آیا "سیستم عامل ملی" پروژه‌ی موفقی خواهد بود؟

خبرگزاری مهر از "تصویب سند سیستم عامل ملی" خبر می‌دهد. این خبرگزاری به نقل از حمید رضا ربیعی، رئیس مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات پیشرفته دانشگاه صنعتی شریف نوشته است: «مراحل نهایی تصویب این سند در هیئت دولت در حال طی‌شدن است تا استفاده از سیستم عامل ملی یک قانون راهبردی شود.» ربیعی هم‌چنان گفته است: «بومی‌سازی سیستم عامل لینوکس فارسی سال‌هاست که انجام شده، اما نهادینه‌کردن و جایگزین‌کردن آن با سیستم عامل‌هایی چون ویندوز، نیازمند تصویب سند ملی از سوی دولت است.»

خبرگزاری مهر هم‌چنین به نقل از مشاور طرح سیستم عامل ملی می‌نویسد: «نسخه‌های مختلف لینوکس فارسی از نظر فنی آماده توزیع است و در برخی شرکت‌های بزرگ نیز جایگزین سیستم عامل ویندوز شده است، اما با تصویب این سند وظایف تمامی دستگاه‌ها و نهادها در کشور برای استفاده از آن به صورت اجرایی مشخص می‌شود.»

خبرهای پیشرفت در پروژه‌ی سیستم عامل ملی پیش از این بارها مطرح شده بود. حتی در سال ۱۳۸۸ اعلام شد که طرح لینوکس فارسی، به‌عنوان طرحی ناتمام، به شرکت فناوری اطلاعات واگذار شده و این شرکت در حال برطرف‌کردن ایرادها و تکمیل پروژه است.

در بهمن ماه سال ۱۳۷۹ "طرح ملی لینوکس" یا به عبارت دیگر "طرح ملی فارسی‌سازی سیستم عامل لینوکس"، از سوی مرکز فناوری اطلاعات پیشرفته دانشگاه شریف ارائه شد و دو سال بعد، یعنی بهمن ۸۱، مراحل عملیاتی آن آغاز شد. دکتر محمدخوانساری، مدیر اجرایی طرح مذکور، در یکی از گفت‌وگوهای خود، طرح یادشده را بسترسازی برای طراحی "سیستم‌عامل ملی" در ایران دانسته بود و نه خود سیستم عامل ملی. طرح یادشده بیشتر بر روی بحث فنی سیستم عامل ملی متمرکز شده و بسترسازی برای تولید یک سیستم عامل ملی بر مبنای سیستم عامل لینوکس است.

چرا لینوکس؟

اما چه برتری‌هایی در لینوکس وجود دارد که آن‌را نسبت به ویندوز متمایز می‌کند؟ به اعتقاد محمود تجلی‌مهر، کارشناس رایانه، از زاویه‌ی کاربران عادی، ویندوز از لینوکس برتر است چون کارکردن با آن ساده‌تر است، اما از زاویه‌ی کاربران حرفه‌ای، برتری لینوکس و کلا سیستم عامل‌ها و نرم‌افزارهای خانواده‌ی "یونیکس" (Unix) بر ویندوز آشکار است و تقریبا تمام شبکه‌های مخابراتی و "ISP"ها از نسخه‌های مختلف یونیکس، از جمله لینوکس استفاده می‌کنند.

دست‌اندرکاران طرح سیستم عامل ملی، "در دسترس‌بودن کد منبع لینوکس ( open source)"، "امنیت بالاتر" و "هزینه پایین‌تر" را دلیل انتخاب آن می‌دانند. امنیت بالاتر در سیستم‌عامل‌هایی که منبع کدهای باز دارند، امری‌‌ست که تجلی‌مهر هم بر آن صحه می‌گذارد. به اعتقاد او، سازندگان نرم‌افزارها یا سیستم‌عامل‌هایی که کدهای منبع آنان منتشر نمی‌شوند، می‌توانند هر گونه تغییری در نرم‌افزارهای خود اعمال کنند و پی‌بردن به ابعاد این دستکاری‌ها نیز بسیار مشکل یا غیر ممکن است. در دنیای "Open source" اما می‌توان سیستم عامل یا نرم‌افزار را کامل در اختیار گرفت، بر اساس نیازها تغییر داد و حفره‌های امنیتی را، در صورت وجود، به سرعت ترمیم کرد. به همین دلیل به ندرت از ویروس‌ها، تروجان‌ها یا هکرهای لینوکس یا سیستم‌عامل‌های مشابه، سخنی به میان می‌آید.

کاهش هزینه‌ها نیز دلیل موجهی‌ست. ایران در صورت پیوستن به سازمان تجارت جهانی باید حقوق مالکیت معنوی (کپی رایت) افراد و شرکت‌های خارجی را رعایت کند. بر این اساس برای استفاده از هر نسخه‌ی سیستم عامل یا نرم‌افزار باید پول پرداخت شود. بهای نرم‌افزارهایی که زیر ویندوز اجرا می‌شوند، در کشورهایی که حقوق مالکیت معنوی را به رسمیت می‌شمرند، گاه سرسام‌آور است. این در حالی‌ست که نرم‌افزارهای تحت لینوکس یا مجانی هستند یا کل بسته‌ی نرم‌افزاری آنها را با بهایی ناچیز می‌توان خریداری کرد؛ به اضافه‌ی این‌که تنوع کافی و لازم برای کاربرای‌های خانگی و حرفه‌ای آنها نیز وجود دارد. این نکته را هم نباید فراموش کرد که ایران تحت تحریم‌های آمریکا قرار دارد و دسترسی به همه‌ی امکانات نرم‌افزاری شرکت‌های عمده‌ی رایانه‌ای که عموما هم در این کشور هستند، ممکن نیست.

روی دیگر سکه

با وجود تمام مزایای برشمرده شده برای "سیستم عامل ملی"، به نظر نمی‌رسد که این پروژه بتواند موفقیت چندانی کسب کند. ایران تنها کشوری نیست که به فکر تولید "سیستم عامل ملی" به زبان رسمی کشور افتاد.

پیش‌تر کشورهایی چون انگلستان، ژاپن، برزیل، پرو، چین، آلمان، کره، آفریقای جنوبی، فرانسه، وزارت دفاع هند و سنگاپور، سیستم عامل ملی لینوکس را مبنای استفاده قرار داده بودند. پروژه‌ی یادشده در آلمان با سیستم عامل‌هایی که از پایه آلمانی بودند نیز اجرا شد؛ این پروژه اما در مدتی کمتر از ۵ سال به شکست انجامید.

به اعتقاد محمود تجلی‌مهر، پروژه‌ی سیستم عامل ملی در حد و اندازه‌های دانشگاهی، پروژه‌ای مقبول و جالب است، اما در مقیاس تجاری، بر خلاف گرایش عمومی و تخصصی در جهان است. به گفته‌ی او، طراحی سیستم عامل فارسی و تغییراتی هم‌چون راست‌چین کردن نوشته‌ها، این سیستم عامل را محدود به گروه هدف بسیار کوچکی می‌کند. این در حالی‌ست که زبان بین‌المللی زبان انگلیسی‌ست و نرم‌افزارهای روز دنیا نیز به همین زبان تولید می‌شوند. این خود بزرگ‌ترین عامل برای شکست پروژه‌ی سیستم عامل ملی در مقیاس تجاری‌ست.

پارسا بیات

تحریریه: رضا نیکجو