روز جهانی تنوع فرهنگ‌ها؛ <br> رویای سلطه‌ی «فرهنگ اسلامی» بر جهان
۱۳۸۹ اردیبهشت ۳۰, پنجشنبه
در سال ۱۹۸۲ کنفرانسی زیر عنوان «فرهنگ و توسعه» از سوی یونسکو، نهاد فرهنگی و آموزشی سازمان ملل متحد، در مکزیکوسیتی برگزار شد که تعریف جدیدی از مفهوم فرهنگ به جهانیان پیشنهاد کرد. سازمان ملل توصیه می‌کند فرهنگ، فراتر از فعالیت‌های فکری و هنری دیده شود تا مجموعه‌ی بزرگتری، از جمله شیوه‌های زندگی، سنت‌ها، باورها و جایگاه حقوق اساسی انسانی در هر جامعه‌ای را نیز در برگیرد.
در پی این کنفرانس سال‌های ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۷ دهه‌ی «توسعه‌ی فرهنگی» نام گرفت. یکی از محورهای پیشنهادی سازمان ملل پذیرش تنوع و کثرت فرهنگ‌ها و توجه به ویژگی‌های بومی و ملی فرهنگ‌ها در برنامه‌ریزی‌های توسعه است. فرهنگ مجموعهای درهم تنیده و گسترده از ویژگی‌های هر جامعه است که در روند تکامل تاریخی و اجتماعی شکل گرفته و نمایانگر سطح پیشرفت آن جامعه در حوزه‌های گوناگون فنی، علمی، آموزشی و هنری است. به پیشنهاد یونسکو مجمع عمومی سازمان ملل اواخر سال ۲۰۰۲ با تصویب قطعنامه‌ای ۲۱ ماه مه را «روز جهانی تنوع فرهنگی برای گفت‌وگو و توسعه» نام گذاشت.
احمدی‌نژاد و ادعای "پرچمداری فرهنگی جهان"
در جمهوری اسلامی بحث در مورد مفهوم جدید فرهنگ از چند سال پیش آغاز شده است. سران جمهوری اسلامی، به ویژه از یک سال پیش، در مناسبت‌های مختلف فرهنگ را شاهراه رسیدن به پیشرفت و توسعه معرفی می‌کنند. در این ارتباط از مفهوم "فرهنگ ایرانی" نیز بسیار حرف زده می‌شود اما تقریبا همه جا منظور از این مفهوم آن چیزی است که "فرهنگ اسلامی" خوانده می‌شود. مقام‌های ارشد جمهوری اسلامی در اظهارات خود درکی کاملا مغایر با خواست یونسکو در احترام به تنوع فرهنگی ارائه می‌دهند و دیگر فرهنگ‌ها را منحرف یا مهاجم عنوان می‌کنند.
محمود احمدی‌نژاد در مراسم اختتام نمایشگاه کتاب تهران، ۲۵ اردیبهشت ۸۹، گفت: «در حال حاضر ملت‌های دنیا از فضای فرهنگی حاکم بر جهان ناراضی هستند و علت همه مشکلات جهان را انحرافات فرهنگی می‌دانند.» او می‌افزاید: «تا فضای فرهنگی جهان اصلاح نشود مناسبات سیاسی و اقتصادی بشر در دنیا اصلاح نخواهد شد.» احمدی‌نژاد سپس ادعا می‌کند اصلاح فرهنگی جهان نیز تنها در صورتی میسر است که ملت ایران پرچمدار این حرکت باشد.
"ایران، تنها نقطه امید بشریت"؟
رئیس دولت دهم در سخنانی که بارها، و از جمله سی‌ام اردیبهشت در دیدار با خیرین مدرسه ساز، عینا تکرار کرد مدعی است «هیچ ملت آزاده‌ای پیام حضرت موسی و حضرت عیسی را درک نکرد.» به گزارش خبرگزاری مهر او پنج روز پیش از آن گفته بود «هیچ ملتی پیام پیامبران را به درستی دریافت نکرد، و حقیقت پیام پیامبران را جز اندکی از مردم در نیافتند.»
احمدی‌نژاد می‌گوید تنها ملتی که پیام پیامبران را درک کرد ایرانیان بوده‌اند و به همین دلیل او معتقد است «ماموریت بزرگ امروز ملت ایران تبیین، شفاف سازی و انتشار فرهنگ متعالی انسانی در سراسر جهان است.» به اعتقاد احمدی‌نژاد ظاهرا جهانیان نیز این نکته را دریافته‌اند. او تاکید می‌کند «همه دنیا تمرکزشان بر روی ایران است زیرا دیگر نقطه امیدی برای بشر باقی نمانده است.» رهبر جمهوری اسلامی، علی خامنه‌ای نیز چندی پیش گفته است «ملت ایران در صورتی که به جایگاه واقعی و شایسته خود برسد، زمینه ساز تغییر سرنوشت دنیای اسلام خواهد شد و تغییر سرنوشت دنیای اسلام، تغییر سرنوشت و وضعیت کنونی دنیا خواهد بود.»
"حجاب و عفاف" از مهدکودک تا اداره‌ها
توجه به فرهنگ‌های بومی و قومی، حذف انحصار در زمینه‌ی اطلاع رسانی، پشتیبانی از چند صدایی شدن فضای رسانه‌ای، فراهم آوردن امکانات فراگیری و آموزش فارغ از جنس، نژاد و اعتقادهای مذهبی برای همه‌ی شهروندان، از جمله توصیه‌هایی است که یونسکو به دولت‌ها می‌کند. به نظر می‌رسد آنچه رهبران جمهوری اسلامی در مورد توسعه فرهنگی مدنظر دارند نه تنها با این توصیه‌ها مغایرت دارد که دقیقا برخلاف پیشنهادهایی است که قرار است به شکوفایی فرهنگ‌های متنوع بینجامد.
مسئولان جمهوری اسلامی مهمترین خطری که کشور را تهدید می‌کند «تهاجم فرهنگی غرب» عنوان می‌کنند و راه مقابله با آن را اسلامی‌تر شدن همه‌ی شئون زندگی در ایران می‌دانند. رهبر جمهوری اسلامی از دو سال پیش با تاکید بیشتر، از آنچه غیراسلامی بودن فضای آموزشی کشور خوانده انتقاد کرده و خواستار ایجاد یک "تحول بنیادین در آموزش و پرورش" شده است. تفکیک جنسیتی دختران و پسران در دانشگاه‌ها، و تفکیک کتاب‌های درسی دانش‌آموزان بر مبنای جنسیت آنها از اقدام‌هایی است که در جاهایی که ممکن بوده انجام شده و برنامه‌ریزی برای گسترش آن در دستور کار است. مصطفی محمد نجار وزیر کشور پنجم اردیبهشت ۸۹ خبر داد اجرای طرح موسوم به حجاب و عفاف به زودی با جدیت بیشتر و در همه جا، از مهدکودک‌ها تا اداره‌ها پیگیری می‌شود.
«تعطیلات تابستان در امام زاده‌ها»
خبرگزاری برنا ۲۷ اردیبهشت ۸۹ از قول سرتیپ علیرضا افشار، معاون فرهنگی-اجتماعی وزیر کشور نوشت «طرح ملی آموزش آداب و مهارت‌های زندگی در چارچوب طرح تحول اجتماعي و در شش محور مهدهای كودك، مدارس، دانشگاه‌ها، آستانه ازدواج، خدمت سربازی و تشكيل خانواده در سطح كشور اجرا مي‌شود.» این خبر در ادامه‌ی گزارش‌هایی در مورد اسلامی کردن مهدکودک‌ها و سپردن اداره بیش از چهار هزار مدرسه به حوزه علمیه قم و مراکز مشابه منتشر شده است. گفته می‌شود دخالت وزارت کشور در امور آموزشی به خواست علی خامنه‌ای انجام شده که از روند تغییرات نظام آموزشی در وزارت آموزش و پرورش ناراضی است.
علی محمدی سرپرست سازمان اوقاف و نماینده رهبر جمهوری اسلامی ۲۷ اردیبهشت در حاشیه برگزاری مراسمی در امامزاده صالح تهران گفت، سازمان تحت سرپرستی‌اش در سال جاری «با اجرای برنامه‌های مختلف فرهنگی و مذهبی، بقاع متبرکه و امامزادگان را به قطب‌های فرهنگی تبدیل می‌کند.» به گزارش خبرگزاری مهر محمدی گفته است این برنامه‌ها مطابق دستورات خامنه‌ای «مبنی بر محوریت بقاع و امامزادگان در مسائل فرهنگی و ترویج فرهنگ اهل بیت» به اجرا درمی‌آید. او می‌گوید یکی از هدف‌های این برنامه که قرار است در ۳۰ استان کشور برگزار شود «پر کردن اوقات فراغت دانش آموزان در تابستان» است.
سیاست‌هایی خلاف توصیه‌های یونسکو
نامیدن ۲۱ ماه مه به نام «روز تنوع فرهنگی» از جمله به دلیل نگرانی از روند رو به شتاب جهانی شدن ذکر شده که می‌تواند به نابودی برخی از فرهنگ‌ها بیانجامد. یونسکو پذیرش گوناگونی فرهنگ‌ها را پیش‌شرط توسعه‌ی پایدار در کشورهای مختلف عنوان می‌کند. بنابر این تعریف، فرهنگ هر ملت و قومی مجموعهای پویاست که از دیگر فرهنگ‌ها تاثیر می‌گیرد و بر آنها تاثیر می‌گذارد. همچنین پذیرش تنوع و کثرت فرهنگ‌ها و فراهم کردن زمینه‌ی بالندگی و شکوفایی آنها، به عنوان پیش شرطی برای گفت‌وگو و تعامل میان ملت‌های مختلف تصور می‌شود.
یونسکو حدود سه سال پیش پیمانی را برای "حفاظت و حمایت از تنوع فرهنگی" به امضای اعضایش، از جمله جمهوری اسلامی رساند. محورهای اصلی این پیمان با تلاش‌های حکومت ایران برای تک صدایی کردن فضای فرهنگی جامعه از طریق محور قرار دادن آنچه "فرهنگ اسلامی" خوانده می‌شود، در تعارض است. کمک به اقلیت‌های قومی و مذهبی برای حفظ و تعالی آداب، سنت‌ها، و ویژگی‌های فرهنگی‌شان از جمله نکات این پیمان است که امضاکنندگان را به تبعیت از آن موظف کرده است.
این تعهد، همچون آزادسازی فضای اطلاع‌رسانی از جمله ملزومات حمایت از تنوع فرهنگی ذکر شده که سیاست‌های فرهنگی جمهوری اسلامی، به ویژه در یک سال گذشته خلاف آن را به نمایش گذاشته است. از زمان اعلام نتایج مناقشه‌برانگیز انتخابات ۲۲ خرداد ۱۳۸۸ ده‌ها روزنامه و مجله بسته شدند و صدها روزنامه‌نگار به زندان افتاده‌اند. فشار بر اقلیت‌های قومی و مذهبی، و سرکوب منتقدان دولت نیز از سیاست‌هایی است که نمی‌تواند با توصیه‌های یونسکو در مورد پذیرش تنوع و کثرت سازگار باشد.