«موقعیت رو به ضعف دولت ایران در مذاکرات هسته‌ای»
۱۳۸۸ آبان ۱۶, شنبه
محمود احمدی‌نژاد، رئيس‌جمهور ایران، روز جمعه (۱۵ آبان، ۶ نوامبر) در گفت‌وگو با تلویزیون ترکیه ضمن اعلام اینکه ایران می‌تواند سوخت هسته‌ای مورد نیازش را خودش تولید کند، گفت: «اما ما ترجیح می‌دهیم، این سوخت را بخریم.»
در همین حال، محمدالبرادعی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز جمعه (۶ نوامبر) پیشنهاد تازه‌ای در این باره ارائه کرد و گفت، اورانیوم کم‌غلظت ایران برای نگهداری می‌تواند به ترکیه منتقل شود. البرادعی گفت، اطمینان دارد مقام‌‌های ترکیه پذیرای این مواد زیرنظر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواهند بود.
در باره‌ی این فعل و انفعالات و آخرین وضعیت مذاکرات هسته‌ای نظر دکتر رضا تقی‌زاده، کارشناس و تحلیل‌گر مسائل هسته‌ای را پرسیده‌ایم.
دویچه‌وله: پس از رد شدن پیشنهاد مبادله اورانیوم بین ایران وروسیه از سوی مقامات ارشد ایران، رییس جمهور روسیه از احتمال حمایت این کشور از تحریم ایران خبر داد. چه تصویری می‌توان از موقعیت کنونی ایران ارائه کرد؟
رضا تقی‌زاده: واقعیت آن است که ایران در مذاکرات ژنو دچار اشتباهی تاکتیکی شد و دبیر شورایعالی امنیت ملی این این پیشنهاد رابه صورت تلویحی پذیرفت. اما بعد متوجه شدند که انجام این پیشنهاد، یعنی از دست دادن بزرگترین اهرم برای معامله‌های‌بزرگ‌تر با گروه پنج بعلاوه یک.
مسئله اینجاست که ایران مایل نیست که اورانیوم غنیشده خود و حق غنی کردن را پس از تحریم‌های این چهارسال از دست بدهد. به نظر می‌رسد هیچ گزینه دیگری به جز استفاده از نیروی نظامی قادر نباشد ایران را از تصمیم فعلی اش منصرف کند. مقامات جمهوری اسلامی فکر می‌کنند با توجه به بنیه اقتصادی نسبی، می‌توان تحریم‌ها را تحمل کرد، اما موقعیت بالقوه تبدیل شدن به یک قدرت منطقه‌ای را نباید در شرایط فعلی از دست بدهند. در نتیجه آماده‌اند که حتی اگر تحریم‌ها شامل صادرات مواد نفتی هم شد، آن را بپذیرند، ولی حق غنی‌سازی اورانیوم و ذخیره اورانیوم غنیشده را از دست ندهند.
پیشنهاد آقای البرادعی در مورد نگاهداری اورانیوم کم غلظت ایران در ترکیه چقدر عملی و راهگشا خواهد بود؟ آیا ایران آمادگی پذیرش چنین ابتکاری را دارد؟
به هیچ‌وجه. حداقل توجیه یشنهاد مبادله اورانیوم با روسیه، این بود که روسیه تولید کننده اورانیوم غنیشده و سوخت اتمی است و ایران این‌کار را برای مبادله سوخت و برای افزایش غلظت می‌کرد. اما ترکیه چنین ظرفیتی را ندارد و فرستادن اورانیوم به ترکیه یعنی موافقت با خارج کردن اورانیوم از ایران.
در چنین حالتی، ایران هم به مشروعیت دادن غنی‌سازی دست نمی‌یابد وهم منع آن را به طور تلویحی می‌پذیرد. این از نظر سیاسی راه حل مناسبی برای ایران نیست و در داخل کشور نیز قابل توضیح نیست. چنین موضعی را نه شاخه‌هایی در قدرت خواهند پذیرفت و نه اصلاح طلبان.
آقای بروجردی، رییس کمیسیون امنیت مجلس، ظرف یک‌روز، اظهارات متفاوتی در باره پیشنهادهای جاری کرد. شرایط چگونه است که تدابیرو اظهارات مسئولان، تایید و تکذیب میشود؟
به نظر می‌رسد که در داخل حکومت ایران، ابهام‌هایی برای پاسخ به پیشنهادهای ارائه شده وجود داشته باشد. هنوز روشن نیست با وضع موجود چه می‌خواهند بکنند و زیان‌ها را چگونه می‌توانند به حداقل برسانند. آقای البرادعی به درستی گفت که شرایط کنونی، بحرانی است. ایران هم می‌داند که شرایط عادی نیست. از قرار، می‌خواهند قبل از رفتن آقای احمدی‌نژاد به ترکیه، به نتیجه نسبی رسیده باشند. ایران امیدوار است که نتیجه را در گفتگوهای رودررو با نمایندگان سه کشور اروپایی و آژانس طرح کند.
در آغاز صحبت‌های خود گفتید به نظر می‌رسد راه دیگری جز گزینه نظامی وجود ندارد. چه زمینه‌هایی یا چه نیروهایی می‌توانند راه را برای این گزینه هموار کنند؟
شاید تمایلی در بخش‌هایی از حاکمیت ایران باشد که بحرانی شدن شرایط را به نفع کنترل بیشتر جامعه بداند. واقعیت این است که نظام جمهوری اسلامی، امکان مبادرت به گزینه نظامی علیه خود را بسیار کم می‌بیند اما باید توجه داشته باشد که ادامه وضع موجود میسر نیست. ایران می‌داند که باید امتیاز بدهد و می‌داند که در صورت ندادن امتیاز، باید منتظر هر پاسخی از کشورهای خارجی و حتی ورود اسراییل به این مناقشه هم باشد.
وضعیت موجود، وضع انتقالی است و امکان ادامه آن در شرایط موجود، بسیار محدود است. تنها راه این است هر دو طرف، یعنی ایران و آژانس و سه کشور اروپایی روبروی هم قرار گیرند و مذاکرات رویاروی داشته باشند.
حاکمیت ایران درگیر مهار جنبش مقاومت مردمی در داخل است. با توجه به هم‌زمانی دو بحران در داخل و خارج، آیا وضعیتی فرسایشی در انتظار جمهوری اسلامی خواهد بود؟
این نکته بسیاردرست و حساسی است. بضاعت دولت و نظام سیاسی ایران بسیار محدود است حال آن که این بضاعت را در داخل و خارج تقسیم کرده است. دولت ایران اگر در موضوع هسته‌ای امتیاز بدهد، چون حمایت داخلی ندارد، با مقاومت مواجه میشود. اگر هم از خارج مورد فشار قرار گیرد، باز حامی داخلی ندارد. این شدیدترین وضعیتی است که یک دولت می‌تواند در آن قرار گیرد. توان مقابله ایران در داخل و خارج بسیار کم شده و حریفان خارجی نیز این را می‌دانند و در صددند اگر ایران روی موافق با پیشنهادهایشان نشان ندهد، فشارهای هرچه بیشتری علیه آن اعمال کنند.
مهیندخت مصباح
تحریریه: فرید وحیدی