فرصت‌های از دست رفته ایران در مجمع صادرکنندگان گاز
۱۳۹۰ آبان ۲۳, دوشنبه
رستم قاسمی، وزیر نفت جمهوری اسلامی در نخستین روز نشست مجمع کشورهای صادرکننده گاز، موسوم به "اوپک گازی" شرکت داشت. در روز سه‌شنبه ۲۴ آبان ۱۳۹۰ نیز احمدی‌نژاد در نخستین نشست سران این مجمع حضور خواهد یافت.
خبرگزاری ایرنا گزارش می‌دهد که «هماهنگی تلاش‌های تولید‌كنندگان برای توسعه صنعت گاز در جهان، ایجاد فرصت‌هایی برای تبادل تجربه‌ها و همكاری در توسعه فناوری‌ها از موضوع‌های مهم مورد بحث در این نشست خواهد بود.»
ایران در نتیجه‌ی اعمال تحریم‌های اقتصادی تاکنون موفق به جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و توسعه صنعت گاز خود نشده است.
اوپک گازی به پیشنهاد آیت الله خامنهای
پیشنهاد تاسيس "اوپک گازی" در دهم بهمن سال ۱۳۸۵ از سوی آیت‌الله علی خامنهای در ديدار با ایگور ایوانف دبير شورای امنيت وقت روسيه مطرح شد. علی خامنهای گفت: «روسیه و ایران با کمک يکديگر می‌توانند بنای يک سازمان مربوط به همکاری‌های گازی را همچون اوپک پايه‌گذاری کنند».
مجمع کشورهای صادرکننده گاز در دسامبرسال ۲۰۰۸ و در پی توافق روسیه و قطر به عنوان بزرگترین کشورهای صادرکننده‌ی گاز طبیعی و گاز طبیعی مایع شده جهان معروف به ال ان جی تشکیل شد. مقر اصلی این مجمع در دوحه پایتخت قطر قرار دارد.
ضعف دیپلماسی ایران در اوپک گازی
عماد حسینی، سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس گفته است حضورایران در این اجلاس به عنوان یکی از بزرگترین دارندگان ذخایر گازی جهان تأثیر گذار خواهد بود و این اجلاس به دلیل شرکت سران و روسای جمهور کشورهای دارنده‌ی گاز اهمیت بسیار زیادی دارد. وی اما انتقاد کرده است که «اگر چه پیشنهاد تأسیس این نهاد بین‌المللی از آن ایران بود ولی ریاست و دبیری این نهاد متأسفانه به دلیل ضعف دیپلماسی از دست ایران خارج شد.»
ایران، روسیه، قطر، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، ونزوئلا، مصر و الجزایر از جمله اعضای مجمع کشورهای صادرکننده گازهستند. نروژ، هلند و قزاقستان نیز تاکنون به عنوان ناظر در اجلاسیه‌های آن شرکت کرده‌اند. ترکمنستان تاکنون عضو این مجمع نشده است.
وحشت غرب از "اوپک گازی"؟
کشورهای غربی از نخستین روز پیدایش این سازمان با تردید به فعالیت‌های آن نگریسته‌اند. برخی از کارشناسان آلمانی به سخنان پوتین در اجلاسیه این سازمان اشاره کرده‌اند که گفته بود:«دوران گاز ارزان قیت به پایان رسیده است.» این کارشناسان تاکید می‌کنند که هدف این سازمان کنترل قیمت گازاست. اما آیا می‌توان قیمت گاز را کنترل کرد؟
دکتر بهروزعبدالوند، هماهنگ کننده‌ی "مرکز تحقیقات مربوط به حوزه‌ی دریای خزر در برلین" و کارشناس مسائل بین‌المللی به دویچه وله می‌گوید: « در بازار گاز رقابت شدیدی برای تصاحب بازار بین تولید کنندگان در جریان است. بازار گاز، بازار مصرف کنندگان است نه تولیدکنندگان. علاوه بر آن نقش کنسرن‌های "بی پی" و "اکسون" را هم باید در نظر گرفت که در تولید ال ان جی بسیار فعال شده‌اند. شرکت اکسون برای مثال در ۵۰ درصد تولید گاز ال ان جی قطر نقش دارد. بنابراین مصرف گاز کمتر از عرضه است و مصرف‌کنندگان می‌توانند درتعیین نرخ گاز نقش مهمی داشته باشند.»
تولید گاز بیشتر می‌شود، مصرف کمتر
آقای عبدالوند همچنین اشاره می‌کند: «قراردادهای گازی طولانی مدت هستند و قیمت گاز در درازمدت به قیمت نفت بستگی دارد و نیازی به تعیین نرخ آن در بازار گاز نیست. در عین حال مازاد ال ان جی بازار آمریکا نیز وارد بازار جهانی گاز شده و آن را اشباع کرده است. ما اینک بیشتر از نیاز بازار، گاز در اختیارداریم.»
عبدالوند در ادامه تاکید می‌کند که تولیدکنندگان جدیدی از جمله ایران در آینده وارد بازار گازی جهان خواهند شد و تغییری در نرخ قیمت گاز بوجود نخواهد آمد.
به نظر این کارشناس، ایران با وجود دراختیار داشتن دومین ذخایر گازی دنیا، کمترین نقش را در بازار جهانی بازی می‌کند. وی سخنان رهبران جمهوری اسلامی درباره‌ی نقش ایران در گاز دنیا را بیشتر تبلیغاتی می‌داند و اضافه می‌کند که این گونه تبلیغات سیاسی با واقعیت بازار گاز انطباقی ندارند.
بهروز عبدالوند ضمن اشاره به اختلافات "غول‌های گازی" خاطرنشان می‌کند: «قطر طالب بیشتر شدن نقش خود در بازار ال ان جی است و روسیه هم با قطر در بازار آسیایی رقابت می‌کند.» آقای عبدالوند نتیجه می‌گیرد که «اوپک گازی بیشتر جنبه تبلیغاتی و سیاسی دارد و ببری کاغذی بیش نیست.»
تلاش روسیه برای حفظ موقعیت غول گازی دنیا
اشتفان مایستر، کارشناس امور انرژی شورای روابط خارجی آلمان می‌گوید، روسیه تلاش می‌کند نرخ گاز را مستقل از نفت تعیین کند. از سوی دیگر صاحبان ذخایر گازی عمدتا کشوهای مستبد و غیر دمکراتیکی هستند که غرب به روند توسعه دمکراسی درآنها تردید دارد. این کارشناس آلمانی به دویچه وله می‌گوید اوپک گازی تابحال به دلیل اختلافات میان این کشورها، موفقیتی نداشته است.
مایستر تاکید می‌کند که «ایجاد کارتل صادرکنندگان گاز بر تجارت آزاد گاز نقش منفی خواهد داشت.» کارشناس شورای روابط خارجی آلمان اشاره می‌کند که کشورهای آسیای میانه صاحب انرژی نفت و گاز در تلاش عمل مستقل از روسیه هستند. تابحال هیچیک از کشورهای صاحب گاز آسیای میانه در مجمع کشورهای صادر کننده‌ی گازعضو نشده‌اند.
اشتفان مایستر و بهروز عبدالوند متفق‌القول هستند که یکی از اهداف عمده نشست اوپک گازی در قطر تحکیم موقعیت گازی روسیه برای حفظ قراردادهای طولانی‌مدت است. روسیه قصد دارد به عنوان بزرگترین تولید کننده و صادر کننده گاز طبیعی موقعیت خود را حفظ کند و بر قیمت گذاری گاز تاثیر بگذارد.
گرچه ایران پیشنهاد تاسیس "اوپک گازی" را داده، اما تاکنون در روند شکل گیری آن نقش به سزایی نیز نداشته است. در بحث انتخاب مقر دائمی مجمع کشورهای صادرکننده گاز بجای تهران، دوحه، پایتخت قطرانتخاب شد و ریاست مجمع را نیز روسیه بر عهده گرفت.
کارشناسان و حتی برخی مقام‌های ایران از"ضعف دیپلماسی دولت" در این راستا انتقاد کرده‌اند. تحریم‌های اقتصادی سبب شده‌اند که جمهوری اسلامی نقش ضعیف‌تری در این مجمع بر عهده گیرد و بطور کلی سهمی در بازار جهانی گاز نداشته باشد.
طاهر شیرمحمدی
تحریریه: مهیندخت مصباح