محاکمه دو خلبان روس و تنش در روابط روسیه و تاجیکستان

"ولادیمیر سادوونیچی" خلبان روس و "آلكسی رودنكو" همكار استونیایی روس‌تبار وی به جرم "قاچاق موتور هواپیما و عبور غیرقانونی از مرز و نقض مقررات پرواز" در ماه مارس امسال دستگیر شدند. اخیرا دادگاهی در شهر قرغان تپه‌ی تاجیکستان واقع در استان ختلان این دو خلبان را به هشت سال و نیم حبس محکوم کرد.

روسیه در واکنش به این اقدام تاجیکستان صدها تن از مهاجران تاجیک در مسکو را دستگیر کرد. مقام‌های تاجیک اعترض کردند که روسیه این «مسئله قضائی در چهارچوب معیارهای بین‌المللی» را به یک مسئله‌ی سیاسی تبدیل کرده است. برخی از کارشناسان تاجیک در گفتگو با دویچه وله اقدامات روسیه را به "سیاست نو استعماری" تشبیه می‌کنند.

خشم روسیه

به‌دنبال صدور حکم زندان خلبان‌های روس، وزارت امور خارجه روسیه با صدور بیانیه‌ای تاکید کرد که «حکم دادگاه تاجیکستان مناسبات دو کشور را به طور جدی خدشه‌دار خواهد کرد».

دمیتری راگازین، سفیر روسیه در سازمان آنلانتیک شمالی ناتوگفت: «از حکم دادگاه تاجیکستان به خشم آمده و اگرچنین عملی در آمریکا اتفاق می‌افتاد، قابل قبول بود زیرا آمریکا هم مثل روسیه یک قدرت جهانی است. اما وقتی کشوری چون تاجیکستان، که در تمامی زمینه‌ها وابسته به روسیه است، دست به چنین عملی می‌زند، جای تعجب است».

راگازین تهدید کرد که روسیه باید در حل این قضیه به نفع دو خلبان، بسیار سخت عمل کند.

گزینه‌ی نظامی برای آزادی خلبان‌ها

دوما مجلس قانون‌گذاری روسیه نیزحكم دادگاه تاجیكستان درباره‌ی دو خلبان روس را بی‌اساس و ماهیت آن را سیاسی دانست. ولادمیر ژیرینوفسکی، معاون دومای روسیه حتی با ارسال نامه‌ای به آناتولی سردیوکوف، وزیر دفاع روسیه درخواست کرد که «با استفاده از نیروهای ویژه این وزارتخانه، خلبان‌ها از اسارت آزاد شوند».

والینتینا ماتوینکو، رئیس شورای فدراسیون روسیه هم توصیه کرد که روسیه تحریم‌های شدیدی را علیه دولت تاجیکستان اعمال کند. والری شیانکین، عضو کمیته روابط بین الملل شورای فدراسیون روسیه پیشنهاد محدود ساختن ورود کارگران مهاجر تاجیک به روسیه را مطرح کرد.

گروه‌هایی از راستگراها و ملی گراهای روس نیز با تجمع در مقابل سفارت تاجیکستان در مسکو برضد تاجیکستان و مردم این کشور شعار دادند.

واکنش تاجیک‌ها

وزارت امور خارجه تاجیکستان سفیر روسیه در دوشنبه را برای بررسی اخراج کارگران مهاجر تاجیک فراخواند و به اقدام مقام‌های روسیه اعتراض کرد.

نورمحمد خالزاده، روزنامه نگار تاجیک درباره‌ی واکنش تاجیک‌ها به دویچه وله می‌گوید: «فرهنگیان، دانشمندان و روزنامه نگاران تاجیک "گروه کمک به کارگران مهاجر" را تاسیس کرده‌اند. این گروه خودجوش به مسئولین و روسای جمهور تاجیکستان و روسیه نامه نوشتند و حل این بحران را درخواست کردند».

خالزاده ادامه می‌دهد که گروه‌هایی از نمایندگان پارلمان تاجیکستان نیز برای مذاکره به مسکو خواهند رفت.


مهاجران تاجیک، اهرم فشار روسیه

نورمحمد خالزاده همچنین می‌گوید، روسیه از مسئله‌ی مهاجران تاجیک به عنوان اهرم فشارعلیه تاجیکستان استفاده می‌کند. تعداد کارگران تاجیک در روسیه حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر برآورد می‌شود. به‌گفته خالزاده، رسانه‌ها و سیاستمداران روس تبلیغات گسترده‌ای را علیه تاجیکستان به راه‌ انداخته‌اند.

عبدالمجید داستی‌اف، سفیر تاجیکستان در روسیه هم می‌گوید: «حتی تاجیک‌هایی را که در روسیه حق اقامت و مجوز کاری داشتند بازداشت، اسناد آن‌ها را پاره کرده و آن‌ها را در بازداشتگاه‌های موقتی در شهرهای مختلف روسیه نگاهداری می‌کنند».

سفیر تاجیکستان در روسیه همچنین خاطرنشان می‌کند: «وضعیت مهاجران تاجیک در روسیه قبلا هم خوب نبوده و اکنون بدتر شده است. روس‌ها به یک ماجرای صرفا حقوقی جنبه سیاسی داده‌اند و این مسئله تحت شعاع انتخابات پارلمانی روسیه هم قرارگرفته است». داستی اوف هشدار می‌دهد که روسیه نباید با سرنوشت تاجیک‌ها بازی کند.

در بازداشت‌گاه‌های مسکو

یک روزنامه‌نگار مقیم مسکو به نام امید باباماتوف از بازداشت‌گاهی که مخصوص خارجیان است، بازدید کرده است. او شرح می‌دهد: «در بازداشگاه شماره یک شمال مسکو، بیش از ۴۵۰مهاجر تاجیک زندانی هستند. کودکان زندانی مهاجرین می‌گویند که به آن‌ها غدای درستی نمی‌دهند و جای مناسبی برای خواب ندارند».

این روزنامه نگار مقیم شهر مسکو می‌افزاید: «در مسکو مهاجران تاجیک از ترس پلیس و ناسیونالیست‌های افراطی به خیابان‌ها نمی‌آیند و در خانه مانده‌اند».

مناسبات استراتژیک روسیه و تاجیکستان

تاجیکستان در منطقه‌ا‌ی استراتژیک بین افغانستان و چین قرار دارد. شاید به همین دلیل سربازان روس پس از گذشت بیست سال از استقلال این کشور هنوز تاجیکستان را ترک نکرده‌اند. بزرگترین پایگاه نظامی روسیه در خارج از کشور، در تاجیکستان قرار دارد.

کارشناسان تاجیک می‌گویند هر دو کشور شریک استراتژیک هم در منطقه هستند. به‌نظر آن‌ها تاجیکستان احتمالا برای جلوگیری از تیره‌تر شدن مناسبات خود با روسیه خلبان‌ها را آزاد خواهد کرد.

به‌رغم برخوردهای خصمانه در روسیه علیه تاجیک‌ها و سخنان خشن مقام‌های روسیه، سیاستمداران تاجیک امیدوارند مسئله‌ی خلبانان روس و کارگران مهاجر از طریق دیپلماتیک حل شود. کارشناسان و تحلیل گران تاجیک هم بر این باورهستند که به دلیل وابستگی شدید اقتصادی تاجیکستان به روسیه، بحران به زودی حل خواهد شد.

طاهر شیرمحمدی
تحریریه: جواد طالعی