قومیت‌ها و انقلاب ۵۷
۱۳۸۸ بهمن ۱۲, دوشنبه
به نظر کارشناسان اقوام، از جمله یوسف عزیزی بنی‌طرف، نویسنده‌ی عرب ایرانی، در تاریخ معاصر ایران از انقلاب مشروطیت تا انقلاب بهمن ماه ۵۷، هیچگاه تهران بدون تبریز نتوانسته انقلاب‌ها را به ثمر برساند.
بنی‌طرف در این رابطه به فاکت‌های تاریخی اشاره می‌کند و می‌گوید: «درانقلاب مشروطیت ستارخان، باقرخان و جنبش آذربایجان بود که توانست انقلاب مشروطیت را به پیروزی نهائی برساند. در انقلاب بهمن ۵۷ هم این قیام تبریز در ۲۹ بهمن ۵۶ و بستن شیرهای نفت توسط کارگران عرب در خوزستان ومبارزات سایر خلق‌های ایران بود که انقلاب ۵۷ را به پیروزی رساند.»
سی سال ناامیدی پس از انقلاب
یوسف کر، یکی از تحلیل‌گران مسائل ترکمن‌های ایران که در دوران پیش از انقلاب دوبار در زندان بوده، معتقد است، بخش قابل توجه جامعه‌ایران را اقوام تشکیل می‌دهند وهیچ گونه تحول عمده و مردمی بدون مشارکت قومیت‌ها در ایران امکان‌پذیر نخواهد بود. وی می‌افزاید: «ترکمن‌ها در انقلاب ۱۳۵۷ که مردم بطور گسترده علیه رژیم دیکتاتوری حرکت کردند، شرکت فعالی نمودند و انتظار داشتند با پیروزی این انقلاب به مطالبات ملی و قومی خود برسند. آنها می‌خواستند بزبان مادری خود تحصیل کنند و در امور خود مختاریت داشته باشند که با سرکوب سختی مواجه شدند و پس از گذشت ۳۰ سال از انقلاب هنوز امید و آرزوی آنها برآورده نشده است.»
تبدیل شدن امید قومیت‌ها به یاس
دکتر عبدالستار دوشوکی، یکی از موسسین "انجمن بلوچ‌های مقیم مرکز" در زمان انقلاب، به رویدادهای پس از انقلاب اشاره می‌کند که امید و آرزوی قومیت‌ها را از بین برد. وی می گوید: «پس از پیروزی انقلاب، مردم بلوچ اگرچه آمیخته با دلهره و نگرانی، ولی در نهایت مشتاقانه منتظر عملی شدن وعده‌های آیت‌الله خمینی و دولت حکومت جمهوری اسلامی در زمینه اعطای آزادی، مساوات، رفع تبعیض و عدالت اجتماعی بودند. در سال ۵۸ یعنی نخستین سال استقرار جمهوری اسلامی سرکوب‌های شدید مردم بلوچ درعیدگاه زاهدان، قتل رهبران ترکمن در گنبد کاووس، سرکوب مردم عرب در خوزستان و ترک آذری در آذربایجان واعزام نیروی نظامی به کردستان اتفاق افتاد، اکثریت اقوام و ملیت‌های ایرانی نسبت به جمهوری اسلامی مایوس شدند و این یاس سی سال ادامه داشته است.»
با جنبش سبز قومیت‌ها امیدوار شدند
دوشوکی در ادامه‌ی صحبت‌هایش اشاره می‌کند که پاسخگویی به مطالبات اقوام ایرانی یکی از موضوع‌های عمده‌ی مبارزات انتخاباتی نامزدهای ریاست جمهوری در انتخابات خرداد امسال بوده است.
وی در این رابطه می‌افزاید: «میرحسین موسوی در استادیوم باغ شمال تبریز به زبان ترکی و فارسی سخنرانی نمود که از آن می‌توان بعنوان یک حرکت نمادین یاد کرد. وانگهی حمایت بلوچ‌ها، ترکمن‌ها، عرب‌ها، ترک‌های آذری و کردها از کروبی و موسوی بیانگرهمسویی ملی در بیان درد مشترکی است.»
دوشوکی در ادامه می‌گوید: «جنبش سبز در حقیقت انعکاس همان صدای آزادیخواهی مردم کرد و بلوچ و عرب و ترکمن و غیره است که در طی سی سال اخیر جمهوری اسلامی با سرکوب سعی در خاموش کردن آنها داشته است. اینک بعد از سی سال، شاید بتوان گفت که اقوام ایرانی و بقیه مردم ایران درد مشترک خویش را دریافته‌اند و آن را با هم فریاد می‌زنند. اگرچه در بازتاب رسانه‌های بین المللی آواز معترضین در تهران رساتر به گوش می‌رسد.»
نقش آذربایجانی‌ها در انقلاب
یاشار حکاک پور، مسئول روابط عمومی انجمن دفاع از زندانیان سیاسی آذربایجانی در ایران، می‌گوید، علیرغم نقش عمده‌ی آذربایجانی ها در به وقوع پیوستن انقلاب بهمن آنها نتوانستند به ابتدائی ترین حقوق خود برسند. وی در گفتگو با دویچه وله در این مورد می‌افزاید: «انقلاب بهمن ۵۷ مجموعه‌ی همکاری نیروهائی بوده است که در جامعه ایران وجود داشت. آذربایجانی‌ها به عنوان یکی از پرجمعیت‌ترین اتنیک‌ها در ایران نقش عمده‌ای در انقلاب ۵۷ داشتند. قیام ۲۹ بهمن سال ۵۶ نقش مهمی در پیروزی انقلاب داشته است، اما آذربایجانی‌ها پس از گذشت ۳۰ سال از انقلاب از ابتدائی ترین حقوق خود، از جمله حق تحصیل به زبان مادری و حقوقی که در اعلامیه جهانی حقوق بشر آمده، محرومند و مبارزه‌ی مسالمت آمیز آنها سرکوب می‌شود، فعالین آذربایجانی زندانی می‌شوند و مورد اذیت و آزار قرار می‌گیرند.»
دیوار بی اعتمادی میان قومیت‌ها و "مرکز"
یاشار حکاک‌پورنتیجه می گیرد که نوع نگاه مردم آذربایجان اکنون با دوران اوایل انقلاب فرق کرده است. بگونه‌ای که اعتراض‌های بعد از انتخابات بیشتر در شهرهای تهران، اصفهان و شیراز متمرکز بود و آذربایجان سکوت کرد. وی اضافه می‌کند: «در ماه‌های اخیر بحث‌های زیادی دراین‌باره شده و اشار‌ه‌هائی به "قهر آذربایجانی‌ها" شد که به اعتقاد من این مسئله یک مبحث جدی تلقی نمی‌شود. کاهش اعتماد میان قومیت‌ها و مرکز و تفاوت خواست‌ها در این رابطه تاثیر زیادی داشته است.»
آقای یاشار حکاک پور همچنین به تفاوت این خواست‌ها اشاره می‌کند که مانع همگرائی قومیت‌ها و جنبش سبز شده است و بنظر او پذیرش خواست‌های آذربایجانی‌ها از سوی رهبران جنبش سبزمی‌تواند دیوار بی اعتمادی را از بین ببرد.
ادامه‌ی حمایت ترکمن ها از جنبش سبز
اما یوسف کر، آگاه به مسائل ترکمن های ایران از همسوئی منافع قومیت‌ها و اصلاح طلبان در ایران صحبت می کند. بنظر او ترکمن‌ها درهر فرصتی در طی این ۳۰ سال از نیروهای آزادیخواه، تحول طلب و اصلاح گرا در ایران حمایت کردند و در انتخابات ریاست جمهوری هم با همین امید به آقایان کروبی و موسوی رای دادند. وی به دویچه وله می‌گوید: «مهدی کروبی در رابطه با سالگرد مختومقلی فراقی، شاعر ملی ترکمن، پیام داد و گفت که علیرغم اینکه در قانون اساسی به زبان‌های قومی آزادی داده شده، چرا زبان این شاعر و عارف در ایران باید ممنوع شود، ترکمن‌ها به همین دلیل از کروبی حمایت کردند و یا موسوی با برتن کردن لباس ملی ترکمن مسئله رعایت حقوق بشر را طرح کرد. ترکمن‌ها امیدوار شدند و در جنبش سبز هم از آنجا که برای آزادی، حقوق بشر و دمکراسی تلاش می‌شود، حمایت می‌کنند.»
امیدها از انقلاب بهمن به جنبش سبز
به نظر فعالان حقوق اقوام، همزمان با سرکوب جنبش سبز در تهران و دیگر شهرهای بزرگ ایران، فشار بر قومیت‌ها نیز افزایش یافته است.
برخی ازکارشناسان امور اقوام درباره‌ی ناهماهنگی تلاش‌های قومی و جنبش سبز هشدار می‌دهند. بنی‌طرف نویسنده‌ی عرب ایرانی، در این زمینه چنین می‌گوید: «اکنون با جدا بودن مبارزان و فعالان خلق‌های غیر‌فارس از مبارزات آزادیخواهانه و دمکراسی‌خواهانه‌ی مردم تهران، مشهد، اصفهان و تبریز، بنظر من این جنبش یا ناکام خواهد بود یا طولانی مدت خواهد بود و حتی در صورت پیروزی در نبود فعالیت و کوشش و تظاهرات مردمان غیر‌فارس این پیروزی ناقص خواهد بود. و ما دوباره شاهد سربرآوردن مشکل ملی قومیت‌های غیر‌فارس خواهیم بود. بنابراین ایجاد هماهنگی و همگرائی در لحظه‌ی کنونی بهترین راه حل هست.»
طاهر شیرمحمدی
تحریریه: کیواندخت قهاری