1. رفتن به محتوا
  2. رفتن به مطالب اصلی
  3. رفتن به دیگر صفحات دویچه وله

نخستين انجمن ادبي درافعانستان، 75 سال پیش ازامروزیا 76 سال ؟

۱۳۸۵ بهمن ۱۳, جمعه

اين روزها، سخن از هفتاد و پنجمين سالگرد گشايش انجمنهاي ادبي در افغانستان مي رود ولي آيا به راستي نخستين گرد هم آيي نويسندگان و سخنوران کشور به نيت پايه گزاري انجمني ادبي ، هفتاد و پنج سال پيش از امروزصورت پذيرفت يا در تاريخ ديگري؟

https://p.dw.com/p/DH2w
لطیف ناظمی ادبیات شناس ونقاد ادبی سرشناس ونویسنده این جستار
لطیف ناظمی ادبیات شناس ونقاد ادبی سرشناس ونویسنده این جستارعکس: DW

حقيت امر چنين است که در بيست و سوم ماه قوس سال (1309) يعني هفتاد وشش سال قبل تني چند از قلمزنان و ادباي شهرهرات، پايه گذار نخسين انجمن ادبي در افغانستان گرديدند و بدون ياري دولت وقت، چنين نهادي را گشايش دادند.پايه گداران اين انجمن ، قاضي ملامحمد صديق ، منشي عبدالکريم احراري ،محمد سرور جويا و يکي دو تن ديگربودند.

بدين سان آرزوي ديرينۀ نويسندگان هرات برآورده گشت اما براي اين که اين نهاد صبغۀ قانوني يابد؛ اساسنامۀ 14 ماده يي انجمن را به قصد استيذان به وزارت معارف وقت گسيل داشتند تا باشد که به مجوز قانوني دست يابند.اما پس از گذشت ماهها در حالي که ازمجوز قانوني خبري نشد؛ گشايندگان اين راه را در برابر اين سوال قرار دادند که منظور تان از گشايش انجمن نويسندگان چيست.

دولت مرکزي درپانزدهم ماه جوزا (1310 )انجمن همگوني را در کابل بنيان نهاد که اعضاي آن بيشترينه نويسندگان و شاعران آزاديخواه و هواخواهان ديرينۀ نهضت اماني بودند. گفته مي شود که دولت کابل به دو منظوردست به ايجاد اين نهاد زده بود ـ نخست اين که مي خواست چنين وانمايد که در پي رشد وگسترش ادبيات کشور است و از سوي ديگر در اين انديشه بود که اعضاي انجمن رانخست نشاني کند و در فرصتي ديگردست ودهان نويسندگان مخالف رژيم را بي رحمانه ببندد تا جايي که به گفتۀ سيد قاسم رشتيا، در فرصتي کوتاه، دو ثلث از اعضاي انجمن به زندان افتادند و از همين شماربودصوفي و شاعر نامبردار محمد انور بسمل که نخستين رييس انجمن برگزيده شده بود.

با ايجاد انجمن ادبي کابل ، محمد سرور جويا که نگارندگي روزنامۀ اتفاق اسلام را به دوش داشت در سرمقالۀ « هرات هم داراي انجمن ادبي شد» باطنز تلخي از اين ماجرا ياد کرد و نوشت که اين رويداد بار نخست در هرات رخ داده است ودر بخشي از نوشته اش چنين آورده بود:

«انجمن ادبي کابل هم به توجهات عرفان دوستيهاي اعليحضرت غازي تأسيس يافت.هراتي ها بايد شکرگزار باشندکه اولين انجمن ادبي که در افغانستان تأ سيس يافته انجمن ادبي هرات بود»( 1)

جويا از اين که وزارت معار ف رخصت ايجاد انجمن را به هراتيان نداده بود چنين لب به شکوه گشوده بود:

« هرات که مي خواهد قدم به اين سلسله بگذارد؛ به خلاف انتظار وزارت معارف ،سنگ به جلوپاي مان مي گذارد؛ مثلا موضوع انجمن ادبي هرات که به وزارت جليلۀ معارف اشعار شده بود آقاي وزير نوشته اند که مقصود اين انجمن را ندانسته ايم و حال آن که مقصود خود پر واضح است به خصوص اين که در پيشنهاد انجمن تمام مقاصد هم شرح داده شده بود» ( 2)

با همه اين احوال پس ازگشايش انجمن ادبي کابل بود که به انجمن از پيش ايجاد شدۀ هرات اجازۀ ظهور دادند و در منابع رسمي تارخ بنيان گذاري اين انجمن را خلاف واقع سال 1311 وانمودندو منابع خارجي نيز همواره به همين تاريخ متمسک شده اند ؛حتي اين نادرستي در دانشنامۀ ادب فارسي در افعانستان نيز بدين گونه راه يافته است:

«پس از انجمن کابل بايد از انجمن ادبي هرات نام برد .اين انجمن گويا از سال 1311 درهرات به رياست قاضي محمد صديق خان تشکيل شد وماهنامه يي به نام مجلۀ هرات در موضوعهاي ادبي، تاريخي، هنري وا جتماعي به نام « مجلۀهرات»به چاپ مي رساند.نخستين شمارۀ اين ماهنامه در 15 فروردين1331 ش(؟) منتشر شد و گويااتشار آن تا سال 1348ش ادامه داشته است . از اعضاي انجمن ميتوان ازاصراري(؟) و بيدارغزنوي( ؟ ) را نام برد»( 3)


آنچه در چند سطر بالا مي خوانيم با واقعيت سازگارنيست زيرا انجمن هرات آن گونه که گفته آمد در سال 1309بنياد گذاشته شدو قاضي ملا محمد صديق از سال 1310 تا سال 1314 رييس افتخاري آن بود؛ نخستين شمارۀ مجلۀ ادبي هرات نيزدر 15 حوت 1310 منشر گرديده است نه در 15 فروردين 1311.

با نگاهي شتابزده بر نامۀ ادبي انجمن در مي ياييم که اين کانون ادبي، مرکز شايستهِ يي براي تلاشهاي فرهنگي و محيط سودمندي براي رشد استعدادهاي ادبي به شمار مي رفته.کانفرانسهاي آموزنده و بزمهاي ادبي آگاهي دهنده و چاپ آثارآفرينشي قلمزنان هرات در نامۀ انجمن از دستاوردهاي اين نهاد است و به قولي «انجمن ادبي هرات مدت دوازده سال از 1310 تا 1322 ش.کانون گرم دوستداران فرهنگ و ادبيات هرات بود وبا انتشار 144 شماره مجلۀ ادبي هرات خدمات پر ارجي نمود. (4)

سال 1327 بود که انجمن پس از سکوت چهار ساله اش با نام « کلوب ادبي» تولد دو باره يافت و در ساحۀ گسترده تر و امکانات بهتر و مطلوب تري در خدمت شکوفايي ادبيات برخاست ـ ماهنامۀ (هرات) را با کيفيت نکوتر انتشار داد . کورسهاي آموزش زبان روسي و انگيسي و کورسهاي نقاشي و خوشنويسي را گشود. و نخستين کتاب را دست چاپ سپرد و پس از يک سال توقفي ناگزير و ناخواسته (1339 ـ1340) کلوب ادبي ، نام کلوب انصاري را بر خود برگزيد .

اين انجمن پس از فراز و فرود ها و توقفها و خاموشي هاي موقت، بار ديگر از سال 1378به همان نام نخستين خويش در راه بالندگي و پويندگي ادبيات مي کوشد و ( اورنگ هشتم ) را ارگان نشراتي خويش ساخته است که در آغاز به گونۀ جريدۀ دوهفته يي و اکنون در هيأ ت فصلنامه انتشار مي يابد.

در فرصتي ديگر به شناسايي انجمن ادبي کابل، خواهيم پرداخت.

رويکردها:

1اتقاق اسلام.هرات:شمارۀ 27، 15 سرطان 1310

2. همانجا.

3. دانشنامۀ ادب فارسي( ادب فارسي درافغانستان). به سر پرستي حسن انوشه،تهران:1375، مؤسسۀ فرهنگي و انتشاراتي دانشنامه،مدخل « انجمن ادبي در افغانستان».

4.شناسنامۀ انجمن ادبي هرات. محمد مسعود رجايي،هرات:1384،چاپخانۀ مهر،ص.4