درآمد مختصر سربازی در جبهه‌ها‌ی لهستان، فرانسه، روسیه، مجارستان و ... گذراند و در آن‌ها بارها زخمی شد. وقتی بُل به خانه‌اش در شهر کلن بازگشت، پسر کوچکش، کریستف در اثر گرسنگی و بیماری از دست رفته ‌بود.

در آن زمان فقر، گرسنگی، مرگ، فلاکت‌های ناشی از جنگ، ویرانی، وضعیت سربازان از جنگ بازگشته و... دستمایه‌هایی از این قبیل مضمون‌های داستان‌ها و رمان‌های او را می‌ساختند؛ مضامینی که نسل جنگ‌زده‌ی آلمانی ترجیح می‌داد آن‌ها را به دست فراموشی بسپارد تا در ادبیات هم، علاوه بر زندگی روزمره، با آن‌ها درگیر شود.

Deutschland Verlag Kiepenheuer & Witsch Bücher Heinrich Böll
برخی از آثار هاینریش بُل که در انتشاراتی کیپن‌هویر و ویچ به چاپ رسیده‌اندعکس: DW

پس از سال‌ها تلاش برای نوشتن و یافتن ناشر، تنها ۴۷ نسخه از اولین کتاب او، "قطار به‌موقع رسید" به فروش رفت. سهم بُل از فروش این کتاب تنها ۵۸ مارک بود.

وقتی بُل جایزه‌ی گروه ادبی ۴۷ را که هزار مارک بود، دریافت کرد، به دوستی پس از مراسم اهدا گفت: «باید فوراً بروم اداره‌ی پست و پول را حواله کنم. بچه‌هایم گرسنه‌اند و تو جعبه‌های حمل زغال‌سنگ می‌خوابند...»

دوره‌ی شهرت و تمول

ُبل زمانی هم که به شهرت و تمول رسید، هرگز آن روزها و نیز انسان‌هایی را که در جامعه‌ی آلمان همچنان با فقر و گرسنگی و بی‌عدالتی دست‌به‌گریبان بودند، فراموش نکرد. او در انساندوستی و عدالت‌خواهی چنان استوار بود که در سال‌های دهه‌ی ۱۹۷۰، هنگامی که افکار عمومی آلمان فعالیت‌های تروریستی "گروه بادرماینهوف" را بشدت محکوم می‌کرد، دولت وقت و دستگاه دادگستری آلمان را به دلیل "عدم اجرای عدالت در محاکمه‌ی این افراد" به باد انتقاد گرفت.

از این‌رو گروه‌های دست راستی و رسانه‌ی نماینده‌ی این گروه‌ها، روزنامه‌ی پرفروش "بیلد تسایتونگ" به او لقب "همدست و  حامی تروریست‌ها" دادند. بُل خود در این رابطه می‌نویسد: «در میان دو خط یک مقاله می‌توان آن‌قدر دینامیت جا داد که بشود با آن جهانی را منفجر کرد.» هنگامی که یکی از رهبران "گروه بادرماینهوف"، آندرئاس بادر و دوتن از تروریست‌های دیگر این گروه در فرانکفورت دستگیر شدند، پلیس امنیتی آلمان مجهز به سلاح‌های سنگین، خانه‌ی بُل در منطقه‌ی آیفل را هم محاصره و بازرسی کرد.

همین حس عدالت‌جویانه سبب شد که این نویسنده‌ی متعهد در سال‌های پس از جنگ و در دوران جنگ سرد، از نویسندگان کشورهای اروپای شرقی و روسیه که تحت فشار دولت‌های کمونیستی و سوسیالیستی وقت خود بودند، پشتیبانی کند. الکساندر سولژنیتسین، نویسنده‌ی ناراضی روسیه از جمله‌ی این نویسندگان است که تا هنگام عزیمت خود به آمریکا، در خانه‌ی بُل در آیفل زندگی می‌کرد. برخی از گروه‌های چپ آلمان، بُل را به این دلیل، "نوکر سرمایه‌داری" خواندند.

هاینریش بُل در طول زندگی ۶۸ ساله‌ی خود، بیش از ۲۰ رمان و داستان کوتاه و تعداد بیشماری مقاله از خود به‌جای گذاشت. برخی از این کتاب‌ها به زبان فارسی نیز ترجمه شده‌‌اند: از جمله "قطار به موقع رسید"، ترجمه‌ی کیکاووس جهانداری؛ "گوسفندان سیاه"، ترجمه‌ی محمد چنگیز؛ "آدم، کجا بودی؟"، ترجمه‌ی ناتالی چوبینه؛ "نان آن سال‌ها"، ترجمه‌ی جاهد جهانشاهی؛ "بیلیارد در ساعت نه و نیم"، ترجمه‌ی کیکاووس جهانداری؛ "عقاید یک دلقک"، ترجمه‌ی شریف لنکرانی؛ "سیمای زنی در میان جمع"، ترجمه‌ی مرتضی کلانتری؛ "آبروی از دست رفته کاترینا بلوم"، ترجمه‌ی شریف لنکرانی؛ "زنان در چشم‌انداز رودخانه"، ترجمه‌ی کامران جمالی.

هاینریش بُل ۲۵ سال پیش در ۱۶ ژوئیه‌ چشم‌ از جهان فروبست.

به زندگی پرفراز و نشیب او از دریچه‌ی دوربین نگاهی می‌اندازیم:

Verband Deutscher Schriftsteller, Günter Grass und Willy Brandt Flash-Galerie
هاینریش بُل علاوه بر نویسندگی در راه احقاق حقوق صنفی نویسندگان نیز فعال بود. او و نویسندگان هم‌مسلکش در سال ۱۹۶۹ "کانون نویسندگان آلمان" را تشکیل دادند. اولین کنگره‌ی این کانون در نوامبر سال ۱۹۷۰ برگزار شد. در این کنگره، صدراعظم وقت آلمان، ویلی برانت (سمت راست عکس) هم شرکت داشت. گونتر گراس (وسط) یکی از بانیان این کانون، در کنار هاینریش بُل نیز دیده می‌شود.عکس: picture alliance / dpa

Nobelpreis für Heinrich Böll Flash-Galerie
هاینریش بُل در حال دریافت جایزه‌ی ادبی نوبل در استکهلم در سال ۱۹۷۲. بُل برای شرکت در این مراسم مجبور شد، لباس رسمی "فراگ" کرایه کند.عکس: AP

Alexander Solschenizyn und Heinrich Böll Flash-Galerie
هاینریش بُل در دوران جنگ سرد، همواره از نویسندگان کشورهای اروپای شرقی و روسیه که تحت فشار دولت‌های کمونیستی و سوسیالیستی وقت خود بودند، پشتیبانی کرد. الکساندر سولژنیتسین، نویسنده‌ی ناراضی روسیه (سمت چپ عکس) از جمله‌ی این نویسندگان است که تا هنگام عزیمت خود به آمریکا، در خانه‌ی بُل در منطقه‌ی آیفل زندگی می‌کرد. این عکس گردش روزانه‌ی این دو نویسنده را در یک روز زمستانی سال ۱۹۷۴ نشان می‌دهد.عکس: picture alliance / dpa

Deutschland Geschichte Kultur Friedensbewegung Heinrich Bonn in Bonn Hofgarten Flash-Galerie
هاینریش بُل در کنار فعالیت‌های ادبی، دست از "دخالت" در اوضاع کشورش برنداشت. او در یک سخنرانی‌ به مناسبت اعتراض به استقرار موشک‌های آمریکایی در آلمان گفت: «ما می‌خواهیم در کار سیاست دخالت کنیم. دخالت‌کردن کار ماست؛ چون تنها در این صورت است که می‌توانیم واقع‌گرا باشیم. چون ما در پی کشوری هستیم که قابل زندگی کردن باشد. خشونت تنها در خیابان دیده نمی‌شود. خشونت در بمب، در اسلحه، در باتوم و سنگ هم هست....» عکس، هاینریش بُل را در تظاهرات ۲۲ اکتبر سال ۱۹۸۳ نشان می‌دهد.عکس: picture alliance / dpa

Schriftsteller Heinrich Böll Flash-Galerie
هاینریش بُل در تظاهرات اعتراضی علیه استقرار موشک‌های آمریکایی در آلمان در دوم سپتامبر سال۱۹۸۳.عکس: picture-alliance/ dpa

Deutschland Geschichte Kultur Friedensbewegung Heinrich Böll in Mutlangen Flash-Galerie
هاینریش بُل با همسرش آنه‌ماری در "تظاهرات اعتراضی نشسته" علیه استقرار موشک‌های آمریکایی در آلمان در دوم سپتامبر سال ۱۹۸۳.عکس: picture alliance / dpa

Heinrich Böll Stiftung in Berlin Flash-Galerie
بنای "بنیاد هاینریش بُل" در برلین.عکس: picture alliance / dpa
پرش از قسمت در همین زمینه

در همین زمینه