مذاکرات ایران در وین با نمایندگان سه کشور
۱۳۸۸ مهر ۲۶, یکشنبه
مذاکرات میان ایران و سه کشور آمریکا، فرانسه و روسیه در وین ظاهرا "گفت‌وگوهایی تکنیکی" است، اما به‌نظر می‌رسد، موضوع قدری فراتر از یک گفت‌وگوی ساده فنی باشد. بحث برسر این است که ایران بخش بزرگی از اورانیوم تا ۵ درصد غنی‌شده خود را به روسیه و فرانسه تحویل خواهد داد و در ازای آن مواد هسته‌ای موردنیاز برای رآکتور تحقیقاتی خود تحویل خواهد گرفت. این معامله ظاهرا اقدامی در جهت اعتمادسازی است تا شاید اندکی از حدت مناقشه بر سر "غنیسازی اورانیوم در ایران" کاسته شود.
روسیه و فرانسه در این بده بستان نقش کلیدی بازی می‌کنند. روسیه شریک تنگاتنگ ایران در تکمیل نیروگاه اتمی بوشهر و تامین‌کننده‌ی سوخت هسته‌ای این نیروگاه است. فرانسه اما سرسختانه از تحریم ایران حمایت می‌کند. دیپلمات‌های اروپایی می‌گویند وقتی روسیه و فرانسه زبان مشترک پیدا می‌کنند، سایر کشورهای درگیر در مناقشه اتمی با ایران نیز مشکلی نخواهند داشت.
جزئیات معامله
ایران قرار است ۱۲۰۰ کیلوگرم هگزافلوراید اورانیوم را که در تاسیسات نطنز بین ۵ / ۳ تا ۴ درصد غنی شده به روسیه تحویل دهد. روسیه این مواد را تا ۷۵ / ۱۹ غنی کرده و به فلز اورانیوم تبدیل خواهد کرد. این مواد در فرانسه به صورت ۱۱۶ کیلوگرم سوخت برای استفاده در رآکتور تحقیقاتی تهران درخواهد آمد. این میزان سوخت برای ده سال مصرف رآکتور تحقیقاتی ایران کفایت خواهد کرد.
ایران تا یک سال و نیم دیگر سوخت موردنیاز برای رآکتور تحقیقاتی خود در اختیار دارد. بنابراین سوخت جدید باید تا پایان سال ۲۰۱۰ به ایران تحویل داده شود. فرآوری اورانیوم تا ۲۰ درصد غلظت و تبدیل آن به میله‌های سوخت، یک سال زمان لازم دارد. بنابراین ایران حداکثر باید در ماه دسامبر سال جاری هگزافلوراید خود را به روسیه منتقل کند. به نظر کارشناسان، همه ۱۲۰۰ کیلوگوم هگزافلوراید یا اورانیوم غنی‌شده تا ۴ درصد باید یکجا به روسیه تحویل گردد، زیرا فرایند فرآوری این مواد باید یکجا صورت گیرد. درغیر این صورت این فرآیند پردردسر شده و بسیار گران تمام خواهد شد.
برحسب تصادف ماه دسامبر با فرصت زمانی که غرب برای به نتیجه‌رسیدن مذاکرات هسته‌ای با ایران تعیین کرده هم‌خوانی دارد. دولت اوباما و دیگر متحدان غربی آمریکا اعلام کرده‌اند که اگر تا پایان سال جاری نتیجه‌ای از مذاکرات با ایران حاصل نگردد، تحریم‌های شدیدتر و گسترده‌تری را علیه این کشور به کار خواهند گرفت.
جزئیات مذاکرات وین
در مذاکرات اول اکتبر میان شش قدرت بزرگ (۵+۱) و ایران در ژنو، تهران به طور اصولی با تحویل اورانیوم خود جهت فرآوری در روسیه و فرانسه موافقت کرد. در مذاکرات ۱۹ و ۲۰ اکتبر در وین پیرامون جزئیات آن گفت‌وگو خواهد شد و گفته می‌شود مشکل اصلی هم در همین جزئیات نهفته است.
بحث بر سر قیمت، برنامه‌ی زمانی و امنیت نقل و انتقال مواد است. و نیز بحث بر سر این است که آیا متخصصان ایران مجازند فرآیند فرآوری در روسیه و فرانسه را از نزدیک دنبال کنند و بر آن نظارت داشته باشند؟
شورای امنیت سازمان ملل صدور فن‌آوری هسته‌ای به ایران را ممنوع کرده است. احتمال حضور مختصصان ایران در فرایند فرآوری اورانیوم در روسیه و فرانسه با مفاد قطعنامه‌ی شورای امنیت در تناقض قرار دارد. با این تناقض چگونه برخورد خواهد شد؟ دیپلمات‌ها می‌گویند اگر شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با این امر موافقت کند، مشکلی با شورای امنیت پیش نخواهد آمد.
با این‌حال حکایت همچنان باقی است: حکایت غنیسازی اورانیوم در داخل ایران و اصرار غرب برای تعلیق آن. تا ماه ژوئیه گذشته ایران در حدود ۱۵۰۰ کیلوگرم اورانیوم با غلظت کم تولید کرده است. به این میزان ماهانه ۸۰ کیلوگرم نیز اضافه می‌شود. هنوز به طور قطع روشن نیست که غرب با موضوع غنیسازی اورانیوم در داخل ایران چگونه کنار خواهد آمد؟ آیا پذیرفته خواهد شد که ایران از امکان غنیسازی اورانیوم تا سطح حداکثر ۵ درصد برخوردار شود؟ آنگاه وفاداری ایران به این سطح از غنیسازی و میزان ذخایر اورانیوم واقعی این کشور چگونه کنترل خواهد شد؟
روز ۲۵ اکتبر، یعنی چند روزی پس از مذاکرات وین، بازرسان آژانس از مرکز غنیسازی جدید ایران در نزدیکی قم بازدید خواهند کرد. ساخت این مرکز از سال ۲۰۰۵ آغاز شده و ایران تا ماه گذشته (سپتامبر) وجود آن را از آژانس مخفی نگاه داشته بود. بنابر گزارش‌های منتشر شده این مرکز برای نصب ۳۰۰۰ دستگاه چرخنده ساخته شده و قابلیت آن را دارد که اورانیوم تا غلظت ۹۰ درصد تولید کند؛ درجه‌ای از غنیسازی که برای تولید بمب اتمی کافی است. غربی‌ها نگرانند که تهران ممکن است با چنین هدفی به احداث مرکز جدید غنیسازی اقدام کرده است.
اختلاف در تهران
در این میان در تهران در این باره بحث در گرفته که چرا دولت چهار پیش پیشنهاد گروه ۵+۱ برای غنیسازی اورانیوم موردنیاز در خارج از ایران را رد کرد، اما اکنون آن را پذیرفته است. منتقدان می‌گویند دولت احمدی‌نژاد علیرغم ایرادها و کنایه‌زدن‌هایش به دولت خاتمی در مورد مذاکرات هسته‌ای با غرب، خود اکنون به کمتر از آنچه دولت خاتمی می‌خواست راضی شده است.
اما ابوالفضل ظهره‌وند، سفیر پیشین جمهوری اسلامی در ایتالیا و مشاور کنونی سعید جلیلی، دبیر شورای عالی امنیت این انتقادها را رد می‌کند و می‌گوید ماهیت پیشنهاد کنونی کشورهای مذاکره کننده با ایران با ۴ سال پیش صددرصد متفاوت است و هیچ شباهتی با همدیگر ندارد. به گفته مشاور جلیلی، اساس پیشنهاد چهار سال پیش گروه ۵+۱ این بود که «غنیسازی اورانیوم از مرحله‌ی کیک زرد به بعد در خاک روسیه صورت بگیرد و حقوق ما در زمینه غنیسازی حذف شده و نادیده گرفته شود. در حالی که در پیشنهاد کنونی غنیسازی در ایران صورت می‌گیرد و فقط از حد ۵ درصد بالاتر به طور ویژ‌ه و برای نیروگاه تحقیقاتی تهران، اورانیوم در کشور دیگری غنیسازی خواهد شد.»
با این همه منتقدان دولت احمدی‌نژاد می‌گویند تمام حرف ایران در مناقشه‌ی چندین ساله‌اش با غرب این بود که مطابق قراردادهای بین‌المللی و پیمان منع گسترش سلاح‌های اتمی، می‌تواند از تمام امتیازهای بهره‌وری از انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای - از جمله حق غنیسازی آن برای مصارف صلح‌آمیز- استفاده کند و نمی‌خواست در واردات سوخت هسته‌ای وابسته به خارج باشد. ولی اکنون با پذیرش پیشنهاد گروه شش، ایران عملاً از بخشی از حقوق خود چشم‌پوشیده است.
مصطفی ملکان
تحریریه: رضا نیکجو