هاشمی رفسنجانی و سیاست «هم سیخ هم کباب»

گفت‌وگویی با دکتر حسین باقرزاده تحلیل‌گر مسایل سیاسی در لندن

دویچه‏وله: آقای هاشمی رفسنجانی، رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام، گفته‏اند «آگاهی توده‏های مردم جامعه را اصلاح می‏کند». در شرایطی که این همه مسائل مشخص وجود دارد، چرا آقای رفسنجانی چنین کلی‏گویی‏هایی می‏کند؟

حسین باقرزاده: آقای رفسنجانی اصولا به کلی‏گویی عادت کرده‏اند. ایشان وقتی می‏خواهند در ارتباط با مسائل سیاسی جامعه اظهارنظر کنند، معمولا طوری صحبت می‏کنند که نه سیخ بسوزد و نه کباب و جناح‏های مختلف حکومتی از ایشان رنجیده‏خاطر نشوند. بنابراین طبیعی است که در مسائلی از این قبیل هم ایشان به کلی‏گویی بپردازد.
اشاره‏ی این‏بار ایشان به مطبوعات است؛ چون همان‏طور که می‏دانید، مطبوعات اصلاح‏طلب در ایران زیرفشار قرار دارند و بسیاری از آنان تعطیل شده‏اند. ظاهراً اشاره‏ی ایشان به این بوده که این مطبوعات باید آزادتر باشند. منتها طبق معمول نمی‏خواستند این مساله را صریحا مطرح کنند و در لفافه بیان کرده‏اند.

ولی به نظر می‏رسد که سیاست «نه سیخ بسوزد، نه کباب» دارد تبدیل می‏شود به این که هم سیخ بسوزد و هم کباب! چون هم مطبوعات تحت فشار قرار دارند و هم خود آقای رفسنجانی زیر فشار است. چنین سیاستی به کجا خواهد رسید؟

طبیعی است که چنین سیاستی در درازمدت نمی‏‏تواند موفق باشد. افرادی مانند ایشان می‏توانند در موقعیت میانی قرار بگیرند و سعی کنند دو طرف را داشته باشند، ولی فشار روی ایشان به خصوص از سوی جناح آقای خامنه‏ای شدید است و هواداران آقای خامنه‏ای و آقای احمدی‏نژاد در رسانه‏های‏شان مرتب به ایشان حمله می‏کنند. بنابراین فشار زیاد است و موضع‏گیری این‏چنینی نمی‏تواند برای همیشه دوام داشته باشد.
صحنه‏ی سیاسی ایران، صحنه‏ی زدوخورد درونی داخل حاکمیت است که ممکن است تا مدتی ادامه پیدا کند. ولی سرانجام باید به نحوی حل شود. البته این که چگونه حل می‏شود، روشن نیست و آقای هاشمی رفسنجانی تلاش می‏کند که در نبرد نهایی، موقعیت خود را در داخل حکومت حفظ کند.

به نظر می‏رسد که آقای هاشمی رفسنجانی در ضعیف‏ترین موقعیت خود، طی ۳۰ سال گذشته، قرار دارد. فکر می‏کنید برای آقای رفسنجانی هنوز شانسی وجود دارد که بتواند موقعیت قبلی خود را به‏دست بیاورد؟

من فکر می‏کنم آقای رفسنجانی به تدریج دارند اعتبار خود را در بین نیروهای اصلاح‏طلب از دست می‏دهند. ایشان پس از انتخابات سال گذشته به خصوص بعد از نماز جمعه‏‏ای که برگزار کردند، از سوی جناح‏های اصلاح‏طلب تا حد زیادی مورد استقبال قرار گرفتند. انتظار اصلاح‏طلبان این بود که آقای رفسنجانی از نفوذ خود در حاکمیت بیشتر استفاده کند و فشار بیشتری به آقای خامنه‏ای و جناح ایشان وارد کند. ولی ایشان ترجیح داده که همان موضع میانی را حفظ کند.
هرچند آقای رفسنجانی دارد موقعیت خود را در درون جناح اصلاح‏طلب به‏تدریج از دست می‏دهد، ولی همان‏طور که اشاره کردم ایشان سیاست‏مدار زیرکی است و اگر احساس کند شرایط به این شکل نمی‏تواند ادامه پیدا کند، ممکن است با موضع‏گیری‏هایی به این یا آن سمت، تغییر جهت بدهد.

اگر آن‏طور که گفتید، موقعیت آقای رفسنجانی دائماً رو به تضعیف باشد و ایشان موقعیت کنونی خود را از دست بدهند، مفهوم آن برای اپوزیسیون در ایران، چه خواهد بود؟

اپوزیسیون جمهوری اسلامی ایران به طور کلی از درگیری‏های داخل حاکمیت سود برده است و تا حدی توانسته است از این درگیری‏ها به نفع خود بهره‏برداری کند. اگر منظور شما اپوزیسیون اصلاح‏طلب باشد، این اپوزیسیون در نهایت سعی می‏کند با گفت‏وگوها و برخوردهایی در داخل حاکمیت، امتیازهایی به‏دست بیاورد.
ولی اگر منظور اپوزیسیون دمکرات باشد، طبیعی است که این اپوزیسیون نمی‏تواند بهره‏برداری زیادی از موقعیت آقای رفسنجانی داشته باشد. اپوزیسیون دمکرات امید خود را به آقای رفسنجانی نمی‏بندد و ایشان را زیاد در محاسبات خود وارد نمی‏کند.
ولی اصلاح‏طلبان هم‏چنان به آقای رفسنجانی اعتماد دارند و هنوز امیدوارند که ایشان بتواند در شرایطی، به‏نفع آنان وارد عمل شود و برای‏شان به‏طور مؤثر کاری انجام بدهد.

برخی تحلیل‏گران صحبت‏های آقای رفسنجانی را به‏حساب اُفت جنبش سبز می‏گذارند. نظر شما چیست؟

در ارتباط با جنبش علائم و شواهد دیگری وجود دارند که می‏توان بیشتر بر اساس آن‏ها قضاوت کرد که این جنبش در چه موقعیتی قرار گرفته است. به نظر من، اظهارات آقای رفسنجانی زیاد در این مورد تعیین کننده نخواهد بود.
جنبش سبز بعد از اُفت و خیزهایی که در سال گذشته داشته است، به یک جریان سیاسی آرام تبدیل شده که سعی می‏کند به تدریج با بسیج نیروهای‏اش در آینده‏ی حاکمیت تاثیر بگذارد. ولی ممکن است در آینده‏ی نزدیک چندان اثری از تظاهرات خیابانی دیده نشود.
شرایط امروز جنبش سبز به این شکل است و دلایل‏اش را هم می‏توان در جاهای دیگر جست‏وجو کرد. موقعیت آقای رفسنجانی ممکن است واکنش به این شرایط باشد، ولی من فکر نمی‏کنم که اظهارات آقای رفسنجانی بتواند به ما کمک کند که بر اساس آن تحلیل بهتری از جنبش سبز داشته باشیم.

گفت‌وگو: نیلوفر خسروی
تحریریه: مصطفی ملکان