افتتاح سفارت اسرائیل در ترکمنستان
۱۳۸۸ خرداد ۵, سه‌شنبه
اسرائیل تابحال در دو کشور آسیای میانه، ازبکستان و قزاقستان، سفارتخانه‌ی خود را گشوده است. پس از روی کارآمدن دولت ائتلافی بنیامین نتانیاهو، این کشور تصمیم گرفت مناسبات خود را با کشورهای آسیای میانه و قفقاز توسعه دهد. آویگدور لیبرمان، وزیر امور خارجه‌ی اسرائیل، که یکی از مهاجران یهودی از شوروی سابق است، اعلام کرد که «آسیای میانه مهمترین منطقه برای اسرائیل به حساب می‌آید».
حضور اسرائیل در شمال ایران
دولت اسرائیل سیاست جدیدی را در قبال کشورهای آسیای میانه و قفقاز اتخاذ کرده است. در این راستا دو کشور همسایه‌ی شمالی ایران، یعنی جمهوری آذربایجان و ترکمنستان، در اولویت سیاست خارجی اسرائیل قرار گرفته‌اند. مطبوعات جمهوری آذربایجان گزارش می‌دهند که بزودی شیمون پرز، رئیس جمهور اسرائیل، از این کشور دیدار خواهد کرد. یک هیئت از وزارت امور خارجه‌ی اسرائیل نیز به منظور انجام مقدمات کار برای گشایش سفارت به ترکمنستان سفر خواهد کرد. مقامات رسمی اسرائیل گفته‌اند که بخش مالی، برنامه ریزی و طراحی وزارت امور خارجه برای انجام این ماموریت عازم عشق‌آباد خواهد شد. جستجوی ساختمانی مناسب برای تاسیس سفارت اسرائیل در ترکمنستان یکی از مهمترین وظایف این هیئت خواهد بود.
انگیزه‌ی گرایش اسرائیل به ترکمنستان
نورمحمد حاناموف، یک از مقامات بلندپایه‌ی سابق ترکمنستان، افتتاح سفارت اسرائیل در ترکمنستان را برای هر دو کشورمثبت ارزیابی می‌کند. وی درباره‌ی انگیزه‌ی سیاسی راه‌اندازی سفارت اسرائیل در عشق آباد نیز چنین توضیح می‌دهد: «ترکمنستان هم با ایران و هم با افغانستان هم‌مرز است و مرزهایی طولانی هم دارد، هر دو کشور نیز در مرکز توجه سیاست خارجی اسرائیل قرار گرفته اند.» ولی برخی از کارشناسان محلی اهداف اقتصادی اسرائیل را یکی از انگیزه‌های مهم توجه اسرائیل به ترکمنستان می‌دانند.
حضور فعال اسرائیل بدون سفارت
پس از استقلال ترکمنستان برخی از شرکت های اسرائیلی در این کشور حضور فعالی پیدا کردند. مطبوعات ترکمنستان تابحال چندین بار درباره‌ی دیدار یوسف مایمان، رئیس شركت اسرائیلی "مرهاو"، با قربان‌قلی بردی محمداف، رئیس جمهوری تركمنستان، گزارش داده‌اند. شركت اسرائیلی "مرهاو" تاكنون بازسازی و نوسازی پالایشگاه "تركمن‌باشی" را با هزینه‌ای بالغ بر یك میلیارد و۵۰۰ میلیون دلار به انجام رسانده و قرار است بازسازی پالایشگاه "سیدی"، دومین پالایشگاه تركمنستان، را نیز عهده‌دار شود. علاوه بر آن، این شرکت در طرح آبیاری قطره‌ای ترکمنستان مشارکت دارد. بنظر کارشناسان ترکمن، مناسبات ترکمنستان و اسرائیل بدون سفارتخانه هم تابحال توسعه‌ی فراوانی داشته است.
تاثیر منفی بر روابط ایران و ترکمنستان
آیا تاسیس سفارتخانه‌ی اسرائیل می‌تواند تاثیر منفی بر روابط ایران و ترکمنستان بگذارد؟ بنظر آق محمد ولساپار، محقق و نویسنده‌ی ترکمنستانی مقیم سوئد، افتتاح سفارت اسرائیل در ترکمنستان تاثیر منفی بر روابط ایران و ترکمنستان خواهد گذاشت. وی در گفتگو با دویچه وله در این باره گفت: «حضور اسرائیل سبب نگرانی و نارضایتی دولتمردان ایرانی خواهد شد. ولی باید به این مسئله هم توجه کرد که ترکمنستان سیاست مستقلی را دنبال می‌کند و این کشور خود برای برقراری روابط تصمیم گیری می‌کند.» بنظر ولساپار مسئله‌ی مهم این است که ترکمنستان بایستی در رابطه با موضوع اسرائیل و فلسطین سیاست های خود را مشخص کند.
ایران حق دخالت ندارد
حاناموف، مقام بلندپایه‌ی سابق ترکمنستان، معتقد است، ایران درخصوص حضور اسرائیل در ترکمنستان تجربه‌ی کافی دارد و عکس‌العمل تندی پیرامون افتتاح سفارتخانه‌ی اسرائیل در ترکمنستان نشان نخواهد داد. حاناموف هم تاکید دارد که ترکمنستان از سیاست خارجی مستقلی برخوردار است و حق انتخاب و برقراری روابط با هر کشوری را دارد. وی همچنین اشاره می‌کند: «حال اگر ایران عکس‌العمل نشان دهد یا اعتراض کند، این مسئله تاثیرگذاری در سیاست خارجی ترکمنستان قلمداد می‌شود. چنین سیاستی اشتباه خواهد بود و ایران چنین حقی را ندارد.» حاناموف در ادامه‌ی صحبت‌هایش توضیح می‌دهد، در مناسبات دیپلماتیک و برقراری روابط، هیچ کشوری با کشور دیگر مشورت نمی‌کند.
واکنش ایران به حضور اسرائیل
جمهوری اسلامی ایران تابحال رسما پیرامون حضور اسرائیل در آسیای میانه و قفقاز عکس‌العملی نشان نداده است. این در حالی است که برخی از مقامات نظامی ایران به حضور اسرائیل در منطقه هشدار داده‌اند. به گزارش ایرنا، سید حسن فیروزآبادی، رئیس ستاد كل نیروهای مسلح ایران، به حضور اسرائیل اعتراض کرده است. وی با اشاره به سفر آتی شیمون پرز، رئیس جمهور اسرائیل، به آذربایجان گفته است، این سفر «با دوستی جمهوری آذربایجان و ایران منافات دارد».
با وجود حضور گستردۀ اسرائیل در آسیای مرکزی و قفقاز، ایران تا کنون موضع‌گیری نکرده است. برخی از کارشناسان منطقه براساس همین سیاست نتیجه می‌گیرند که گسترش مناسبات اسرائیل با ترکمنستان نیز با اعتراض شدید ایران مواجه نخواهد شد.
نویسنده: طاهر شیرمحمدی
تحریریه: کیواندخت قهاری