ایران؛ نزدیکی به تاجیکستان، تنش بیشتر با ازبکستان
۱۳۹۰ شهریور ۱۴, دوشنبه
احمدی‌نژاد در راس یک هیئت عالی‌رتبه سیاسی و اقتصادی سفر رسمی خود را روز یکشنبه ۱۳ شهریور از شهر دوشنبه آغاز کرد. رحیم‌مشایی، مشاور رئیس جمهور نیز پس از غیبتی طولانی در این سفر او را همراهی کرد.
ملاقات روسای جمهور ایران و تاجیکستان با امضای یک بیانیه‌ی مشترک و دو یادداشت تفاهم به انجام رسید. بر اساس این تفاهم ایران احداث نیروگاه جدیدی در زرافشان را آغاز خواهد کرد. چرخه‌ی اول نیروگاه آبی سنگ توده-۲ نیز راه‌اندازی شد. عملیات احداث این نیروگاه پنج سال پیش از سوی ایران روی رودخانه وغش در استان ختلان تاجیکستان آغاز شد. این نیروگاه ۲۲۰ مگاواتی برای ایران۱۸۰ میلیون دلار هزینه داشته است.
پس از بیروت نوبت دوشنبه است!
سیاست خارجی ایران در قبال همسایه‌ها پیش از سفر احمدی نژاد به تاجیکستان، با انتقادهای شدیدی همراه بود. سردار حسن فیروزآبادی، رئيس ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی، روز سه‌شنبه (۱۸ مرداد) به الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری آذربایجان هشدار داد که به اموری که ارکان استحکام دولت اوست، توجه کند وگرنه عاقبتی سیاه خواهد داشت. دولتمردان آذربایجان ضمن اعتراض به سخنان این مقام ایرانی سفیر ایران را احضار کردند.
حمایت ایران از دولت بشاراسد نیز سیاست‌های خارجی ایران را در منطقه به چالش کشیده است. بین ترکیه و ایران نیز "هشدارهای پنهان و آشکار" رد و بدل شده است. انتقادها از دخالت‌های ایران در امور افغانستان و عراق نیز شدت گرفته است.
سفر‌احمدی نژاد از نقطه‌نظر سیاست داخلی کشور به‌مثابه یک اقدام موفق ارزیابی شده است. خبرگزاری فارس و برخی از پایگاه‌های اینترنتی داخل کشور در این باره تحلیل کردند که اسفنديار رحيم‌مشايی، مشاور و رئیس دفتر رئیس جمهوری پس از غيبت ۱۱۳ روزه در مجامع عمومی و رسانه‌ها، در اين سفر احمدی‌نژاد را همراهی می‌كند.
احمدی نژاد: من برای تاجیکها نیروگاه می‌سازم
میرزا نبی خالق‌زاد، روزنامه‌نگار مقیم شهردوشنبه به دویچه وله می‌گوید: «مردم تاجیک از احمدی نژاد استقبال گرمی کردند. امامعلی رحمان از احمدی نژاد به عنوان دوست بسیار نزدیک و رفیق یاد کرد. قابل توجه هست که وقتی در منطقه‌ی زرافشان تاجیکستان قرار بود چینی‌ها نیروگاه آبی و برقی بسازند، ازبکستان اعتراض کرد و چینی‌ها سرمایه‌گذاری نکردند. اما احمدی نژاد دیروز اعلام کرد که این نیروگاه را می‌سازد».
"بازی خطرناک ایران در آسیای میانه"
خالق‌زاد روزنامه‌نگار تاجیک که شاهد سفر احمدی نژاد به پایتخت تاجیکستان بود، تائید می‌کند که مردم تاجیک همان استقبال گرمی را کردند که از او در لبنان شد. وی خاطرنشان می‌کند: «کارشناسان تاجیک هم که ما با آنها صحبت می‌کردیم اذعان داشتند که نزدیکی بیشتر دوشنبه به تهران چندان عواقب خوشایندی نخواهد داشت و در عرصه‌ی بین‌المللی برای تاجیکستان خوب نیست».
این روزنامه‌نگار مقیم دوشنبه تاکید می‌کند: «حتی در سطح منطقه‌ای هم این نزدیکی برای تاجیکستان خوب نیست، چون ایران برخلاف مخالفت ازبکستان این نیروگاه‌ها را می‌سازد. این اقدام ایران سبب تیره‌تر شدن و بدترشدن مناسبات دو کشور همسایه ازبکستان و تاجیکستان خواهد شد».
ازبکستان از حضور احمدی نژاد ناراضی است!
گروه کارشناسان بانک جهانی پس از تحقیقات ده روزه در تاجیکستان رسما با احداث برخی نیروگاه‌ها از جمله نیروگاه راغون پیش از این مخالفت کردند. گفته می‌شود که این اقدام دولت تاجیکستان سبب تقسیم ناعادلانه آب در آسیای میانه خواهد شد.
روسیه، چین و حتی کشورهای اتحادیه اروپا نیز برای همکاری در احداث نیروگاه‌های تاجیکستان نیاز به موافقت ازبکستان داشتند. هرگونه همکاری کشورهای قدرتمند دنیا در احداث نیروگاه‌های تاجیکستان با مخالفت شدید ازبکستان مواجه شده و عملا با شکست روبرو شده بود. مقام‌های ازبکستان ادعا می‌کنند که تاجیکستان با احداث این نیروگاه‌ها آب منطقه را به انحصار خود درمی‌آورد.
"فقط ایران آماده احداث نیروگاه در تاجیکستان است"
از سوی دیگر تاجیکستان با کمبود شدید انرژی مواجه است و خاموشی برق یکی از مشکلات بزرگ مردم این کشور است. اما احداث نیروگاه‌های آبی و برقی تاجیکستان بارها به جنگ‌های لفظی بین مقام‌های تاجیک و ازبک انجامیده است. کارشناسان هشدارمی‌دهند که ادامه‌ی روند کنونی زمینه را برای تنش بیشتر بین دو کشور آماده می‌سازد. تاکنون به غیر از ایران همه‌ی کشورهای بزرگ از احداث نیروگاه‌های آبی و برقی در تاجیکستان سرباز زده‌اند.
کارشناسان تاجیک از جمله احمدشاه کامل‌زاده به دویچه وله گفتند که در آستانه‌ی سفر احمدی نژاد در شهر دوشنبه نشست سران کشورهای مشترک‌المنافع برگزار شد که حتی یک نماینده از ازبکستان در این نشست شرکت نکرده است. بویژه احداث نیروگاه‌های آبی و برقی در منطقه مورد اختلاف ازبکستان با تاجیکستان به قول این کارشناسان سبب نارضایتی ازبکستان خواهد شد و مقام‌های ازبک آن را به عنوان "بازی خطرناک احمدی نژاد در آسیای میانه" تلقی خواهند کرد.
استفاده ایران از تنش ازبکستان و تاجیکستان؟
کامل زاده به دویچه وله می‌گوید: «ایران برای مردم، سیاستمداران و تحلیل‌گران تاجیکستان مهمترین شریک استراتژیک این کشور به حساب می‌آید». این کارشناس ضمن اشاره به هشدار سال گذشته ایران به ازبکستان نیتجه می‌گیرد که مردم تاجیک به ایران به عنوان یک کشور حامی می‌نگرند و فکر نمی‌کنند که ایران از اختلافات موجود بین تاجیکستان و ازبکستان سوءاستفاده کند. اما میرزا نبی، روزنامه نگار تاجیک فکر می‌کند که ایران در تنش‌های ازبکستان و تاجیکستان نوعی نزدیکی با تاجیکها را در نظر دارد و جانب تاجیکستان را می‌گیرد.
وی هم هشدار ایران به ازبکستان را مثال می‌‌آورد و خاطرنشان می‌کند: «زمانی که ازبکستان به واگن‌های قطار اجازه نداد وارد خاک تاجیکستان شوند، ایران به این کشور التیماتوم داد. ایران همچون یک برادر بزرگی برای دوشنبه است و در هر مشکلی می‌خواهد به سراغ تاجیکستان بیاید».
سکوت احمدی نژاد درباره سرکوب‌های دینی در تاجیکستان
سفر احمدی نژاد همزمان با "سرکوب‌های دینی در تاجیکستان" انجام می‌گیرد. دولت تاجیکستان مشارکت جوانان زیر ۱۸ سال را در فعالیت‌های دینی ممنوع اعلام کرده است. این سیاست تاجیکستان مخالفت برخی از روحانیان ایران را برانگیخته است.
آیت‌الله گلپایگانی درباره‌ی ممنوعیت جوانان زیر ۱۸ سال به شرکت در نمازهای مساجد تاجیکستان، به شدت از سیاست دولت تاجیکستان انتقاد کرد. تحلیل‌گران تاجیک که با دویچه وله صحبت کردند این فکر را مطرح می‌کنند که اینگونه انتقادها نمی‌تواند مناسبات دو کشور را به صورت بنیادین به چالش بکشد. به عقیده‌ی آنها رئیس جمهور ایران درباره‌ی محدودیت‌های دینی در تاجیکستان سکوت کرده و به صورت آشکار در این رابطه موضع‌گیری نکرده است.
ماهیت ملی و زبانی دیپلماسی خارجی ایران
سفر رئیس جمهور ایران به تاجیکستان این‌بار بیشترجنبه‌ی فرهنگی و اقتصادی پیدا کرد. احمدی‌نژاد ایران و تاجیکستان را "دو پاره از یک پیکر" توضیف کرد و فصل مشترک فرهنگ ایرانیان را با تاجیکستان، زبان شیرین فارسی دانست.
به باور برخی از صاحب‌نظران تاکید رئیس جمهور ایران روی جنبه‌های ملی، زبانی و عدم طرح سرکوب‌های دینی در تاجیکستان و همچنین همراهی اسفنديار رحيم‌مشايی، مشاورش پس از غيبت ۱۱۳ روزه از رویکرد "هویتی و ملی" دیپلماسی خارجی ایران حکایت دارد.
طاهر شیرمحمدی
تحریریه: عباس کوشک جلالی