اتحادیه اروپا در دریای خزر خط لوله احداث می‌کند

شورای اتحادیه اروپا روز دوشنبه ۲۱ شهریور تصمیم گرفت با جمهوری آذربایجان و ترکمنستان برای احداث خط لوله گاز در خزر وارد مذاکره شود. این اقدام اتحادیه اروپا به منظور کاهش وابستگی گازی به روسیه، تنوع مسیر گازی به اروپا و همچنین دور زدن ایران و روسیه برای انتقال گاز دریای خزرانجام می‌گیرد.

دولت‌های غربی پیش ازاین نیز با احداث خط لوله باکو- جیهان و با دور زدن ایران و روسیه نفت حوزه‌ی دریای خزر را به ترکیه انتقال دادند. اکنون نیز اتحادیه اروپا با پیشنهاد طرح "ترانس خزر" و یا "خط لوله خزر" قصد دارد گاز این منطقه را مستقیم به اروپا انتقال دهد. با اجرایی شدن این طرح قرار است خط لوله‌ای از سواحل ترکمنستان به آذربایجان کشیده شود.

دلایل تصمیم اتحادیه اروپا چیست؟

آلکساندر راهر، کارشناس شورای روابط خارجی آلمان اتخاذ تصمیم اتحادیه اروپا را با کشف مقادیر زیاد منابع گازی در سواحل جمهوری آذربایجان درارتباط می‌داند. وی می‌گوید، شرکت فرانسوی توتال یکی از بزرگترین منابع ذخایر گازی حوزه دریای خزر را اخیرا کشف کرد. این کارشناس آلمانی یادآور می‌شود که الهام علی‌یف، رئیس جمهور آذربایجان، در آستانه‌ی تصمیم اتحادیه اروپا خبر کشف یک میدان عظیم گازی در آب‌های تحت مالکیت کشورش در دریای خزر را داده بود. 

مقام‌های شرکت دولتی نفت جمهوری آذربایجان نیز پیش از این از کشف دو میدان گازی "امید" و "آبشوران" خبر داده بودند. گفته می‌شود که شرکت توتال فرانسه حفاری میادین کشف شده را آغاز کرده است.
از سوی دیگر رونق عبد الله‌اف رئیس شرکت دولتی نفت آذربایجان در واکنش به تصمیم شورای اتحادیه اروپا درباره‌ی پروژه‌ی احداث خط لوله گاز درخزر برای مذاکراه با اتحادیه اروپا اعلام آمادگی کرده است.

ایران و روسیه بازنده‌ی میدان!

تصمیم اتحادیه اروپا و کشف منابع عظیم گازی در حوزه دریایی آذربایجان به باور کارشناس آلمانی راهر شانس اجرایی شدن خط لوله‌ی نابوکو را نیز بیشتر می‌کند. راهر در این رابطه چنین توضیح می‌دهد: «یک هفته پیش کسی جرئت طرح دوباره‌ی موضوع خط لوله‌ی نابوکو را نداشت. اما اکنون شانس نابوکو بیشتر شده و اگر مذاکرات اتحادیه اروپا با ترکمنستان و آذربایجان نتیجه بدهد و توافقی حاصل شود، با دور زدن روسیه و ایران خط لوله‌ی خزر احداث خواهد شد».

گرچه تاکنون ایران پیرامون احداث خط لوله خزر واکنشی نشان نداده، اما وزارت امور خارجه‌ی روسیه با صدور بیانیه‌ای مخالفت خود را  با آن اعلام کرد.

خشم روسیه از برنامه‌ی اتحادیه اروپا در خزر

در نخستین واکنش‌ها به تصمیم اتحادیه اروپا، آلکساندر لوکاشویچ سخنگوی وزارت امور خارجه روسيه گفت: «از این تصمیم اتحادیه اروپا متاسفیم، زیرا بدون توجه به وضعیت حقوقی و ژئوپلیتیکی موجود در دریای خزر اتخاذ شده است».

سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه در این رابطه ولی گفت که احداث خط لوله‌ی گاز در یک درياچه‌ی بسته و آنهم زلزله‌خیز شامل حال همه‌ی کشورهای ساحلی خزر می‌شود. مقام‌های روسیه انتقاد می‌کنند که طرح اتحادیه اروپا دخالت در امور داخلی دریای خزراست.

 تشدید اختلاف میان کشورهای حوزه خزر

طرح خط لوله‌ی خزر کشورهای حاشیه این دریا را عملا به دو دسته موافق و مخالف تقسیم کرد. ولاديمير دوروخين سفير روسيه در باكو پیش از این در یک كنفرانس خبری گفت: «جمهوری‌های آذربايجان، قزاقستان و تركمنستان تصور می‌كنند كه تنها آنان در اجرای طرح "ترانس خزر " ذينفع هستند، اما ما مخالف نظرات آنان هستيم، زيرا تمام پنج كشور ساحلی بايد در اين زمينه تصميم گيری كنند».

بسیاری از کارشناسان روسیه از جمله آلکسی موخین مدیرمرکز مطالعات سیاسی در مسکو و مولف زندگینامه‌ی ولادیمیرپوتین، به اجرایی شدن خط لوله‌ی خزر تردید نشان می‌دهند. موخین به دویچه وله می‌گوید: «بدون رضایت روسیه و ایران احداث هرگونه خط لوله در خزرعملا دچار مشکل خواهد شد».

گرچه مشکل در بخش شمالی خزر به قول این کارشناس حل شده اما هنوز رژیم حقوقی این دریا در قسمت جنوبی آن بین ایران و همسایه‌های آن همچنان لاینحل مانده  و این مسئله طرح انتقال انرژی خزر به اروپا را به چالش می‌کشد.

استقبال آذربایجان و ترکمنستان از احداث خط لوله‌ی خزر

به رغم مخالفت روسیه و ایران، ترکمنستان از طرح خط لوله‌ی خزر پشتیبانی می‌کند. تویلی کومکوف، سفیرترکمنستان در باکو گفته است که ترکمنستان طرفدار تنوع‌سازی مسیرهای صادراتی گاز است و مسایل زیست محیطی را جنبه‌های مهم تحقق پروژه‌ی احداث خط لوله ترانس خزرمی‌داند. ترکمنستان در اوایل سال ۲۰۱۱ همايش بررسی مسائل زيست‌محيطی خط لوله گاز ترانس خزر را هم برگزار کرد.

در ژانویه امسال اتحادیه اروپا با آذربایجان قرارد صدور گاز به اتحادیه اروپا امضاء کرد، اکنون انتظار می‌رود که مذاکرات با ترکمنستان نیز برای انتقال گاز این کشور به اروپا بزودی آغاز شود. در سال ۲۰۰۹ ترکمنستان با شرکت "ار و ا" (RWE)  آلمان ، یکی از صاحبان پروژه‌ی نابوکو برای کشف و استخراج منابع انرژی ترکمنستان در بلوک ۲۳ دریای خزر، همکاری را آغاز کرد.

امید اروپا به گاز دریای خزر

لئون‌هارد کیرش‌باوم یکی از مدیران ارشد  ار و ا آلمان اظهارامیدواری کرده است که بدنبال مذاکره‌ی اتحادیه اروپا با ترکمنستان و آذربایجان شانس احداث خط لوله‌ی نابوکو بیشترشود. انتظار می‌رود در روزهای آینده مذاکرات پیرامون  انتقال گازحوزه‌ی دریای خزر به اتحادیه اروپا فعال‌تر گردد.

گونتر اوتینگر، مسئول انرژی کمسیون اروپا  نیز با صدور بیانیه رسمی اعلام کرد خط لوله‌ی خزر در انتقال گاز به اروپا مهمترین پروژه به حساب می‌آید و اتحادیه اروپا قصد دارد هر چه زودتر آن را به پایان برساند. کارشناسان هم اقدام کنونی اتحادیه‌ی اروپا را گامی مهم در اجرایی شدن خط لوله نابوکو می‌دانند.

طاهر شیرمحمدی
تحریریه: فرید وحیدی