خوزستان در معرض فاجعه‌ی ناشی از انفجار چاه نفت
۱۳۸۸ دی ۱۴, دوشنبه
در هفتم دی ماه گزارش شد که نفت از یکی از چاه‌های نفتی حوزه‌ی مارون، در نزدیکی رودخانه‌ی جراحی، واقع در استان خوزستان، به بیرون فوران میکند.
بررسی‌ها نشان داد که این چاه که چاه شماره‌ی ۱۰۴ حوزه‌ی مارون است، دچار انفجار و آتش‌سوزی شده است. آتش سوزی در این چاه تا کنون مهار نشده است.
چاه سانحه‌دیده، چاه شماره‌ی ۱۰۴ حوزه‌ی مارون است که در نزدیکی رودخانه جراحی قرار دارد. رودخانه‌ی جراحی آب شرب برخی از شهرهای منطقه، از جمله رامشیر، ماهشهر و شادگان و همچنین تالاب بین‌المللی شادگان را تأمین میکند. نفت به رودخانه‌ی جراحی رسیده و در صورتی که به تالاب شادگان سرازیر شود، حیات این تالاب را با مخاطرات جدی روبرو خواهد کرد.
چاه مارون عمقی بالغ بر ۳ هزار و ۸۵۰ متر دارد. مسئولان می‌گویند، انفجار و آتش‌سوزی در عمق ۶۷۰ متری این چاه به وجود آمده است.
دکتر مهران افخمی، کارشناس محیط زیست و آلودگی‌های آب در استان خوزستان، می‌گوید: «ما در گذشته‌‌ی نه چندان دور چند اتفاق مشابه داشته‌ایم. آلودگی زایند‌ه‌رود، آلودگی رودخانه‌ی کرخه به دلیل شکستگی خط انتقال نفت از استان ایلام به خوزستان و آلودگی رودخانه‌ی کشکان در استان لرستان. اما این حادثه‌ی جدید مقداری با آنها متفاوت است. چون در آنجا بیشتر بحث خطوط انتقال نفت مطرح بود و قدیمی بودن این خطوط و خوردگی و فرسودگی آنها، ولی در این اتفاق جدید گویا در عمق ۶۷۰ متری شکستگی و کولاپس در بدنه‌ی چاه اتفاق افتاده و باعث شده که نفتی که در درون چاه هست به زمین‌های اطراف منتقل شود و به دلیل ساختار زمین در آن منطقه و متخلخل بودن آن، نفت درون چاه توانسته به سطح زمین برسد. به دلیل اینکه ما در فصل بارندگی هستیم، بارش‌هایی که اتفاق افتاده، سبب شده مانع‌هایی که باید در اطراف چاه‌های نفت وجود داشته باشد تا وقتی حادثه‌ای اتفاق می‌افتد نفت به رودخانه‌های اطراف یا منابع آبی منتقل نشود تخریب شدهاند و این نفتی که از چاه خارج شده به رودخانه جراحی رسیده است».
در گزارشی که خبرگزاری مهر در روز دوشنبه، ۱۴ دی ماه، در این باره منتشر کرده، علت آتش‌سوزی «خواص زمین‌شناسی منطقه» و «فشردگی در بخشی از مسیر این چاه» عنوان شده است.
دکتر افخمی در باره‌ی علت این آتش‌سوزی می‌گوید: «این انفجار در عمق نزدیک به ۷۰۰ متری رخ داده و دلیل اصلی آن مشخص نشده. ولی من تصورم این است که قدیمی بودن این سیستم‌ها و اینکه سال‌های زیادی است که ساخته شدهاند، باعث می‌شود که این اتفاق‌ها رخ دهد، چه در بحث چاه‌ها و چه در بحث لوله‌های انتقال».
وی مسئولان را به بازبینی لوله‌ها و چاه‌های نفتی فرا می‌خواند تا در صورت لزوم تعمیرات، تغییرات و تعویض‌های لازم انجام شود. همچنین موانع اطراف چاه در صورت نیاز باید تعمیر شوند. این موانع موانعی هستند که در صورت بروز چنین رخدادهایی، جلوی انتقال نفت به زمین‌های اطراف را می‌گیرند. این موانع سرعت‌گیر باعث می‌شوند که نفت در محدوده‌ی اطراف چاه باقی بماند و جمع‌آوری آن با سهولت و سرعت بیشتری انجام شود.
کمبود سیستم هشدار آلودگی نفت در ایران
دکتر افخمی همچنین توصیه میکند: «ما باید تمهیداتی در اطراف سیستم‌های آبی‌مان داشته باشیم، در جاهایی که تأسیسات نفت هم کنش دارند مثل استان خوزستان، باید سیستم‌های هشدار آلودگی نفتی داشته باشیم تا اینها بتوانند در مواقع آلودگی به موقع آن را اعلام کنند تا در اسرع وقت فکری برای جلوگیری از انتقال و خسارت‌هایی که از طریق نفت و آب به وجود می‌آید بکنیم. ما کمبود این سیستم‌های هشدار آلودگی نفتی را احساس می‌کنیم و اینها باید وجود داشته باشند.»
«یک لیتر نفت می‌توان یک میلیون لیتر آب را آلوده کند»
مهران افخمی می‌گوید، این فصل، فصل مهاجرت پرندگان است و آلودگی تالاب شادگان فاجعه‌بارترین پیامد این آتش‌سوزی خواهد بود: «بیشترین نگرانی ما در مورد این تالاب است. اگر نفت وارد تالاب شود، سبب آلودگی می‌شود. چون یک لیتر نفت می‌تواند یک میلیون لیتر آب را آلوده کند و این در تالاب می‌تواند خطر عمده‌ای ایجاد کند. برخی می‌گویند، نفت هنوز وارد تالاب شادگان نشده، ولی نظراتی هم وجود دارد که وارد تالاب هم شده. تالاب شادگان بر اثر ورود نفت آسیب می‌بیند، چون تالابی هست با ارزش بین‌المللی و آلودگی می‌تواند در این فصل که فصل مهاجرت پرندگان مهاجر است، برای موجوداتی که در تالاب زندگی می‌کنند خیلی مرگبار و خسارت‌بار باشد.»
پیامدهای زیست‌محیطی انفجار چاه‌های نفتی
نفت، آب شور و گاز از موادی هستند که پس از انفجار یک چاه نفتی به بیرون راه می‌یابند. انفجار چاه‌های نفتی نه تنها آب، بلکه خاک و هوای اطراف را نیز آلوده می‌سازد.
آبی که در صورت انفجار یک چاه نفتی از آن بیرون می‌آید، بسته به ساختار زمین‌شناسی منطقه، می‌تواند آلوده به مواد مختلف از جمله مواد رادیواکتیو باشد.
دکتر مهران افخمی می‌گوید، خروج نفت از چاه سانحه‌دیده به خودی خود بسیار خطرناک است، چون « حداقل ۲۰ ترکیب سرطان‌زای شناخته شده در نفت وجود دارد که می‌تواند برای محیط زیست بسیار خطرناک باشد».
دکتر افخمی تأثیرات انفجار چاه‌های نفتی بر محیط زیست اطراف را اینچنین طبقه‌بندی میکند: «عمده‌ترین مسئله خروج نفت از درون چاه و پخش آن در محیط زیست است که باعث می‌شود، فیبر نازکی از نفت بر سطح آب تشکیل شود که از انتقال اکسیژن از درون اتمسفر به درون آب جلوگیری میکند و باعث خفگی موجودات آبزی می‌شود. غیر از این، خود آن نفت چون در آب حرکت میکند، باعث انتقال به گیاهان و موجودات آبزی و مرگ و میر آنها می‌شود و پرندگانی هم که در کنار اکوسیستم‌های آبی زندگی می‌کنند متأثر می‌شوند و این در جاهای مختلف دنیا نشان داده شده که ما بعد از آلودگی‌های نفتی، مرگ و میر زیادی را در زیستمندان، چه ماهیان و چه پرندگان داشتیم. از طرف دیگر ایستگاه‌های پمپاژی وجود دارند که از رودخانه آب برداشت می‌کنند. وقتی نفت وارد آب می‌شود، اینها این نفت را به درون مزارع کشاورزی منتقل می‌کنند و هر نوع آلودگی که در درون نفت است، از طریق محصولات بعدا به مصرف‌کننده منتقل خواهد شد».
فریبا والیات
تحریریه: بابک بهمنش
برای شنیدن این گزارش به فایل صوتی پایین صفحه مراجعه کنید.