Ανάπτυξη και εγκατάλειψη

Ανθούσες περιοχές είχε υποσχεθεί ο καγκελάριος Χέλμουτ Κολ με την ενοποίηση της Γερμανίας. Υπάρχουν ανθούσες περιοχές σήμερα στην ανατολική Γερμανία: στο Βερολίνο, τη Δρέσδη, τη Λειψία, την Ερφούρτη. Αλλού ανθούν μόνο αγριόχορτα σε σωρούς μπροστά σε ερημωμένες εισόδους και εγκαταλελειμμένες στοές. 1,3 εκατομμύρια διαμερίσματα μένουν κενά στην ανατολική Γερμανία. 350.000 σχεδιάζεται να κατεδαφιστούν μέχρι το 2010. «Πρόγραμμα οικιστικής αναμόρφωσης-Ανατολή» λέγεται το εγχείρημα να δοθεί κάποια προοπτική, να ανακοπεί η εγκατάλειψη.

Υπάρχουν οι κερδισμένοι και χαμένοι στην ανατολική Γερμανία, λέει ο Φίλιπ Όσβαλτ, πρόεδρος του διεθνούς προγράμματος „Shrinking Cities“. Αρχιτέκτονες, εθνολόγοι, γεωγράφοι, και καλλιτέχνες παρακολουθούν τις διαδικασίες συρρίκνωσης σε παγκόσμια κλίμακα. Οι κερδισμένες πόλεις, όπως Λειψία και η Ερφούρτη, έχουν ανακόψει την πορεία συρρίκνωσης. Στο Πότσνταμ, δυο βήματα από την πρωτεύουσα Βερολίνο, τα ενοίκια είναι από τα υψηλότερα στη Γερμανία. Το απαστράπτον ανακαινισμένο Γκέρλιτς είναι μαγνήτης για συνταξιούχους από τη δυτική Γερμανία.

Φάροι και σκοτάδι

Αν αυτές οι πόλεις είναι οι φάροι, η υπόλοιπη ανατολική Γερμανία είναι βυθισμένη στο σκοτάδι. Η δημογραφική εξέλιξη είναι αδιάψευστος καθρέφτης της βαθιάς τομής που έφερε η ενοποίηση. Ο πληθυσμός της ανατολικής Γερμανίας, σύμφωνα με τις επίσημες προγνώσεις αναμένεται να μειωθεί κατά το ήμισυ μέχρι το 2050. Από τις 10 πιο φθίνουσες περιφέρειες της Ευρώπης οι τρεις βρίσκονται στην ανατολική Γερμανία, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Ινστιτούτου του Βερολίνου για τη δημογραφική εξέλιξη. Πρόκειται για τη Σαξονία-Άνχαλτ, το Κέμνιτς και τη Θουριγγία. Αν εξαιρεθούν οι αναπτυσσόμενες περιοχές της κεντρικής Ευρώπης και οι μητροπόλεις, το μέλλον διαγράφεται αβέβαιο. Η αποβιομηχανοποίηση πλήττει τα μεσαία αστικά κέντρα. Η Αϊζενχίτενστατ, η παλιά Στάλινστατ που είχε χτιστεί κοντά σε ένα χαλυβουργείο, πριν το 1990 είχε πάνω από 50.000 κατοίκους. Σήμερα έχει μόνον 33.000. Η πόλη Σβέντ στον Όντερ κατάφερε μόνον με την ενσωμάτωση νέων κοινοτήτων να κρατήσει τους μισούς από τους κατοίκους που είχε. Ο κατάλογος είναι μακρύς.

Στην επαρχία πέραν των αστικών κέντρων, στο Πριγνίτς του Ούκερμαρκ, ή στο Λάουζιτς, η ελπίδα είναι ανύπαρκτη. Το Δημογραφικό Ινστιτούτο του Βερολίνου προτείνει τη συγχώνευση σε δήμους και κοινότητες που έχουν προοπτική επιβίωσης. Κάποια χωριά και κάποιες πόλεις θα εξαφανιστούν από το χάρτη. Το κόστος των υποδομών για τη συντήρησή τους είναι δυσανάλογα μεγάλο αν μείνουν ελάχιστοι κάτοικοι. Στη Σαξονία για παράδειγμα έχουν γίνει υπολογισμοί που δείχνουν τα προβλήματα στο δίκτυο υδροδότησης. Όσο μειώνεται ο μέσος όρος των καταναλωτών που το χρησιμοποιούν, τόσο μειώνεται η πίεση του νερού και η ποιότητά του.

Μείωση των γεννήσεων και μετανάστευση είναι οι δύο όψεις του προβλήματος. Πάνω από ένα εκατομμύριο κάτοικοι της ανατολικής Γερμανίας την εγκατέλειψαν και μετανάστευσαν στη δυτική αναζητώντας εργασία. Ο πληθυσμός της Σαξονίας μειώνεται ετησίως κατά 20.000, χάνει κάθε χρόνο μια μικρή πόλη. Η έρευνα «ostmobil»του Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών του Χάλε διαπιστώνει ότι μεταναστεύουν όσοι έχουν σπουδάσει και κυρίως οι νεαρές γυναίκες. Ο μέσος όρος των κοριτσιών που φτάνουν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι μεγαλύτερος από τον αγοριών, στη συνέχεια φεύγουν για να βρουν δουλειά. Σε κάποιες περιοχές της ανατολικής Γερμανίας η αναλογία είναι 80 γυναίκες ανά 100 νέους άντρες. Μέχρι το 2030 αναμένεται να μειωθεί στο μισό ο αριθμός των γυναικών προς τεκνοποίηση. Ήδη σήμερα η ανατολική Γερμανία έχει το μικρότερο αριθμό γεννήσεων στην Ευρώπη. Σχολεία και καταστήματα κλείνουν, διαμερίσματα μένουν κενά, σπίτια ερημώνουν. Το Ινστιτούτο του Βερολίνου για τη δημογραφική εξέλιξη και την ανάπτυξη προειδοποιεί ότι ανοίγει ένα τεράστιο χάσμα ανάμεσα στις αναπτυσσόμενες και τις εγκαταλελειμμένες περιοχές.

Ελπιδοφόρα μηνύματα στέλνουν οι περιοχές όπου έχουν εγκατασταθεί κλάδοι με μέλλον, όπως οι τεχνολογίες ενέργειας και περιβάλλοντος. Και θα μπορούσε η συρρίκνωση να είναι και μια ευκαιρία, υποστηρίζει ο Φίλιπ Όσβαλτ από τα Shrinking Cities. «Η εξέλιξη των περασμένων ετών έδωσε στην ανατολική Γερμανία μάλιστα ένα προβάδισμα επιστημονικής ανάπτυξης», λέει ο αρχιτέκτονας. Διότι και στη δυτική Γερμανία μειώθηκε ο πληθυσμός. Η ανατολική Γερμανία ανταγωνίζεται στην αρνητική αυτή εξέλιξη περιοχές της δυτικής Γερμανίας, όπως η βόρεια Έσση και η βόρεια Βαυαρία.