منشور کوروش در راه ایران؟
۱۳۸۸ آبان ۷, پنجشنبه
این منشور، استوانه‌ای سفالی است که فرمان کوروش بزرگ، پادشاه هخامنشی در مورد رفتار کوروش با مردم بابل پس از فتح این شهر با خط میخی بر آن نوشته شده است. این فرمان به دلیل مضمون انسان دوستانه‌اش توسط عده‌ای از کارشناسان به عنوان نخستین سند حقوق بشر تاریخ معرفی می‌شود و قرار است امسال برای مدتی به سازمان میراث فرهنگی ایران امانت داده شود.
هرچند که تاریخ این سفر از طرف موزهی بریتانیا به تاخیر افتاده اما مذاکراتی بین سازمان میراث فرهنگی ایران و این موزه در جریان است تا این سفر بوقوع بپیوندد. این منشور پیش‌تر نیز در جریان جشن‌های ۲۵۰۰ ساله‌ی شاهنشاهی ایران در زمان حکومت محمدرضا پهلوی برای مدتی به ایران منتقل شده بود. در مورد این منشور مصاحبه‌ای با آقای سیف‌اله كامبخش‌فرد باستان‌شناس و نویسنده‌ی پرسابقه کردیم.
دویچه وله: آقای کامبخش شما مقاله‌ای در مورد این منشور نوشتید. لطفا در این زمینه توضیحی بدهید.
كامبخش‌فرد: این مقاله در واقع یک بخش از کتاب "آثار تاریخی ایران" است که در دست تهیه دارم. در این کتاب هر بخش را به یک اثر اختصاص دادم. در مورد مقاله منشور باید بگویم که در آن به جملات نوشته شده به روی این ستون پرداختم. یعنی فرمان‌هایی‌که کورش کبیر بعد از تصرف بابل داده است. من در سفر تحقیقی که به لندن داشتم با دعوت همکاران موزه بریتانیا از این منشور در گنجینه‌‌ی موزه هم عکس‌هایی تهیه کردم که در این کتاب موجود هستند.
در هر حال این متنی طولانی است اما اهم آن شامل این است که کورش خود را شاه شاهان می‌نامد که مردوک، خدای بابل مهر او‌را به دل مردم انداخته که او‌را دوست بدارند و او می‌کوشد که مردوک را هر روز ستایش کند و سربازان بی‌شمارش در صلح دین او را به گردش در می‌آورند. او کوشش کرده که در سومر و آکاد هیچ‌کس در وحشت فرو نرود و برای صلح کوشیده. وی کمک آورده و خانه‌های ویران را آباد کرده و به شکایت مردمان پایان داده و مردوک از کارهای او شادمان گشته. در واقع با این حرفها کوروش خود را فرمانروایی عادل معرفی میکند.
دویچه وله: اما نظر برخی محققان غربی در این زمینه متفاوت است. برای مثال جوزف ویزهوفر (Josef Wiesehofer)، متخصص شرق شناسی از دانشگاه کیل میگوید که این لوح خط میخی چیزی بیش از یک تبلیغ سیاسی نیست و هانس پتر شاودیگ (Hanspeter Schaudig)، آشورشناس از دانشگاه هایدلبرگ نیز در این فرمانروای باستانی، مبارز پیشاهنگ برابری و احترام نمی‌بیند. چون زیردستان او باید پاهای او را می‌بوسیدند. در این مورد نظر شما چیست؟
كامبخش‌فرد: در هر صورت هزاران سال پیش نمی‌توان از حقوق بشر به معنای امروزی نام برد. البته در واقعی بودن این منشور هیچ شکی وجود ندارد و گمان نمی‌کنم که این فرمانها صرفا جنبه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی تبلیغی داشته. چون علاوه بر این فرمانها، از کوروش در کتب تاریخی هم به عنوان فرمانروایی منصف یاد می‌شود. در عهد عتیق هم صحبت از بخشندگی او نسبت به یهودیان در بند در بابل است که او آنها را آزاد میکند تا به سرزمین خود بازگردند.
كوروش را هم از روی آثاری که از دورانش به جا مانده می‌شناسیم. در پاسارگاد که شهر "رشدکرده" یا "باغ‌ها" معنی می‌دهد، قصر او دارای معبد، آسایشگاه، آرامگاه و همچنین باغهایی بوده که از نظر باستان‌شناسی بسیار حائز اهمیت‌اند. در هر حال چیزی که در تاریخ از زمان او به جا مانده آبادانی است نه خرابی و خونخواری.
برای مثال وی با وجود اینکه سرزمینهای زیادی را فتح کرده بود اما فرمانروایان سرزمینهای فتح شده را از بین نمی‌برد و به آنها اجازه می‌داد که بر سر کار بمانند و آنها در جواب باید به او مالیات پرداخت می‌کردند. این منشور هم نسبت به آن زمان نکاتی در خود دارد که تا قبل از آن جایی بازگو نشده و به همین دلیل جز اولین نوشته‌های تاریخ محسوب می شود که از صلح و عدالت میگوید و به همین علت در سازمان ملل هم به نمایش در آمده. اما مسلما هر اثر تاریخی بحث‌های زیادی به دنبال دارد.
دویچه وله: منشور کورش قرار بود که امسال از طرف موزهی بریتانیا به ایران بیاد. اما هنوز امکان این سفر میسر نشده. نظر شما چیست؟
كامبخش‌فرد: بله قرار بود که در یک تبادل فرهنگی بین ایران و انگلستان منشور کورش برای مدتی به ایران منتقل بشود. اما متاسفانه این امر از سوی موزهی بریتانیا به تعویق افتاده اما مذاکراتی از سوی سازمان میراث فرهنگی با این موزه در حال انجام است که این امر را میسر کند و ما امیدوار هستیم که بتوانیم در ایران تماشاگر این اثر باشیم.
SF/MM