امید افغانستان برای ترانزیت گاز منطقه، تخیل یا واقعیت
۱۳۹۰ بهمن ۱۱, سه‌شنبه
با سفر حامد کرزای در ۶ بهمن ۱۳۹۰ به ترکمنستان بار دیگر موضوع خط لوله‌ی "تاپی" بر سرزبان‌ها افتاد. قراراست از طریق این خط لوله ۳۳ میلیارد مترمکعب گاز از منابع "دولت‌آباد" ترکمنستان از طریق افغانستان و پاکستان به "فاضیلیک" هندوستان انتقال یابد. طول این خط لوله ۱۷۰۰ کیلومتراست. "بانک توسعه آسیا" هزینه‌ی ساخت آن را حدود ۷ میلیارد دلار برآورد می‌کند.
دکتر عبدالحکیم عاشر، رییس "مرکز اطلاعات و رسانه‌های حکومت" افغانستان به دویچه‌وله گفت: «پروژه‌ی انتقال گاز ترکمنستان از طریق افغانستان به پاکستان و هند در آستانه‌ی عملی شدن است و در مرحله پایانی خود قرار دارد». این مقام افغان تائید کرد که دولت برای حل مشکل امنیتی آن نیز چاره‌اندیشی کرده است.
افغانستان: امنیت خط لوله را تامین می‌کنیم
پس از دیدار حامد کرزای از ترکمنستان، مقام‌های هند و پاکستان نیز خبردادند که این دو کشور در باره‌ی پروژه "تاپی" به توافق نزدیک شده‌اند. وزیر نفت هند در این باره گفت: «افغانستان تعهد کرده است که امنیت خط لوله را تامین خواهد کرد».
عبدالحکیم عاشررییس مرکز اطلاعات و رسانه‌های حکومت افغانستان در گفت‌وگو با دویچه‌وله به تلاش‌های افغانستان برای محافظت از این خط لوله و مشارکت سایر کشورهای ذینفع در این پروژه اشاره کرد. وی گفت: «ارزیابی ما این است که خط لوله‌ی "تاپی" از جمله پروژه‌های حیاتی برای افغانستان، پاکستان و هندوستان هست. بدون شک مسائل امنیتی یکی از مهم‌ترین مسائل آن است. اما رئیس جمهوری افغانستان در جلسه‌ای پیرامون مرحله نهائی آن برگزار شد، شرکت کرد. این خط لوله از مناطق مختلفی عبور می‌کند و مسئله امنیتی این پروژ از قبل سنجیده شده و حکومت افغانستان آماده است امنیت آن را تضمین کند».
این مقام افغان همچنین گفت که در تامین امنیت این خط لوله پاکستان، هندوستان و چین هم سهیم خواهند بود.
"در ترکمنستان کسی به اجرای طرح تاپی باور ندارد"
کارشناسان امور گاز و تحلیل‌گران سیاسی منطقه به اجرای طرح "تاپی" تردید دارند.
یک مقام سابق وزارت نفت ترکمنستان به دویچه‌وله می‌گوید، طرح "تاپی" قابل اجرا نیست، زیرا برای تامین امنیت آن هیچگونه ضمانتی وجود ندارد.
این مقام وزارت نفت ترکمنستان که از ذکر نامش خودداری کرد در گفتگو با دویچه‌وله تاکید می‌کند، ترکمنستان با طرح این خط لوله قصد دارد فقط قیمت گاز صادراتی خود را گران‌کند. وی اضافه می‌کند: «در سال‌های ۹۰ که ما با طرف افغانستان صحبت کردیم مسئله‌ی امنیتی آن مطرح نبود. اما حالا اوضاع تغییر کرده و هیچ بانکی در دنیا حاضر نخواهد بود در این پروژه سرمایه‌گذاری کند. این طرح تخیل است و نوعی بازی.»
آیا طرح تاپی شکست خورده است؟
ولادیمیر سوکور از"مؤسسه تحقیقاتی جیمزتاون در واشنگتن" که درباره‌ی مسایل مربوط به امور گاز تحقیق می‌کند، به اجرای طرح "تاپی" تردید دارند. این کارشناس اشاره می‌کند که طرح "تاپی" ارتباطی به تحریم نفتی ایران و یا طرح "خط لوله صلح" که قرار است از ایران به پاکستان کشیده شود، ندارد.
به نظر آقای سوکور، خط لوله‌ی تاپی با "جاده ابریشم نو" ارتباط دارد که در اکتبر سال ۲۰۱۱ از سوی وزارت امور خارجه‌ی آمریکا پیشنهاد شد. از طریق احداث یک خط لوله گاز، ساخت اتوبان و خط ریلی قراراست منطقه‌ی آسیای میانه به اقیانوس هند اتصال پیدا کند. خط لوله‌ی تاپی بخشی از این برنامه کلی "جاده ابریشم نو" است.
سوکور همچنین می‌گوید: «درباره‌ی سرمایه‌گذاران و مسیر آن اطلاعی در دست نیست وتنها چیز مشخص این ایده خط لوله‌ی گازی تاپی است. آمریکائی‌ها می‌خواهند بگویند که ما شاید در مسئله نظامی در افغانستان شکست خوردیم ولی به لحاظ اقتصادی کاری کرده‌ایم».
طالبان و خط لوله‌ی "تاپی"
سوکور در ادامه می‌افزاید که طرح "تاپی" در زمان حکومت طالبان ارائه شده بود. اکنون آمریکائی‌ها و ناتو قرار است از افغانستان خارج شوند و باردیگر این پروژه مطرح می‌گردد.
سوکور اضافه می‌کند: «هرگاه پاکستانی‌ها درباره‌ی گاز ایران صحبت کردند، آمریکایی‌ها هم خط لوله تاپی را به میان کشیدند. فعلا شرایط برای اجرای چنین طرحی وجود ندارد. اما اگر گفت‌وگو با طالبان نتیجه بدهد و در ثبات و امنیت افغانستان تاثیر مثبتی بگذارد، برای اجرای چنین خط لوله امیدی هست.»
عبدالحکیم عاشر، رییس مرکز اطلاعات و رسانه‌های حکومت افغانستان هم امیدوار است که مذاکره با نمایندگان طالبان در سرنوشت تاپی تاثیر مثبتی بگذارد. وی دراین رابطه به دویچه وله چنین می‌گوید: «هرگونه برنامه‌ی کلان که با آینده‌ی افغانستان ارتباط دارد، برای مخالفین مسلح هم باید مهم باشد. آنها هم می‌توانند از مزایای این پروژه سود ببرند. زمانی که افغانستان آباد شود و ترقی کند نفعش به همه می‌رسد. ما امیدواریم که پروژه‌ی صلح و مذاکره هم به ثمر برسد.»
ثبات و صلح تنها پیش‌شرط اجرای طرح "تاپی"
در ۱۱ دسامبر سال ۲۰۱۰ تفاهم‌نامه‌ی مربوط به قرارداد "تاپی" از سوی سران چهار کشور ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند امضاء شد. مقام‌های افغان همچنین به دویچه‌وله گفتند که افغانستان با تاسیس بخش ویژه‌ای درارتش، حفاظت از خط لوله‌ی تاپی را بر عهده خواهد گرفت. از سوی دیگر حمایت آمریکا و حتی روسیه از این خط لوله، هند را نیز امیدوار کرده است.
ساخت چنین خط لوله‌ای به نفع استقرار صلح در افغانستان و به نفع قدرت‌های بزرگ و منطقه است. اما آیا گروه‌های مسلح طالبان هم از این طرح حمایت خواهند کرد؟ برخی از کارشناسان موافقت طالبان با این طرح را پیش‌شرطی برای اجرای آن می‌دانند و می‌گویند فقط در چنین شرایطی اجرای طرح تاپی از تخیل به واقعیت خواهد پیوست.
طاهر شیرمحمدی
تحریریه: شیرین جزایری