شکنجه و درمان شکنجه‌دیدگان، بحث کانونی گردهمایی هانوفر
۱۳۸۸ شهریور ۳۰, دوشنبه
سومین "گردهمایی سراسری" درباره‌ی اعدامهای جمعی زندانیان سیاسی ایران در تابستان ۱۳۶۷، برخلاف دو گردهمایی پیش، در شهر هانوفر در مرکز فرهنگی "فاوست" برگزار شد. به گفته‌ی یکی از برگزارکنندگان گردهمایی، حدود ۲۵۰ نفر از ایرانیان کشورهای مختلف و نیز آلمانی‌ها در این گردهمایی شرکت‌کردند. در سالهای ۱۳۸۴ و ۱۳۸۶ کلن میزبان کسانی بود که می‌خواستند با شرکت در این گردهمایی یاد اعدامشدگان تابستان ۶۷ را زنده نگاه دارند و به کمک کارشناسان موضوع سرکوب سیاسی در ایران را بشکافند.
ایده‌ی بررسی کارشناسانه‌ی موضوع سرکوب در ایران از زمان نخستین گردهمایی وجود داشت، یعنی از آن زمان که زندانیان سیاسی سابقی که نشریه‌ی "گفتگوهای زندان" را در آلمان منتشر می‌کردند، به فکر افتادند خود به عنوان جان‌بدربردگان از زندان و شکنجه و اعدام، سمینار و گردهمایی برگزار کنند. متحقق کردن این ایده به مرور میسر می‌شود.
برقراری ارتباط با افکار عمومی کشورهای دیگر
این گردهمایی امسال بعد بین‌المللی بیشتری یافته بود. نمایندگان سازمانهای حقوق بشری چون عفو بین‌الملل و احزاب چپ و مترقی آلمان، سوئد و نروژ با تاج گل و پیام همبستگی سازمان یا حزبشان آمده بودند. متخصصان آلمانی دعوت شده بودند؛ شرکت‌کنندگان آلمانی‌زبان حضور داشتند. سخنرانی‌ها و بحث‌ها به دو زبان فارسی و آلمانی عرضه می‌شدند.
تظاهرات روز شنبه (۱۹ سپتامبر) در شهر هانوفر جلوه‌ی دیگری از تلاش سازمان‌دهندگان گردهمایی و شرکت‌کنندگان در آن برای رساندن صدای خود و مردم ایران به گوش افکار عمومی جامعه‌ی آلمان بود، حین تظاهرات برخی شهروندان آلمانی هم به صفوف تظاهرکنندگان پیوستند.
اتاقهایی در مرکز فرهنگی "فاوست" به نمایش بخشی از کارهای دستی زندانیان سیاسی در زندان و آثار نقاشی مینو خواجه‌الدین، منوچهر شهابی و اینگولف آلرس اختصاص یافته بود. خواننده‌های ترک و افغان با ترانه‌هایشان ابراز همبستگی کردند. جای موسیقی یا فیلمی از کشور میزبان خالی بود.
موضوعهای گردهمایی
مژده ارسی، از برگزارکنندگان سمینار به دویچه وله گفت که هدف سمینار تعمیق موضوعهایی است چون سرکوب، شکنجه، زندان و اعدام و نیز پاسخ به پرسش‌هایی از پی راه‌های دادخواهی و چگونگی جلوگیری از تلاش جمهوری اسلامی برای از بین بردن اسناد جنایت‌هایی که انجام گرفته است. از این رو مباحث گوناگونی در این مورد در گردهمایی گنجانده شده بود. عنوان سمینار "مقاومت یا تسلیم" بود، عنوانی برگرفته از بخش آغازین سمینار درباره‌ی امکان‌های مقاومت در کشورهای دیکتاتوری، نه تنها در زندان، بلکه در جوامع و از سوی مردم. خانمها فرخنده و مژده ارسی در این باره سخن گفتند.
در بخشی دیگر با عنوان "جوانان: از کودکان دیروز در زندان تا جوانان امروز در جامعه" موضوع کودکان و جوانانی که با زندان و سرکوب به طور مستقیم یا غیرمستقیم روبرو هستند مورد بحث بود. در اینجا دکتر شهلا طالبی، مردم‌شناس مقیم امریکا، سخنرانی‌ای داشت برپایه‌ی پژوهش‌اش درباره‌ی کودکانی که دوره‌ی کودکی‌شان را در زندان گذرانده‌اند یا پدر و مادر خود را در جنگ از دست داده‌اند. بحث و تبادل نظر میان نمایندگان نسل جوان در گردهمایی و حاضران در جلسه این پرسش را مطرح ساخت که تا چه حد جوانان ایرانی از سرنوشت پدران و مادران مبارز خود آگاهی دارند و تا چه حد دستگاه سرکوب موفق به ایجاد فاصله و گسست میان نسلها شده است.
برنامه‌های فرهنگی و هنری، چون نمایشگاه نقاشی، شعرخوانی مینا اسدی و عباس سماکار، نمایش فیلم "برای یک لحظه آزادی"، ساخته‌ی آرش ریاحی و ترانه‌هایی که دنا، فریده برازنده و ساسانی اجرا کردند، در فاصله‌ی بحث‌ها از سنگینی فضای سمینار می‌کاستند.
نیاز به بحث درباره‌ی شکنجه و راه‌های کمک به شکنجه‌دیدگان
میلا مسافر در مورد طرح ایجاد مرکز یادبود و اسناد اعدامهای تابستان ۱۳۶۷ و علیه مصونیت از مجازات سخنرانی کرد. وی بر اهمیت مستندسازی تاکید کرد و گفت خانواده‌ها و بازماندگان اعدامشدگان امکان مستندسازی ندارند، بسیاری از شاهدان و بازماندگان در تبعید و پراکنده‌اند، اقدام خانواده‌ها برای حفظ خاوران امری ملی مانده چون اطلاعات در سطح جهان کم است و رژیم در تلاش برای فراموشی و در نتیجه جلوگیری از دادخواهی است. بحث در این باره در گردهمایی گشوده نشد. خانم مسافر گفت امیدوار بوده که بتوان با بحث و جمع‌آوری نظر به نتیجه رسید که چگونه می‌توان این طرح و ایده را متحقق ساخت.
با آغاز بحث درباره‌ی "روانشناسی شکنجه" در روز شنبه می‌شد مشاهده کرد که جمعیت حاضر با حساسیتی بیش از پیش مباحث را دنبال می‌کند. این بحث در روز یکشنبه با عنوان "زندانیان سیاسی سابق و چگونگی حضورشان در محیطی که در آن زندگی می‌کنند" ادامه یافت. سخنرانان این دو بخش عبارت بودند از ناصر پرنیان (نگاهی به روش‌های شکنجه)، مینا زرین (۳۰ سال تجاوز و شکنجه جنسی در ایران)، دکتر نورایمان قهاری (شکنجه، فاجعه‌ای که در ذهن نمی‌گنجد: عوارض، پیامدها و راهکارهای درمانی)، مارکوس برونر (شکنجه و پیامدهای آسیبی آن: از تجربه نابودی خود و از دست دادن جهان)، شکوفه سخی (شکنجه: تبدیل انسان اجتماعی به زنده‌ای در خود و برای خود) و دکتر هانس هنینگ هاکه (تجربه دوباره آسیب‌ها برای قربانیان شکنجه در آلمان).
نورایمان قهاری، دکتر روانشناس و دارای تخصص در درمان شکنجه‌دیدگان، در ابتدای سخنرانی خود گفت که راجع به شکنجه در روانشناسی کم تحقیق شده، چون شکنجه مسئله‌ای سیاسی است و روانشناس را وارد حیطه‌ی سیاست می‌کند. به همین دلیل دولتها و نهادهای آموزشی و روانشناسان کلا از ورود به این حیطه پرهیز می‌کنند. او همچنین در آغاز مفهوم "واگشت‌پذیری" را بدین گونه تعریف کرد: «واگشت‌پذیری یعنی قابلیت روی پا ایستادن دوباره و قدم گذاشتن به آن سوی محدودیت‌ها در شرایطی که به فرد فشار مهلک و شدید وارد می‌آید.» او افزود که از دید او این سمینار سه‌روزه و یادبودهای دیگری که برای بزرگداشت یاد تمام زندانیان قربانی رژیم شاه و جمهوری اسلامی در سراسر جهان انجام می‌شود، نشانه‌ی واگشت‌پذیری جان‌بدربردگان از شکنجه است. دکتر قهاری سپس از جمعیت خواست تا به نشانه‌ی به رسمیت‌شناختن این واگشت‌پذیری از جا برخیزد و دقیقه‌ای کف بزند. سخنرانی وی با شرح دستاوردهای علمی‌ای ادامه یافت که به شناخت ماهیت شکنجه و شکنجه‌گر کمک می‌کنند، مقاومت یا شکستن زیر شکنجه را برمی‌رسند و پدیده‌ای چون حس نزدیکی قربانی به شکنجه‌گر را توضیح می‌دهند.
مارکوس برونر، روانشناس اجتماعی آلمانی، در سخنرانی‌اش به تجزیه و تحلیل شکنجه پرداخت و اینکه در شکنجه است که حکومت قدرت خود را نشان می‌دهد. به گفته‌ی وی، شکنجه‌گر می‌خواهد نشان دهد که موقعیت را زیر کنترل دارد. تاثیر آن در شکنجه‌شده، عدم اعتماد به جهان است. او از سویی بر لزوم مجازات آمران و عاملان شکنجه و از سوی دیگر بر نقش جامعه برای بازسازی اعتماد در قربانیان شکنجه تاکید کرد و گفت که جامعه باید نشان دهد که پشتیبان شکنجه‌شدگان است و حرف آنان را باور دارد.
دکتر هانس هنینگ هاکه، روانپزشک آلمانی، با شرح مثالی در مورد یکی از مراجعه‌کنندگان به مطبش، چگونگی به‌کارگیری موسیقی‌درمانی را برای کمک به شکنجه‌دیدگان توضیح داد. شکوفه سخی در سخنرانی خود بر روی مفهوم مقاومت برای حفظ پیوندهای میان انسانها تاکید کرد و اینکه حکومتهای سرکوبگر در تلاش شکستن مقاومت فرد و جامعه‌اند.
جلسه‌ی پرسش و پاسخ نیاز حاضران را به اطلاعات نشان می‌داد، از جمله در زمینه‌ی چگونگی کمک به شکنجه‌دیدگان و نیز به فرزندان اعدامشدگان و زندانیان سیاسی سابق.
به گفته‌ی مژده ارسی، از سازمان‌دهندگان سمینار سه‌روزه هانوفر، قرار است دو سال دیگر گردهمایی‌ای دیگر در کشوری دیگر برگزار شود و باز تلاش در جهت تعمیق بحث‌ها در مورد سرکوب سیاسی و دادخواهی خواهد بود.
نویسنده: کیواندخت قهاری
تحریریه: عباس کوشک جلالی