Κωνσταντινούπολη : πολιτιστική πρωτεύουσα μετ΄εμποδίων

Η Αγία Σοφία ανακαινίζεται. Εγκαταλειμμένες συναγωγές ανοίγουν και πάλι. Ένα πολιτιστικό κέντρο εγκαινιάζεται σε αρμενική εκκλησία. Ο βραβευμένος με Νόμπελ συγγραφέας Ορχάν Παμούκ αποκτά δικό του μουσείο, όπως και ο τουρκικός κινηματογράφος. Μπαλαρίνες θα χορέψουν κοντά σε τζαμιά, τενόροι θα ξεδιπλώσουν το ταλέντο τους μέσα σε ψαρόβαρκες.

Η Κωνσταντινούπολη υπόσχεται μία έκρηξη κεφιού και πολιτισμού. Επιπλέον υπόσχεται να ανακαλύψει και να προβάλει το ελληνοβυζαντινό παρελθόν της, προς ίδιον όφελος βεβαίως. Και αυτό γιατί η αυτοπροβολή θα την καθιερώσει ως σύμβολο πολιτισμού, κάτι σαν εμπορικό σήμα στο χρηματιστήριο της τέχνης, ευελπιστούν οι αρμόδιοι. Ποιοί είναι όμως οι «αρμόδιοι» σε μία πολιτιστική πρωτεύουσα;

Η αρχική ιδέα για την ανακήρυξη της Κωνσταντινούπολης ως «πολιτιστικής πρωτεύουσας» δεν προήλθε από το πολιτικό κατεστημένο, αλλά από μία δραστήρια πρωτοβουλία πολιτών, όπως ο καθηγητής στο πανεπιστήμιο Μπιλγκί της Κωνσταντινούπολης, Σερχάν Αντά. «Ήδη σήμερα στην Κωνσταντινούπολη μπορεί να γίνει ένα μεγάλο συνέδριο, μία Σύνοδος του ΝΑΤΟ, ένα γκραν πρι της Φόρμουλα Ένα. Όταν μιλάμε για μία πολιτιστική πρωτεύουσα όμως, τότε πρέπει να ξεφύγουμε από τη λογική της αγοράς και του εμπορικού σήματος», λέει ο καθηγητής Αντά.

Από το όραμα στη ρεαλιστική προσγείωση

Το όραμα των ευαισθητοποιημένων πολιτών ήταν ένας δημόσιος χώρος ανοιχτός στη δημιουργία και κυρίως στους ίδιους τους κατοίκους της πόλης. Μία νέα συλλογική συνείδηση που θα αρθρώνεται γύρω από τον πολιτισμό. Με αυτήν την ιδέα πήγαν όλοι τους στις Βρυξέλλες για να προβάλουν την πόλη τους…

«Στην ουσία οι κάτοικοι της πόλης δεν μπορούν πια να γιορτάσουν όλοι μαζί – εκτός αν η Τουρκία φτάσει στα ημιτελικά του Μουντιάλ, για παράδειγμα. Όταν μιλάω για γιορτή δεν εννοώ την εθνική επέτειο, ούτε την πρωτοχρονιά στην πλατεία Ταξίμ. Δεν εννοώ δηλαδή μία γιορτή στην οποία απλώς συμμετέχουμε ως θεατές, λες και βλέπουμε τηλεόραση όλοι μαζί. Το να ετοιμάσουμε τη μεγαλύτερη γιορτή πυροτεχνημάτων που έγινε ποτέ, δεν μου λέει τίποτε…», επισημαίνει ο καθηγητής Αντά.

Μόλις η Κωνσταντινούπολη κέρδισε τον επίζηλο τίτλο της «πολιτιστικής πρωτεύουσας», οι οραματιστές της συλλογικής συνείδησης παραμερίστηκαν. Ο καθηγητής Αντά παραιτήθηκε από την οργανωτική επιτροπή, όπως και η συνάδελφός του Ασού Ακσόϋ, καθηγήτρια Επικοινωνίας στον πανεπιστήμιο Μπιλγκί. «Για να προκαλέσουμε την ενέργεια και τη συνέργεια που είχαμε οραματιστεί, θα χρειαζόταν μία άλλη νοοτροπία που δίνει προτεραιότητα στην πόλη, μία νοοτροπία που δυστυχώς δεν υπάρχει. Αντ΄ αυτής έχουμε απλώς έναν μακρύ κατάλογο πολιτιστικών εκδηλώσεων…», λέει η Ασού Ακσόϋ.

Διαφθορά και οι «γνωστοί των γνωστών»…

Μετά τους καθηγητές, και οι εκπρόσωποι των μη κυβερνητικών οργανώσεων εγκατέλειψαν την οργανωτική επιτροπή. Έτσι οι πολιτικοί και γραφειοκράτες έμειναν μόνοι τους, μαζί φυσικά με επιλεγμένους καλλιτέχνες. Και ο θεσμός της πολιτιστικής πρωτεύουσας άρχισε να επισκιάζεται από φήμες για έλλειψη διαφάνειας και διαφθορά. Ένα πρόβλημα με πολύ βαθιές ρίζες, επισημαίνει η πολιτιστική σύμβουλος Ντερία Τσοκσούν: «Διαφθορά υπάρχει παντού στην Τουρκία, είναι ένα πραγματικό τέλμα. Και δεν έχει σχέση με το 2010, αλλά με όλους εμάς. Στη δημόσια διοίκηση, στην τοπική αυτοδιοίκηση, παντού. Ακόμα και στην ιδιωτική οικονομία, σε μία μεγάλη επιχείρηση ή σε έναν τηλεοπτικό σταθμό δεν πρόκειται να καταφέρεις τίποτα αν δεν έχεις γνωστούς…»

Παρά την αυστηρή κριτική, η Κωνσταντινούπολη του 2010 έχει πολλά να προσφέρει στον ξένο επισκέπτη. Αν μη τι άλλο, γιατί το πρόγραμμα της πολιτιστικής πρωτεύουσας είναι μία αφορμή για την πόλη να ανακαλύψει, για πρώτη φορά, και τις μειονότητές της: τους Έλληνες, τους Εβραίους και τους Αρμένιους που σημάδεψαν την ιστορία της…

Günter Seufert/Γιάννης Παπαδημητρίου

Υπεύθ. Σύνταξης: Σταμάτης Ασημένιος