«کنترل زن، کنترل جامعه است»
۱۳۸۹ اردیبهشت ۷, سه‌شنبه
آیت‌الله خامنه‌ای روز چهارم اردیبهشت در دیدار با فرماندهان نیروی انتظامی برخورد با مفاسد اجتماعی را بسیار جدی خواند و گفت: «باید در مقابل کج‌روی و عمل مفسدانه فردی، اجتماعی و سیاسی به طور قاطع برخورد شود». رهبر جمهوری اسلامی همچنین اضافه کرد که برخورد با افرادی که «تعمدا و از روی بی‌توجهی از مسیر عفاف خارج می‌شوند نیز باید قوی باشد».
بلافاصله پس از این سخنان خامنه‌ای، گروه انصار حزب‌الله تهران در بیانیه ای «نزول بلایا را حاصل بدحجابی و منکرات» دانست و چنین اظهار کرد: «اهل نظر همین امروز نیز نزول بلایا به واسطه کثرت گناهان به ویژه شیوع وحشتناک بی‌حجابی و منکرات را مشاهده می‌کنند. آیا رسیدن نرخ طلاق در شهر تهران به میزان ۳۴ درصد یک بلا نیست؟»
این گروه خواستار برخورد جدی و مصمم نیروهای انتظامی و قوه قضائیه با بدحجابی شد و در بیانیه خود چنین آورد: «امت حزب‌الله و خانواده شهدا و ایثارگران قبل از گشایش در اقتصاد و رفاه، به حاکمیت ارزش‌های اسلامی در ایران اسلامی می‌اندیشند».
اما در مقابل این گروه که معتقد به برخورد امنیتی با مسئله حجاب هستند، ظاهرا گروه دیگری در جناح حاکم، راه حل فرهنگی برای این مسئله را پیشنهاد می‌کنند.
مصطفی محمد نجار وزیر کشور در اظهاراتی درباره مبارزه با بدحجابی تصریح کرد که این مبارزه باید بیشتر فرهنگی باشد و از ’’مهدکودک‌ها‘‘ آغاز شود. وی گفت: «رویکرد ما رویکرد فرهنگی است و معتقدیم جنجال‌آفرینی در این زمینه بی‌فایده است و باید کار فرهنگی صورت گیرد».
احمدی مقدم فرمانده نیروی انتظامی نیز چندی پیش گفته بود که برخورد امنیتی با مسئله حجاب تا کنون جواب نداده و ما باید به دنبال راه حل فرهنگی باشیم.
قانونی برای گسترش فرهنگ عفاف و حجاب
قانون راهكارهای اجرايی گسترش فرهنگ عفاف و حجاب در ۱۳ دی ماه ۱۳۸۴ به تصويب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسيد. مطابق این قانون، تمامی دستگاه‌ها و نهادهای اجرايی كشور برای «مقابله با روند فزاينده بدحجابی» باید موضوع حجاب و عفاف را در اولويت برنامه‌های خود قرار دهند.
در بند ۱۲ این قانون «ارزيابی دقيق از اجرای طرح‌ها توسط دستگاه‌های فرهنگی، انتظامی و قضايی برای مقابله با مظاهر بدحجابی و يافتن راهكارهای مناسب توسط كميته توسعه و ترويج فرهنگ عفاف» از وظایف دولت شمرده شده است.
این قانون که از سال ۱۳۸۴ تا کنون تقریبا مسکوت گذاشته شده بود، امسال با آغاز فصل گرما دوباره در دستور کار اصول‌گرایان قرار گرفت. هنوز اظهارات آیت‌الله خوشوقت درمورد ارتباط بدحجابی با زلزله از یادها نرفته بود که سخنان آیت‌الله خامنه‌ای و بیانیه انصار حزب‌الله نیز به آن اضافه شد.
در این میان گروهی معتقدند که نزدیک شدن سالگرد ۲۲ خرداد و دعوت مهدی کروبی از مردم برای شرکت در یک راهپیمایی سراسری، بی‌ارتباط با این موضوع نیست. امنیتی و نظامی کردن فضای شهرها به بهانه مبارزه با بدحجابی دلیلی است که این گروه برای ادعای خود ذکر می‌کنند.
فریبا داودی مهاجر، روزنامه نگار و فعال زنان در این مورد می‌گوید: «من تصور می‌کنم که با در راه بودن ۲۲ خرداد و ترسی که آن‌ها از ۲۲ خرداد دارند، نگاه این که مسأله‌ی حجاب را یک مسأله‌ی امنیتی کنند، نگاهی است که وجود دارد و من فکر می‌کنم که دقیقا به هم ربط دارند».
در مقابل اما مرضیه مرتاضی لنگرودی فعال ملی مذهبی زنان این دو موضوع را کاملا با یکدیگر بی‌ربط می‌داند و می‌گوید: «از بعد از انقلاب به اینسو سال‌هاست که بحث حجاب تابستان‌ها که به هرحال هوا گرم است و نوع پوشش‌ها تغییر می‌کند، همیشه مطرح می‌شد».
وی معتقد است حالا که جناح حاکم کمی از بابت اعتراضات مردمی خیالش آسوده شده و تصور می‌کند که توانسته این اعتراضات را سرکوب کند، دوباره سراغ مسئله حجاب زنان رفته است.
او می‌گوید: «معمولا هرچقدر که فشارهای سیاسی و فضاهای سیاسی بسته می‌شود، فضاهای اجتماعی یک‌مقدار باز می‌شود، این هم بازی دیگری است که در واقع حجاب زنان را وارد مقوله‌ی سیاست و از نوع حرکت سیاسی می‌کند. یعنی جاهایی که دولت‌های ایدئولوژیک یا اقتدارگرا می‌خواهند بگویند که ما آزادی می‌‌دهیم، یک مقدار آزادی‌های اجتماعی ازجمله سخت‌گیری روی حجاب را کم می‌کنند. وقتی خیالشان از آن طرف راحت شد و آرامشی داشتند، خب دوباره برمی‌گردند سر همان مبانی اعتقادی که در واقع بیشتر از این که این مبانی اعتقادی باشد، جزو مقتضیات و الزامات و مصلحت قدرت است».
حجاب، مسئله‌ای سیاسی
فریبا داودی مهاجر حجاب را مسئله‌ای سراسر سیاسی و راهی برای کنترل کل جامعه می‌داند. به عقیده‌ی او: «اساسا مسأله‌ی حجاب، بخصوص حجاب اجباری یک مسأله‌ی سیاسی است و اصولا یک ستون اعمال سلطه و تثبیت نگاه از بالا، اجباری شدن حجاب است. دستورالعملی که در واقع جامعه با حجاب اجباری می‌گیرد، فقط نیمی از آن را که زنان هستند در برنمی‌گیرد بلکه در حریم خصوصی انسان‌ها و در سبک زندگی‌شان نیز نفوذ می‌کند. حجاب اجباری درباره‌ی یک نگاه سلطه در جامعه صحبت می‌کند. دارد یک نگاه سلسله مراتبی را به مردم تمرین می‌دهد که مردم باید آن را به ضرب زور و پلیس و داغ و درفش رعایت کنند».
البته مرضیه مرتاضی لنگرودی نیز معتقد به سیاسی شدن حجاب از زمان مشروطه است. او می‌گوید: «پوشش زنان و حجاب در ایران از بعد از مشروطه به اینسو و ورود تفکر نو و مدرن به ایران، یک مقدار زیادی سیاسی شد. چون حکومت‌ها در حجاب زنان و وضعیت ظاهر زنان شروع به مداخله کردند و از آنجایی که زنان چه در سنت، چه در مورد این که ظاهر زنان در واقع به نوعی ویترین اعتقادی و نمایشی مردان صاحب قدرت و دولت است، در نتیجه مردان قدرتمند و دولتمند نسبت به ظاهر زنان حساس می‌شوند. در دوره‌ی پهلوی، رضاشاه و محمدرضاشاه، سعی می‌شد ظاهر زنان در واقع نشان‌دهنده‌ی نوگرایی حکومت باشد. بعد از انقلاب ظاهر زنان از دیدگاه حکومت قرار بود که بیانگر اعتقادات حکومت باشد».
اما پرسش اینجاست که چرا زنان باید وسیله قدرت نمایی حکومت‌ها باشند و تبدیل به آینه اعتقادات دولتمردان شوند؟ فریبا داودی مهاجر چنین پاسخ می‌دهد: «اولا یک پایه‌ی فقه مسأله‌ی زن است، نه در حال حاضر و نه تنها حتی در دین اسلام، شما در یهودیت هم همین را می‌بینید. یعنی کنترل جنس زن به نوعی به کنترل حریم خصوصی و بعد به کنترل حریم عمومی جامعه تبدیل می‌شود. شما وقتی یک جنس را کنترل می‌کنید، در واقع یک نسل را و کل جامعه را به مرور تمرین می‌دهید که نگاه از بالا و نگاه سلسله مراتبی را بپذیرند».
امامان جمعه؛ پیشتاز مبارزه با بی حجابی
«يک مشت افراد بی‌بند و بار با رنگ‌های زننده و مهيج بيرون می‌آ‌يند که از صد بی حجابی هم بدتر است. تمام زنانی كه موهايشان بيرون است و تمام زنان لاابالی كه با پای برهنه تا ساق پا، پاچه شلوارشان را ورماليده‌اند، بی‌حجاب محسوب می‌شوند و بايد تعقيب قانونی شوند. بی‌حجابی در مملکت جرم است و قانون نيز برای مقابله با آن وجود دارد. دولت مکتبی جناب آقای احمدی‌نژاد در دو سال گذشته مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی را به شکل قانون درآورده است. بنابراين، بي‌حجابی يک ناهنجاری است که بايد با قدرت براندازی شود و دستگاه‌های دولتی آن را با اقتدار براندازی کنند».
شاید این سخنان علم الهدی، امام جمعه مشهد تا حد زیادی نشان دهنده رویکرد جناح تندروی اصول‌گرایان به مسئله زنان و حجاب باشد. مسئله‌ای که به زعم بسیاری از ناظران و تحلیلگران، بیشتر سیاسی است تا اجتماعی و حتی مذهبی.
میترا شجاعی
تحریریه: شهرام احدی