"جدایی نادر از سیمین" از نگاه ابراهیم گلستان (بخش اول)

"موج و مرجان و خارا"، "اسرار گنج دره جنی"، "یک آتش"، "خواستگاری"، "تپه های مارلیک" از جمله کارهای مشهور در کارنامه ی سینمائی ابراهیم گلستان است.

دویچه وله: آقای گلستان، سراسر فیلم "جدایی نادر از سیمین"، مالامال از پرسش‏هایی مربوط به جامعه‏ی ماست. به‏نظر شما، این پرسش‏های اجتماعی ویژه‏ی کشور ما، برای داوران خارجی چه اهمیتی می‏تواند داشته باشد؟ کما این‏که خود آقای فرهادی هم در جایی گفته بود که فکر می کرده،این فیلم بیشتر مورد پسند جامعه‏‌ی ایران است و مصرف داخلی دارد.

ابراهیم گلستان: مسئله‏‌ی فیلم و سینما این نیست که محتوای آن چیست و خارجی آن را می‏فهمد یا نه. کسی که فیلم درست می‏کند، یا نقاشی می‏کند، یا قصه می‏نویسد و یا شعر می‏گوید، در وهله‏ی اول نظریات خودش را می‏گوید. هیچ ارتباطی به این‏که چقدر فروش خواهد رفت و یا چقدر از آن تعریف خواهند کرد، ندارد. فیلم فرهادی، فیلم بسیار بسیار بسیار درجه‏ اولی است. ولی برای من کوچک‏ترین اهمیتی ندارد که فلان مجمع سینمایی در تهران آن را تحریم کند یا فلان مجمع سینمایی در خارج، از آن تمجید کند. در هرکدام از این حرف‏ها مقداری مسائل غیرسینمایی در ذهن کسی که بخواهد نقد کند، کسی که بخواهد حرف بزند، هست. به این‏ها نمی‏شود کار داشت. مسئله و آن‏چه مطرح است، فیلم آقای فرهادی است. به من‏ چه که کسی بدش می‏آید و یا کسی خوش‏اش می‏آید. من بارها دیده‏ام که از فیلم‏های مزخرفی تعریف‏های عجیب و غریبی کرده‏اند و از فیلم‏های خیلی درجه اولی تعریف نکرده‏اند.

پرسش من این نبود که این فیلم برای فروش خوب است یا نه، من می‏گویم مسائلی که بیشتر مربوط به مملکت ما می‏شود و پرسش‏‌هایی است که برای مردم ایران مطرح است، چطور برای یک ژوری خارجی می‏تواند اهمیت داشته باشد؟

این را از خود ژوری خارجی بپرسید. من چه می‏دانم؟!

نکته‏‌ی دیگر در این فیلم، آن تردیدی است که هم در وجود خدمت‏کار خانه وجود دارد و هم در نادر (شوهر سیمین). به نظر شما، آیا این تردید‏ها آن‏گونه که باید، به بیننده هم منتقل می‏شود؟ شما هم وقتی فیلم را دیدید، همین تردیدها را داشتید؟

اگر از من سئوال می‏کنید، من در مورد خودم می‏توانم حرف بزنم. من وسیله‏‌ی کشف ذهنیات بیننده‏های فیلم را ندارم. هرچه هم بخواهم بگویم، چاخان خواهد بود. من باید بگویم که خودم چگونه فکر می‏کنم.

این تردیدها را در شما هم به‏وجود آورد؟

اصلاً برای من تردید ایجاد نکرد. من با ذهن خیلی آشنایی به کار فرهادی، با این فیلم روبرو شدم. من کار فرهادی را با فیلم "شهر زیبا" و "چهارشنبه‏‌سوری" شناخته بودم و هردوی این فیلم‏ها برای من فوق‏العاده و بی‏نظیر بودند و با همین طرز تفکر هم، "جدایی نادر از سیمین" را تماشا کردم. البته این فیلم فوق‏العاده و خیلی خوب بود.

چه چیز این فیلم به‏‌نظر شما خیلی خوب می‏آمد؟ نکته‏ی برجسته‏ی فیلم از نظر شما کدام است؟

نکته‏‌ی برجسته خود فیلم است، خود ساخته شدن فیلم است. تمام تعریف‏هایی که از یک فیلم می‏کنند که مثلاً عکاسی‏ این فیلم خوب بود، یا موسیقی متن این فیلم خیلی خوب بود، یا دوربین را این‏جا گذاشته بودند یا آن‏جا گذاشته بودند، یا مونتاژ فیلم این‏جور و یا آن‏جور بود، این‏ها ممکن است برای تمام مردم دنیا مطرح باشد، ولی هیچ‏کدام از آن‏ها برای من مطرح نیستند.
آن‏چه برای من مطرح است، مجموع همه‏ی این حرف‏ها است و این فیلم در مجموع این حرف‏ها، درجه اول بوده است. این فیلم فوق‏العاده است؛ تمام شد! سلیقه‏ی خود من این است که مقداری خود به خودی و  جادرجائی باید در نوشته، فیلم و شعر باشد. این فیلم جادرجایی هم داشت ....

منظورتان از جادرجایی چیست؟

یعنی دارید کاری می‏کنید، مثلاً شعر یا مقاله‏‌ای می‏نویسید، یک‏باره چیزی به ذهن‏تان می‏رسد، بدون این‏که قبلاً روی آن فکر کرده باشید. ذهن‏تان آماده است، ولیکن جزو نقشه‏ی کارتان نگذاشته بودید؛ یک‏مرتبه از ذهن‏تان می‏پرد بیرون. باید در همه‏ی کارهای هنری، چنین حالتی وجود داشته باشد. تمام تمرین‏ها برای ایجاد کردن، برای لغت‏شناختن، برای عکس شناختن، باید قبلاً توی ذهن باشد، وقتی می‏نشیند سر کار، آزاد بگذارد که هرچه به ذهن‏اش می‏رسد، از آن صافی رد بشود و بیاید توی کار
فیلم فرهادی این‏طوری است. خیلی از فیلم‏‌ها این‏طور نیستند. در بعضی از فیلم‏ها، وسط کار، فکر می‏کنند که از فلان فیلم تقلید ‏کنند و یا می‏خواهند فلان چیز را هم بگویند. اما این فیلم بافته و منسجم بود. مطالب‏اش به هم بافته شده و حساب شده بود.

گفت و گو کننده: الهه خوشنام
تحریریه: جواد طالعی