Οι Οθωμανοί στο Grand Palais

Φαίνεται πως ανήκει στη φύση του αυτοπροσδιορισμού των εθνών να επινοούν το παρελθόν τους και ταυτόχρονα να αποσιωπούν το παρελθόν τους. Το επινοούν όχι με την έννοια ότι το εφευρίσκουν εξ υπαρχής, αλλά ότι το ανασυνθέτουν όπως τους χρειάζεται, το αποσιωπούν όχι με την έννοια ότι το αποκρύπτουν ολοκληρωτικά όταν δεν τους ταιριάζει, αλλά ότι παραλείπουν τα στοιχεία που δεν χρειάζονται πια. Και έτσι αναδύονται στη νεώτερη ιστορία, στο σήμερα, σφριγηλά και αρυτίδωτα. Μήπως και η περίφημη εκείνη Ιστορία του Ελληνικού Έθνους του Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου με τη ρητορική της δεινότητα δεν ήταν περισσότερο παιδαγωγική και ηθικοπλαστική παρά αυστηρά επιστημονική με τη σημερινή έννοια. Η αδιάσπαστη εθνική συνέχεια, η χωρίς ρήγματα και ασυνέχειες, δεν ήταν περισσότερο παραμυθία παρά αδιάβλητο ιστορικό συμπέρασμα; Ήταν η φιλοσοφία του 19ου αιώνα που ήθελε την ιστορική συνέχεια γραμμική, τώρα ξέρουμε ότι ιστορική ροή μπορεί να υπάρξει και όχι αποκλειστικά γραμμικά.

Αραβουργήματα και ανθέμια

Ας πάμε σε ένα διπλανό έθνος με επίσης πολυκύμαντη ιστορία, το τουρκικό. Στη Γαλλία, τη χώρα ακριβώς που η σημερινή πολιτική της ηγεσία δεν ευνοεί την πλήρη ένταξη της Άγκυρας στην ΕΕ, ξεκίνησε ένα πολιτιστικό εξάμηνο αφιερωμένο στην Τουρκία. Κεντρικό κόσμημα αυτού του εξαμήνου στη γαλλική πρωτεύουσα μια έκθεση στο Μουσείο Grand Palais με τίτλο: Από το Βυζάντιο στην Ισταμπούλ. Αίτημά της να αναδείξει την ιστορία της Κωνσταντινούπολης από τις απαρχές μέχρι τη σημερινή Ιστανμπούλ, μιας πόλης ανέκαθεν ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση. Τι αποφαίνεται ο κριτικός της Süddeutsche Zeitung του Μονάχου για τη μεγάλη αυτή έκθεση; Ότι οι Τούρκοι απέτυχαν σ’ αυτή την προσπάθεια πολιτιστικής ομφαλοσκόπησης. Να, πάλι αυτή η αυθαίρετη επιλογή των στοιχείων του ιστορικού παρελθόντος και η ανασύνθεση του χθες βάσει των επιταγών και των βουλήσεων του σήμερα. Τα εκθέματα από την οθωμανική περίοδο της πόλης λαμπρά δείγματα εκλεπτυσμένης πολυτέλειας, κυρίως από τις συλλογές του Τοπ Καπί, χρυσοκέντητα υφάσματα και χαλιά, φιλντισένιες διακοσμήσεις γεμάτες χλιδή, κεραμικά και πλάκες για επενδύσεις τοίχων με αραβουργήματα και ανθέμια.

Η επινόηση του παρελθόντος

Αλλά τι εκόμισαν από τον Βόσπορο για τους πρώτους αιώνες της ιστορίας της Πόλης, τι εκόμισαν από την εποχή του Κωνσταντίνου και του Ιουστινιανού; Χρυσά νομίσματα, καντήλια, προτομές και επιτύμβιες πλάκες, εκθέματα που κάνουν τον Γερμανό κριτικό να πλήττει και να γράφει: «υποσημειώσεις όλα αυτά για να πιστοποιήσουν μόνο τον ισχυρισμό μιας ιστορικής πραγματικότητας». Αλλά η ίδια η ιστορική πραγματικότητα της Κωνσταντινούπολης εκείνων των χριστιανικών αιώνων είναι απούσα από το Grand Palais. Η έκθεση ισχυρίζεται ότι διηγείται το παν, αλλά διηγείται μόνο τα μισά, τα λαμπρά οθωμανικά. Τα λαμπρά χριστιανικά λείπουν. Η έκθεση υποβάλλει την ιδέα ότι η ανατολική ρωμαϊκή αυτοκρατορία βρισκόταν σε πολιτιστική παρακμή η σε μια παρατεταμένη κατάσταση απομίμησης των ύστερων ρωμαϊκών χρόνων και οι Οθωμανοί της έδωσαν στη συνέχεια την πρωτότυπη λάμψη και την αίγλη. Φαίνεται πως ανήκει στη φύση του αυτοπροσδιορισμού των εθνών να επινοούν το παρελθόν, να αποσιωπούν το παρελθόν.

Σπύρος Μοσκόβου

Υπεύθ. σύνταξης: Βιβή Παπαναγιώτου