سردترشدن مناسبات تهران و مسکو
۱۳۸۸ بهمن ۲, جمعه
آخر هفته گذشته، نمایندگان پنج عضو دائمی شورای امنیت و آلمان، بر سر رفتاری که باید در برابر سیاست اتمی جمهوری اسلامی ایران در پیش بگیرند، به رایزنی نشستند. روز جمعه (۲۲ ژانویه، ۲ بهمن) سرگئی لاوروف وزیرخارجه روسیه خواستار تلاش‌های بین‌المللی برای حل مشکل اتمی ایران شد. وی، از این که جمهوری اسلامی پیشنهاد آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای را برای غنی‌سازی اورانیوم در خارج از خاک خود رد کرده، ابراز تاسف کرد.
وزیر خارجه روسیه هشدار داد که مخالفت ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد امکان می‌دهد که تحریم ایران را به بحث بگذارد. لاوروف توضیح نداد که آیا روسیه با اعمال مجازات‌های تازه موافقت خواهد کرد، یا نه. اما با توجه به این که مناسبات مسکو در ماه‌های اخیر با تهران سردتر و با واشنگتن گرم‌تر شده، احتمال همکاری روسیه با سایر اعضای شورای امنیت وجود دارد.
ماجرای هواپیمائی که اجازه پرواز نیافت
روز سه‌شنبه این هفته (۱۹ ژانویه، ۲۹ دی) مسئولان ایرانی مانع از آن شدند که یک هواپیمای باربری روسیه برای پرواز به بحرین از فضای ایران استفاده کند. آن‌ها شامگاه همان روز اجازه پرواز را برای هواپیمای روسی صادر کردند. اما تاخیر پرواز سبب شد که روسیه نتواند یک جنگنده شکاری "اس یو ۲۷ اس کی ام" خود را در نمایشگاه بین‌المللی صنایع هوائی بحرین شرکت دهد.
مقامات ایرانی عدم دریافت تقاضای پرواز به موقع از روسیه را دلیل جلوگیری از پرواز هواپیمای روسی بیان کردند. اما خبرگزاری "ریا نووستی" روسیه این حرکت را تازه‌ترین نشانه سرد شدن مناسبات تهران و مسکو دانست و به این بهانه، نمونه‌های دیگری از شکاف ایجاد شده در میان ایران و روسیه را مورد بررسی قرار داد.
مشکلات پس از انتخابات ۲۲ خرداد
به استناد گزارش ریانوستی، مناسبات روسیه و ایران از فردای انتخابات ریاست‌جمهوری در ۲۲ خرداد ترک برداشته و بر سر چند موضوع دیگر، گرمای سابق را ندارد.
این روزنامه می‌نویسد:«احمدی‌نژاد چند روز پس از پیروزی در انتخابات و سرکوب مخالفان، در نشست سازمان شانگهای شرکت کرد. او، با حضور خود، روسیه را مجبور کرد که ریاست‌جمهوری‌اش را به رسمیت بشناسد و از این طریق انتقاد سخت مخالفان را متوجه خود کند. با این همه، روسیه به خاطر مناسبات حساس خود با تهران به ویژه در عرصه معاملات تسلیحاتی و اتمی، این فشار را تحمل کرد.»
کشف مرکز اتمی قم
به گزارش ریانوستی، حادثه منفی بعدی اواخر سپتامبر سال ۲۰۰۹ هنگامی اتفاق افتاد که باراک اوباما خبر کشف مرکز تحقیقات اتمی سری در نزدیکی قم را به آگاهی دمیتری مدودوف همتای روسی خود رساند. این پروژه اتمی می‌توانست بمباران مرکز اتمی نظنز به وسیله اسرائيل را توجیه کند.
کشف مرکز اتمی قم به نوشته ریانووستی، اعتماد روسیه به سیاست اتمی ایران را به خاک سپرد. مدودف ناچار شد احتمال اعمال تحریم‌های تازه علیه ایران را جدی‌تر بگیرد. او، تا پیش از آن، همواره از جامعه جهانی خواسته بود که به‌جای تحریم، با ایجاد مشوق‌های تازه، تهران را به تجدید‌نظر در سیاست اتمی خود ترغیب کند.
خبرگزاری روسی در گزارش خود می‌نویسد که مناسبات ایران و روسیه، در آغاز ماه اکتبر سال گذشته می‌توانست دوباره گرم شود. زیرا با این که ایران حاضر به تعطیل ساختمان مرکز اتمی قم نشد، اعضای دائمی شورای امنیت و آلمان با حضور نماینده آمریکا پیشنهاد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را پذیرفتند و حاضر شدند در مقابل دریافت اورانیوم‌های کم‌غلظت ایران، اورانیوم ۲۵ درصد غنی شده مورد نیاز رآکتور تحقیقاتی تهران را تامین کنند.
افت و خیرهای اکتبر تا دسامبر
در نتیجه این تحولات مثبت، روسیه در ماه اکتبر آماده شده بود تا همکاری‌های نظامی خود را با جمهوری اسلامی گسترش دهد. این همکاری می‌توانست به تحویل ۵ بخش از موشک‌های دفاعی اس ۳۰۰ منتهی شود. به نوشته ریانووستی، قرارداد خرید موشک‌های اس ۳۰۰ سال‌ها پیش میان تهران و مسکو به امضا رسیده، اما تحویل آن‌ها به دلایل سیاسی انجام نشده است.
مدتی بعد، اما تهران با اصرار بر این که اورانیوم کم غلظت داخلی باید به جای روسیه در ترکیه غنی‌سازی شود، نشان داد که به مسکو اعتماد ندارد. تنش مناسبات ایران و روسیه، در ماه دسامبر سال ۲۰۰۹ ابعاد تازه‌ای یافت. در این زمان، احمدی‌نژاد اعلام کرد که تصمیم دارند از کشورهائی که در جریان جنگ جهانی دوم ایران را اشغال کرده بودند، غرامت طلب کند. او، همزمان گروهی را مامور تعیین خساراتی کرد که متفقین (اتحاد شوروی، آمریکا و انگلستان) در جریان جنگ به ایران وارد ساخته‌اند.
ادعای تازه احمدی‌نژاد، نه تنها آمریکا و انگلستان، بلکه روسیه را نیز هدف قرار می‌داد. همزمان با آن، تعدادی از مسئولان ایرانی بحث تازه‌ای را درباره تاخیر در راه‌اندازی نیروگاه بوشهر و عدم تحویل موشک‌های اس ۳۰۰ به راه‌انداختند که خوشایند مسکو نبود.
آینده‌ای تیره؟
خبرگزاری ریا نووستی، این حرکات را نشانه ورود مناسبات ایران و روسیه به "زمستانی منجمد" تلقی کرده و می‌نویسد:«در رابطه با آینده مناسبات دوجانبه روسیه و ایران، هیچ دلیلی برای خوش‌بینی وجود ندارد. برخورد یوکیا آمانو دبیرکل تازه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با ایران بی‌تردید سخت‌تر از سلف وی خواهد بود، تهران مثل همیشه از سازمان‌های بنیادگرای اسلامی مثل حماس و حزب‌الله و جهاد اسلامی پشتیبانی خواهد کرد و اغلب نقشی منفی در حل مشکلات عراق، افغانستان، لبنان و یمن ایفا می‌کند.»
جواد طالعی
تحریریه: فرید وحیدی