خاموشی لشک کولاکوفسکی، پژوهشگر و نقاد مارکسیسم
۱۳۸۸ تیر ۲۷, شنبه
لشک کولاکوفسکی، فیلسوف نامدار لهستانی روز جمعه در سن هشتاد و یک سالگی در شهر آکسفورد بریتانیا درگذشت.
کولاکوفسکی در شناخت و نقد مارکسیسم نام و آوازه‌ای جهانی داشت. او به عنوان کسی که ازآثارانسانگرانایانه‌ی نخستین مارکس تأثیرات زیادی گرفته بود، بعداَ به نقاد گرایش‌هایی بدل شد که بر مبنای نظرات مارکس رژیم‌ها و نظام‌های فکری توتالیتر برپاکردند.
اثر برجسته‌ی کولاکوفسکی، با نام "جریان‌های اصلی مارکسیسم" تصویری جامع و چند جانبه از این جریان‌ها و پیشآهنگان و راهگشایان آنها به دست می‌دهد. کولاکوفسکی در این اثر سه جلدی، مارکسیسم را به عنوان "فانتزی بزرگ قرن ما" توصیف می‌کند که نهایتاَ باورمندان متعصبش، آن را به اراجیف و نمایشی مضحک بدل ساختند، زیرا تلاش کردند از انسان، با همه‌ی ضعف‌ها و نواقصش، هویت و چهره‌ای خدای‌گونه ارائه دهند.
نقد کولاکوفسکی بر شالوده‌های فلسفی توتالیتاریسم را مهم‌ترین دستاورد فکری او می‌دانند. توتالیتاریسم به گفته‌ی کولاکوفسکی، تعریف حقیقت و دروغ را عوض می‌کند. حقیقت در این رژیم‌ها تنها آن چیزی است که در هر لحظه حزب یا رهبر می‌گوید. به علاوه، رژیم‌های توتالیتر به انفعال سیاسی شهروندان اکتفا نمی‌کنند. این رژیم‌ها، همه در پی بازسازی "روح" انسان‌اند. ذهن و زبان،خلوت و جلوتش را به انحصار می‌گیرند و در کار "معماری روح" اند.
کولاکوفسکی در فعالیت فکری‌اش در همه‌ی بخش‌های فلسفه، از جمله اخلاق، زیباشناسی و الاهیات تحقیق و نقدهایی انجام داد. او سال ۱۹۲۷ در شهر رادوم لهستان زاده شد و پس از تحصیل در رشته‌ی فلسفه، مدیریت بخش آموزش مارکسیسم- لنینیسم در دانشگاه ورشو را به عهده گرفت و همزمان به عضویت حزب کمونیست لهستان درآمد. ولی به زودی به سوسیالیسم دمکراتیک گرایش پیدا کرد و با آموزه‌های جزمی مارکسیسم از در مخالفت درآمد. کولاکوفسکی در فاصله‌ی ۱۹۵۳ تا ۱۹۶۸ به تدریس در دانشگاه ورشو پرداخت، ولی بعداَ به خاطر همبستگی با دانشجویان معترض به دولت این کشور، از حزب کمونیست حاکم اخراج شد و مقیم خارج گشت. کولاکوفسکی در دهه‌های اخیر استاد دانشگاه‌های آکسفورد، ییل و برکلی بود.
کولاکوفسکی در ایران نیز نامی آشناست. آثار بسیاری از وی به زبان فارسی ترجمه شده‌اند. کتاب‌های "زندگی به رغم تاریخ"، "درس‌هایی کوچک در باره‌ی مقولاتی بزرگ"، "جریان‌های اصلی مارکسیسم" و ده‌ها مقاله و مصاحبه‌ی دیگر از کولاکوفسکی ترجمه شده و در دسترس خوانندگان فارسی‌زبان است. در ترجمه‌ها و نگارش مقاله‌ها در زمینه‌ی شناساندن اندیشه و آثار کولافسکی به جامعه‌ی کتابخوان ایران، بیش از همه خسرو ناقد، عباس میلانی و روشن وزیری سهیم بوده‌اند.
FW/BM