Ο Γιούργκεν Χάμπερμας για την κρίση

Παλιά σε πονηρούς καιρούς οι απλοί άνθρωποι πρόσεχαν τα λόγια των σοφών, όπως λέγονταν τότε οι διανοούμενοι. Τα πρόσεχαν και τα τιμούσαν, γιατί στη μη μαζική κοινωνία δεν ήταν όλοι όπως σήμερα βασιλείς και αυτοκράτορες και εμβριθείς λόγιοι. Υπήρχε διάταξη σε πολλά πράγματα. Και στη γνώση. Το έχει διατυπώσει τόσο θαυμάσια ο Καβάφης στο ποίημα Σοφοί δε προσιόντων. Να θυμηθούμε μερικούς στίχους: «Εκ των μελλόντων οι σοφοί τα προσερχόμενα αντιλαμβάνονται. Η ακοή αυτών κάποτε εν ώραις σοβαρών σπουδών ταράττεται. Η μυστική βοή τούς έρχεται των πλησιαζόντων γεγονότων….Ενώ εις την οδόν έξω ουδέν ακούουν οι λαοί.» Αυτά παλιά. Σήμερα πια ξέφτισαν και οι διανοούμενοι, βεβαίως ομιλούν και γράφουν, αλλά δεν τους προσέχουν πια οι πολλοί. Σαν να μη διαβλέπουν πια, σαν να επικυρώνουν μόνο τα γενόμενα.

Ο κολοσσός που ομφαλοσκοπεί…

Αυτές οι σκέψεις και αυτοί οι στίχοι μας ήρθαν στο νου διαβάζοντας στο τελευταίο φύλλο της εβδομαδιαίας εφημερίδας Die Zeit το εκτενές και έξοχο άρθρο του φιλοσόφου Jürgen Habermas με τίτλο «Χρειαζόμαστε την Ευρώπη». Αφορμή του είναι το ελληνικό παραπάτημα, θέμα του η κρίση της ενωμένης Ευρώπης και η δυσκολία της σημερινής Γερμανίας να την αντιμετωπίσει έγκαιρα ελαυνόμενη από ένα όραμα για το αύριο. Λέει πολύ ωραία πράγματα, για την καγκελάριο Μέρκελ που την τρόμαζαν επί μήνες τα «όπλα μαζικής καταστροφής του λαϊκού τύπου» και δεν πήρε καν είδηση «τα όπλα μαζικής καταστροφής των κερδοσκόπων» που παρολίγο να θερίσουν το ευρώ, μιλά για τις δομικές αδυναμίες της ΕΕ που πρέπει να αρθούν, για τον συντονισμό των οικονομικών πολιτικών και για τις κοντόφθαλμες σημερινές γερμανικές ελίτ. Περιγράφει μάλιστα τη Γερμανία σαν έναν κολοσσό που ομφαλοσκοπεί βαρύς κι ασήκωτος στο κέντρο της Ευρώπης κι όλο γυρίζει σα σβούρα γύρω από τον εαυτό του και δεν έχει καν την αξίωση να θέσει νέα μέτρα και σταθμά για το ευρωπαϊκό αύριο εκτός από το να προτείνει προς μίμηση τις δικές του μεθόδους.

…και η υπεραξία της φιλοσοφίας

Πολύ ωραίο άρθρο, πολύ μελετημένο, πολύ οξυδερκές. Αλλά! Πόση απήχηση θα είχε το άρθρο του μεγάλου φιλοσόφου, αν δεν δημοσιευόταν στις 20 Μαΐου αλλά στις 20 Ιανουαρίου του 2010, πριν συντελεσθούν τα γεγονότα, ή ακόμα καλύτερα χωρίς την ελληνική αφορμή, τον Ιανουάριο του 2009 ή του 2008! Τότε θα λέγαμε, να γιατί πρέπει να ακούμε τους φιλοσόφους, επειδή αντιλαμβάνονται τα προσερχόμενα την ώρα που ακόμα «έξω ουδέν ακούουν οι λαοί». Τώρα όλα συντελέσθηκαν, τώρα πια αρκούν και οι δημοσιογράφοι, τι να τους κάνεις τους φιλοσόφους. Θυμόμαστε μάλιστα πως όταν το ΝΑΤΟ είχε αρχίσει τους βομβαρδισμούς κατά της πρώην Γιουγκοσλαβίας ο Jürgen Habermas από την ίδια εφημερίδα είχε κάνει λόγο για ανατροπή της ιστορίας, επειδή όπως φαινόταν να πιστεύει για πρώτη φορά ξεκινούσε ένα πόλεμος με ανθρωπιστικά κίνητρα και δη υπό τις ευλογίες του ΟΗΕ. Αν εκείνο το άρθρο του Habermas είχε γραφεί δυο χρόνια πριν από τους νατοϊκούς βομβαρδισμούς, ναι μπορεί να λαμβανόταν σοβαρά υπόψη σαν φαντασίωση του μέλλοντος, αδιάφορο αν θα ήταν μια φαντασίωση χαρμόσυνη ή αποτρόπαιη. Αλλά όταν τα δρεπανηφόρα έχουν ήδη ξεκινήσει, τότε τι νόημα έχει η επιβράβευση ή η καταδίκη των σοφών; Το χρήσιμο και το δύσκολο είναι το πριν, όταν ακόμα «έξω ουδέν ακούουν οι λαοί.»

Σπύρος Μοσκόβου

Υπεύθ. σύνταξης: Βιβή Παπαναγιώτου